شارپرێس:
هەرچەندە توركیاو ئێران‌و روسیا بەئەرێنی پێشوازییان ل بڕیارەكەی ئەمریكا بە كشانەوەی هێزەكانی لەسوریا كرد، بەڵام گومانەكە لەوەیە چۆن ئەو كارە لەسەر ئەرزی واقع جێبەجێدەبێت .
لە 14 ی شوباتی ڕابردوو، لوتكەیەكی دیكە لە نێوان ڕوسیا و توركیا و ئێران لەسوچی بەسترا، بەڵام هیچ كرانەوە و ڕووداوێكی تازەی لێ نەكەوتەوە، بەڵكو تەنیا ئاستەنگ‌و بەربەست و مەترسییەكانی خستنەڕوو، كە پێش لوتكەكە سێ ڕووداو ڕوویاندا و كاریگەرییەكی گەورەیان بەسەر خشتەی كاری لوتكەكەوە هەبوو:
پەككەوتنی ڕێككەوتنی ڕوسی - توركی
ڕێككەوتنی ڕوسی- توركی پەكیكەوت كە سەبارەت بە دامەزراندنی ناوچەیەكی ئارام لە ئیدلب كە لە سێبتێمبەری ساڵی ڕابردوو هەردوولا پەسەندیان كرد، كەچی دۆخی ئەو شارە هەر وەك خۆی مایەوە. بەڵكو بە پێچەوانەوە خراپتر بوو، بەوەی دەستەی ڕزگاركردنی شامی پەیوەست بە ڕێكخراوی قاعیدە كۆنتڕۆڵی كرد و گروپە میانەڕەووه بەرهەڵستكارە‌كانیشی داپڵۆسین. بەمەش ئەو ڕێككەوتنە لەباربرا، ئەمەش گریمانەكانی مەترسی بەریەككەوتنی مۆسكۆ و ئەنقەری زیاتر كردن.
ئاستەنگ خستنەبەردەمی پڕۆسەی سیاسی لە سوریا
بڕیارەكەی ئەمریكا بە كشانەوەی هێزەكانی لە دیسەمبەری ڕابردوو لە سوریا ململانێكەی ئاڵۆزتر كرد، ڕوسیا و توركیا و ئێرانی بە تەنیا لە گۆڕەپانەكەدا جێهێشت، چارەنووسی كوردەكان و زەوییەكانی ڕۆژهەڵاتی فوڕاتیشی فەرامۆشكردن.
دەستەوەستانی سێ دەوڵەتەكە لە پێكهێنانی لیژنەی دەستوری
ڕووداوی سێیەم بێتوانایی سێ دەوڵەتەكە بوو لە پێكهێنانی لیژنەی دەستوری كە ئێستا بۆتە ئاستەنگی سەرەكی بەردەم پڕۆسەی سیاسی لە سوریا.
لوتكەی سوچی هیچی نەخستەسەر دۆخی ئیدلب، ڕوسیا مكوڕە لە گێرانەوەی تەواوی خاكی سوریا بۆ بن دەستی حكومەتی بەشار ئەسەد، ئەمەش دۆخی دانوستانی لەگەڵ توركیادا سەخت و دژوار كردووە.
گروپە بەرهەڵستكارەكانی سوریاش لە ئیدلب وەك دەستەی رزگاركردنی نیشتمانی كە توركیا پاڵپشتیان لێ دەكات، لەم چەند مانگەی دوایدا لاوازتر و لاوازتر بوو، ئەمەش ڕێگەی بۆ دەستەی ڕزگاركردنی شام خۆشكرد دەست بەسەر پارێزگاكەدا بگرن. دەستەی رزگاركردنی شام گروپە چەكدارە بەرهەڵستكارەكانی دیكەی وەك ((ئازادیخوازانی شام، هەڵۆكانی شام، بزوتنەوەی نورەدین زەنكی)) داپڵۆسین، هەیان بووە بە یەكجاری توایەوە و لەناوچوو، هەشیان بوو چەكدارەكانی گواستنەوە بۆ ناوچەكانی باكوری ڕۆژهەڵاتی پارێزگای حەلەب كە لەبن دەستی توركیادایە.
لە ئاكامدا مامەڵەكەی ئیدلبی ڕوسی – توركی سەرینەگرت كە بڕیار بوو ئەنقەرە لە ڕێگەی بریكارەكانییەوە جڵەو‌گیری جیهادییەكان بكات، سەرباری ئەوەش مۆسكۆ هێشتا دەڵێت پابەندی ڕێككەوتننامەكەیە، كەچی لە هەمان كاتدا لێدوانی ئەوە دەدات كە ڕێككەوتننامەكە یارای جێبەجێكردن نییە، چونكە هەڕەشەی تیرۆرستان گەیشتۆتە ئاستێكی مەترسیدار.
هێرشەكەی ئیدلب
لە چاوپێكەوتنێكدا كە لەم ماوەیەدا لەگەڵ ((دیمیتری بیسكۆڤ)) ی ووتەبێژی حكومەتی ڕوسیا ئەنجام درا، ناوبراو ئاماژەی بە چەند ووردەكارییەكی دیاریكراو كرد دەربارەی دانوستانەكانی روسی – توركی سەبارەت بە ئیدلب. ووتیشی سەرباری ئەوەی پێویستمان بە ئەنجامدانی كردەیەكی سەربازی هەیە، بەڵام هێشتا ڕوون نییە كێ وەئەستۆی دەگرێت؛ مۆسكۆ یان ئەنقەرە. بۆ ئەوەی ڕێككەوتننامەكەش سەربگرێت، نابێت هیچ هێرشێك بكرێتەسەر بنكەی حومەیمیم سەربازی ڕوسی یان حەلەب یان سوپای سوریا.
لەمەشەوە دەردەكەوێت كە پرسی هێرشەكەی سەر شاری ئیدلب تەنها كاتە و بەس، دواتر پارێزگاكە دەكەوێتە بن دەستی دیمەشق.
دوا بڕیاری ئەمریكا بە كێشانەوەی هێزەكانی لە سوریا، ئیدی لەپێشینەیی توركیا بوو بە بایەخدان بە ناوچەكانی رۆژهەڵاتی فوڕاتی بن دەستی كوردەكان.
ئیدی ئیدلب چی دیكە جێگەی گرنگیپێدانی توركیا نییە، چونكە هەم سەریەشەی زۆر بۆ توركەكان دروست دەكات لەگەڵ مۆسكۆدا، هەمیش پێویستی بەوەیە ئەنقەرە بە هێزی سەربازی ڕووبەڕووی تیرۆرستانی ئەو شارە ببێتەوە.
ئەمەش كارەكەی بۆ توركیا ئاسانتر كرد كاتێك لەپێشینەیی خۆی لە ئیدلب –بەرەو رۆژهەڵاتی فورات گۆڕی، ئەمە سەرباری ئامانجە سەرەكییەكەی ئەنقەرە كە نیشتەجێكردنی ئاوارە سورییەكانە لەو ناوچانەی توركیا بەسەریاندا زاڵە.
بەڵام هێشتاش ڕوون نییە كە توركیا لە ڕۆژهەڵاتی فورات چی دەكات، چونكە هێشتا هێزە ئەمریكییەكان لە شوێنی خۆیانن، واشنتۆن ئاماژەشی بەوەدا كە كوردەكان بێ پاراستن جێناهێڵێت و ئێرانیش بێ چاودێری بۆی دەرناچێت و دەربازی نابێت. دیارە كە هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكان پێویستیان بە رێككەوتننامەیەكە سەبارەت بەو ناوچانەی لەژێر دەستی كوردەكان دایە، بەڵام ئەو ڕێككەوتننامەیە چۆن دەبێت؟ ئەمە یەكێكە لە ئەركە هەرە لەپێشینەكانی لایەنە پەیوەندیدارەكان.
هەڵكشانی بارگرژی
لە ئاكامی ئەو پەرەسەندنانە، مۆسكۆ ئاماژەی بە ڕۆڵی گرنگ و چاوەڕوانكراوی رێككەتننامەی ئەدەنەی سالی 1998 كردووە كە سوریا و توركیا واژۆیان كردووە بۆ مامەڵەكردن سەبارەت بە مەترسی كوردەكان. سەرباری ئەوەی مۆسكۆ پشتیوانی لە پێشنیارەكەی توركیا دەكات بە پێكهێنانی زۆنێكی ئارام بە قوڵایی 32 كیۆمەتر لە باكوری سوریا، بەڵام مكوڕە كە دیمەشق بەشداری لە گفتوگۆ و جێبەجێكردنی ئەو پێشنیارەدا بكات، ئەنقەرەش ئەم بیرۆكەیەی ڕوسیا ڕەتدەكاتەوە.
سەرباری ئەوەی بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە سوریا جێگەی ڕەزامەندی مۆسكۆ و ئەنقەرە و تارانە و هەرسێك لا بە ئەرێنی دەزانن، بەڵام هێشتا گومانیان هەیە لە چۆنیەتی جێبەجیكردنی لەسەر ئەرزی واقع. پێشبینینەكردنی ئەم پرسە، زۆر پرسی سەرەكی لە سوریا ئاڵۆز و بڵۆز دەكات، هەر لە پرسی كوردەوە تا دەگاتە چارەنووسی خاكی ڕۆژهەڵاتی فوڕات و هەژموونی ئێران لە سوریا.
سەبارت بە لیژنەی دەستوری و پرۆسەی سیاسی بە گشتی، لوتكەی سوچی هیچ چارەسەرێكی بۆ ئەو پرسە پێنەبوو. دیمەشق و گروپە ئۆپۆزسیۆنەكان ئەوە ڕەتناكەنەوە بگەنە چارەسەرێكی مامناوەند، بەڵام پەرشوبڵاوی بەردەوامی ئۆپۆزسیۆنی سوریا گرفتێكی گەورەیە و زیاتر و زیاتریش تەشەنەی كردووه، ئەمەش بە هۆی بارگرژییەكانی نێوان سعودیە و توركیا كە هەردووكیان دوو پاڵپشتی سەرەكەی ئۆپۆزسۆنی سوریان.
دوای كوشتنی جەمال خاشقچی، پەیوەندییەكانی توركیا و سعودیە كەلێنی گەورەی تێكەوت، بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكاش لە سوریا بە پلەی یەكەم خزمەت بە ئەنقەرە دەكات كە دەكرێت لە پێناو برەودان بە هەژموونی خۆی لە سوریا بكەوێتە جوڵە لە باكوری سوریا، ئەم پەرەسەندنەی رووداوەكان و جوڵەكەی توركیاش پەیوەستن بە شانشینی سعودیەوە.
هەژموونی كەنداو
هەریەك لە سعودیە و ئیماڕات گەرەكیانە ئیران و توركیا لە سوریا بخەنە ژێر كۆنتڕۆڵەوە. ئەمەش لەم دواییانەدا بەڕوونی دەركەوت لە ڕێگەی كردنەوەی باڵوێزخانەی ئیماڕات لە دیمەشق و مونتەدای كاری سوری – ئیماڕاتی لە ئەبوزەبی و سەردانی گەورە ڕاویژكاری سەرۆكی سوریا بۆ ڕیاز لە كۆتاییەكانی ساڵی ڕابردوودا، هەموو ئەمانە وویست و ئارەزووی كەنداوییەكانن بۆ دەستەبەركردنی بەژەوەندی و كاریگەرییان لە سوریا.
لەوانەیە ئەمە لە كۆتایدا كاریگەرییەكی نەرێنی هەبێت بۆ سەر پڕۆسەی سیاسی سوریا. دەڵەتانی كەنداو و توركیا پاڵپشتی لە گروپی جۆراوجۆری ئۆپۆزسیۆن دەكەن، ئەمە لە وانەیە ببێتە هۆی قوڵكردنەوەی ناكۆكییەكانی نێوان ئۆپۆزسیۆنی سوریا كە وایان لێدەكات دەستەوەستانتربن لە هێنانەكایەی دۆخێكی یەكگرتوو.
لە هەمان كاتیشدا، هێشتا نیشانەی پرسیار لەسەر ڕۆڵی ئەمریكا لە سوریا و چۆنییەتی جێبەجێكردنی بڕیاری كشانەوەی هێزە سەربازییەكانی هیچی لێ جێبەجێ نەكراوە. ئەمەش كاریگەری گەورەی دەبێت بۆ سەر ئەو پرسە سەرەكییەكییانەی دیكەی ڕووبەڕووی سوریا دەبنەوە، هەر پرسی لە ئیدلب – بەوە تا دەگاتە پرسی كورد و هەژموونی ئێرانیش لە ناوچەكە.
سەرچاوە: PONT POST
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
