شارپرێس:
ڕێڕەووی ئەستانەش ئامانجەكانی خۆی پێكاوە، بۆیە ڕوسیا بەدوای هاوكێشەیەكی دیكەدا دەگەڕێت كە هەموو كارتێكەر و كارتێكراوەكانی دیمەنی سوریا لەبەرچاو بگرێت، ئەمەش مایەی نیگەرانی ئێرانە و ترسی ئەوەی هەیە قوربانی ئەو هاوكێشە تازەیە بێت، كە لە سەرەتای دروستبوونیدایە.
چەند ڕۆژێكە ڕوسیا هەوڵەكانی خۆی لە دەرەوەی ڕێڕەووی ئاستانە چڕكردووەتەوە، كە واپێدەچێت ئامانجەكانی خۆی هێنانبنەدی، ئەمەش لە پێناو پێكهێنانی دیدگایەكی تازە، كە بەجۆرێك لە جۆرەكان دەستەبەری بەشداری هەموو هێزە بكەرەكانی ململانێی سوریا بكات.
دیمتری بیسكۆڤی قسەكەری فەرمی كرملین ڕۆژی 3 شەممە وتی: "هێشتا زووە باس لە یەكلاییكردنەوەیەكی دیاریكراو بكرێت لە سوریا، دەبێت بپرسین كە دەمانەوێت بگەینە چ داڕشتەیەك، لایەنە بەشداربووەكانیشی كێن؟ .. هێشتا زۆر زووە باس لەو پرسە بكرێت، ئەم پرسە لەژێر لێكۆڵینەوە و تاوتوێكردندایە".
پێشتریش ڤلادیمێر پوتینی سەرۆكی ڕوسیا لە كۆتایی مانگی فبرایەری ڕابردوو، پلانێكی ئاشكرا كردبوو بۆ پێكهینانی تیمێكی كار بۆ جێگیركردنی سەقامگیرییەكی كۆتایی لە سوریا، ئەمەش دوای ئەوی سەركەوتن بەسەر داعشدا بەدیدێنن. پۆتین ووتیشی ئەو تیمی كارە هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكان لەخۆدەگرێت، ئەمەش لەو كاتەدا پرسیارگەلێكی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا.
ناوەندەكانی بەرهەڵستكارانی سوریا دەڵێن ئێستا ڕوسیا باوەری بەوە هێناوە كە قۆرغكردنی چارەسەری سیاسی لە سوریا لەسەر بنەمای كۆنتڕۆڵكردنەوەی بەشیكی فراوانی خاكی سوریا لە لایەن ڕژێمەكەی ئەسەدەوە بەس نییە بۆ كۆتاییهێنان بەو كێشە ئاوێتەیەی كە سەربای ئاوارە و دەربەدەری ملیونەها كەس، سەدەها هەزار كەسیشی لە خەڵكی مەدەنی كردۆتە قوربانی.
ناوەندەكانیش دەڵێن مۆسكۆ پەی بەوەش دەبات كە قەتیسكردنی یەكلاییكردنەوەی دۆخەكە بە تەنها پشتبەستن بە ڕێڕەووی ئەستانە بە هاوبەشی لەگەڵ ئێران و توركیا لەتوانادا نییە، ئەو ڕێڕەووەش ئامانجەكانی خۆی پێكاون كە بریتی بوون لە وەستاندنی هەڵكشانی ڕەووتی ڕووداوەكان لە سوریا.
ڕووتی ئەستانە لە ئاكامی كۆبوونەوەیەكی ڕوسی توركی ئێرانی بوو لە یەنایەری 2017 لە پایتەختی كازاخستان، بە بەشداری هەردوو شاندی ڕژێمی سوریا و ئۆپۆزسیۆن، ئامانجەكەشی پێكهێنانی ناوچەكانی كەمكردنەوەی بارگرژی بوو لە بەرە گڕگرتووەكانی جەنگ كە لە ئێستادا زۆرینەیان گەڕاونەتەوە بندەستی سوپای سوریا بە هەمان شێوەی غوتەی ڕۆژهەڵات و زۆرینەی سنووری پاریزگانی حەما و حومس. كۆبوونەوە خولییەكانی نێوان ئەو سێكوچكەیەش بەردەوام بوون كە لەژێر كاریگەرییەكانی دژیەكی بەرژەوەندییەكان كاریگەرییەكی ڕاستەقینەیان نەبوو.
ناوەندەكانی ئۆپۆزسیۆن ئاماژە بەوه دەدەن لەگەڵ دەركەوتنی واقعێكی تازە كە ئیدارەی ئەمریكا ڕۆڵێكی گەورەی تێدا گێڕاوە بە بڕیاری كێشانەوەی زۆرینەی هێزەكانی لە سوریا، لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی كۆتاییهاتنی داعش و گرتنبەری سیاسەتێكی تازە لە لایەن واشنتۆنەوە كە پشت بە چڕكردنەوەی فشارە دبلۆماسییەكان دەبەستێت، لە هەمان كاتیشدا ئاماژەی ئەوە هەن كە پشت بە هێزێكی فرەڕەگەز دەبەسترێت لە ڕۆژهەڵاتی فوڕات – كە بە سوریای سوودبەخش ناسراوە - چونكە ئەو ناوچەیە شادەماری ووزە و كشتوكاڵی سوریایە.
لە سایەی دژیەكی دیدگاكانی نێوان لایەنە هاوبەشەكانی ئاستانە لە مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو واقیعەدا، ئەم دۆخە پاڵنەری مۆسكۆ بوو كە هاوكێشەیەكی تازە وەئەستۆ بگرێت و هەوڵیش بدات كەلێنی بەرفراوانی نێوان گەمەكەرە كاریگەرەكانی دیمەنی سوریا بەرتەسك بكاتەوە.
سێرجی لاڤروڤی وەزریری دەرەوەی ڕوسیاش لە گەڕە كەنداوییەكەیدا كە هەریەك لە ئیماڕات و كوێت و قەتەر و سعودیەی گرتەوە، چاوی بە شا سەلمانی پاشای سعودیە و ژمارەیەك بەرپرسی دیكە كەوت، ئەمە جگە لە نەسڕ حەریری سەرۆكی دەستەی ئۆپۆزسیۆنی سوریا.
لە لێدوانەكانیشەوە دیار بوو كە ئامانجی سەرەكی گەڕە كەنداوییەكەی لاڤرۆڤ تاوتوێكردنی دۆسیەی سوریا بوو، وویستیشی كەلێنە فراوانەكانی لەگەڵ كەنداوییەكاندا بەرتەسك بكاتەوە سەبارەت بە شێلگیریی كەنداوییەكان لە پێویستی گەیشتن بە یەكلاییكردنەوەیەكی سیاسی دادپەروەر پێش گەڕانەوەی دیمەشق بۆ ناو ئامێزی كۆمكاری عەرەبی یاخود ئاسایكردنەوەی تەواوی دۆخەكە لەگەڵ سوریادا، هەروەها بەشداریكردن لە دووبارە بنیاتنانەوەی سوریا.
ئاژانسی هەواڵی فەرمی سعودیەش باسی ئەوەی كردووە كە "شا سەلمان ڕۆژی 3 شەممەی ڕابردوو لەگەڵ لاڤرۆڤدا كۆبۆتەوە و باسیان لە ڕێبازەكانی پەرەپێدانی پەیوەندییە دووقۆڵییەكان و ئاسۆی هاریكاری نێوان هەردوو ووڵات كردووە، ئەمە جگە لە باسكردنی پێشهاتە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان".
لای خۆشییەوە ئاژانسی "سپۆتنیك" ی ڕوسی لە زاری میخائیل بۆگدانۆڤی جێگری وەزیری دەرەوەی ڕوسیاوە ڕایگەیاندووە كە "لاڤرۆڤ و شا سەلمان پرسی كوشتنی خاشقچییان تاوتوێنەكردووە، بەڵكو باسیان لەسەرجەم پەیوەندییە دووقۆڵییەكانیان كردووە بە تەنگژەی سوریا و یەمەنیشەوە".
پێش شا سەلمانیش لاڤرۆڤ لە ماوەی دوو ڕۆژدا چاوی بە ئیبڕاهیم عەساف و عادل جوبەیری وەزیری كاروباری دەرەوە كەوتووە، وەزیرە ڕوسییەكە ڕۆژی 3 شەممە ووتی: "دوێنی و ئەمڕۆ بە تێروتەسەلی لەگەڵ كەنداوییەكاندا، باسمان لە سەرجەم ئەو پرسانە كردووە و گەیشتوینەتە لێكتێگەیشتنێك سەبارەت بە پرسە سەرەكییەكان"، بەڵام هیچ ئاماژەیەكی بە ووردەكاری ئەو لێكتێگەیشتنانە نەكردووە.
لاڤرۆڤ پێش جێهیشتنی ڕیاز، لەگەڵ نەسر حەریری سەرۆكی دەستەی سوریا بۆ دانوستانەكان كۆبۆوه.
لاڤرۆڤ گوزارەی لە هیوا و ئومیدی ووڵاتەكەی كرد كە دەستەكە پشكداری بكات لە خێراكرنی دپێكهێنانی لیژنەی دەستوری سوریا و دەستكردن بە كارەكانی. ئاژانسی سپۆتنیك – یش ڕاگەیاند كە ئۆپۆزسیۆنی سوریا ئومیدیان بە بەردەوامی هەماهەنگیكردن هەیە لەگەڵ مۆسكۆ لە پێناو یەكلاییكردنەوەی تەنگژەی سوریا. بڕیاری ژمارە 2254 ئەنجومەنی ئاسایشی ساڵی 2015 بە دەق تیایدا هاتووە كە لە چوارچێوەی پڕۆسەی ڕاگوزەری سیاسیدا، دووبارە دەستوری سوریا دابڕێژرێتەوه.
وابڕیارە لیژنە دەستورییەكە لە 150 كەس پێكبێت، ڕژێم و ئۆپۆزسیۆن 2/3 ی ئەندامەكانی( هەر یەكە و 50 ئەندام) دابنێن، بەشەكەی دیكەش نیردەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ سوریا دایان دەنێت كە پێكدین لە كۆمەڵگای مەدەنی سوریا، هەرچەند ئەم پرسە هێشتا جێگەی ناكۆكی و مشتومڕە.
گەری كۆبوونەوەكانی لاڤرۆڤ هاوكات بوو لەگەڵ چاوپێكەوتنی ژێرپەردەی بەرپرسە ئەمریكی و ڕوسەكان كە دیارترینیان كۆبوونەوەی نێوان ڤالێری غیراسیمۆڤی سوپاسالاری ڕوسیا و جەنەڕاڵ جۆزێف دانفۆڕدی هاوتا ئەمركییەكەی بوو لە نەمسا، پاتریك ڕیدەری ووتەبێژی سەرۆكایەتی ئەركانی سوپای ئەمریكاش ووتی گفتوگۆكان دۆسیەی سوریای لە خۆگرتبوو، كۆششەكانیش لەسەر ئەوە چركراونەوە كە پێكدادانی نێوان هێزەكانی هاوپەیمانان و هێزەكانی ڕوسیا لە سوریا ڕوونەدات.
چەند ڕۆژێكیش پێش ئیستا، كتومت لە ڕۆژی هەینی ڕابردوو، ڕوسیا میوانداری بنیامین نەتەنیاهۆی سەرۆك وەزیرانی ئیسڕائیلی كرد، ئەمەش یەكەم سەردان بوو لە دوای خستنەخوارەوەی فڕۆكەكەی ڕوسیا لە لایەن تەلئەبیبەوە لە سێبتێمبەری 2018.
ڕۆژی یەكشەممەی ڕابردوو نەتەنیاهو ئەوەی ڕاگەیاند كە لە چاوپێكەتنەكەی لەگەڵ ڤلادیمیر پۆتینی سەرۆكی ڕوسیادا گەیشتونەتە ڕێككەوتنێك سەبارەت بە هاریكاریكردنی چوونەدەرەوەی هێزە بیانییەكان لە سوریا ، ئەمەش وەك ئاماژەیەك بۆ هێزەكانی ئێران و توركیا.
لە لێدوانێكیشیدا بۆ حكومەتی ئیسڕائیل نەتەنیاهۆ وتی: "من و سەرۆك پۆتین لەسەر ئامانجێكی هاوبەش ڕێككەوتین كە ئەویش كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكانی لە سوریا، لەسەر پێكهێنانی هێزی ئەركە هاوبەشەكان ڕێككەوتووین كە بە هاوبەشی لەگەڵ هێزی دیكەدا بەرەو ئامانجەكە هەنگاو دەنێین".
مۆسكۆ لێدوانەكانی نەتەنیاهۆی ڕەتنەكردنەوە، ئەمەش ئاماژەیە بەوەی كە ڕوسیا نیازی هەیە بەشداری بە ئیسڕائیل بكات لە ڕێكخستنەوە و یەكلاییكردنەوەی تەنگژەی سوریادا كە ووڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لێی بەدوور نابێت، ئەمەش پەرەسەندنێكی مەترسیدار بۆ ئێران كە تەواو تارانی نیگەران كردووە، بە تایبەتیش كە ئامانجی سەرەكی ئەمریكا و ئیسڕائیل كردنەدەرەوەی تارانە لە سوریا.
كەمال خەڕازی سەرۆكی ئەنجومەنی ستراتیژی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئێرانیش، هێرشی كردە سەر سەرۆك وەزیرانی ئیسڕائیل، ئاژانسی هەواڵی فارسی ئیرانیش لەسەر زاری خەرازییەوە ڕایگەیاند كە هەر جوڵەیەكی نەتەنیاهۆ دژ بە بەرژەوەندییەكانی ئێران، خۆكوژییەكی سیاسی بۆ خودی خۆی.
بە پێچەوانەی جارانی دیكەشەوە، خەڕازی بوونی ناكۆكی لەگەل مۆسكۆدا ڕەتنەكردەووە و ووتی: "سەرباری بوونی هەندێك ناكۆكی لە دید و بۆچوون لە نێوان ئێران لەلایەك و ڕوسیا و توركیاش لە لایەكی دیكەوە، بەڵام هێشتا بەرژەوەندی هاوبەشیان هەن لە سەقامگیربوونی ئاشتی لە سوریا"، سەبارەت بە سەردانەكەی ئەسەدیش بۆ ئێران ووتی: "سەردانەكە بێ وادەی پێشوەخت بووە، ئەمەش بە هۆی هەندێك پرسی ئەمنییەوە".
میدیاكانی ڕوسیاش ئەو سەردانەی ئەسەدیان والێكدایەوە كە ڕەنگدانەوەی بوونی نیگەرانی و دڵەڕاوكێی دیمەشقە لە جوڵەكانی مۆسكۆ.
لەسەرەتای تەنگژەی سوریاوە، هەر یەك لە ڕوسیا و ئێران، پشتی بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریایان گرتووە، بەڵام هەریەكە و كاكەو برالەی خۆی هەیە، بۆیە ئەگەری لەرزینی پەیوەندییەكانیان چاوەڕوانكراوێكی بەهێزە.
سەرچاوە: عەرەب
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
