شارپرێس:
"جاسیندا ئەردیرن"ی ژنە سەرۆك وەزیری نیوزیلەندا پێكهێنانی لیژنەیەكی لێكۆڵینەوەی شاهنشایی ڕاگەیاند، بۆ لێكۆڵینەوەی ئەو ڕووداوانەی بوونە هۆی هێرشەكەی سەر دوو مزگەوتەكەی شاری كڕایستشیرش لە 15 مارس. 

ناوبراو لەلێدوانێكی وتی: "گرنگە لە هەموو دەرگاكان بدەین، تاوەكو بزانین ئەو كارە تیرۆرستییە چۆن ڕوویداوە"، بە گرنگیشی زانی وەك دیاردەیەكی جیهانی تەماشای ئەو هێرشە بكرێت، كە جەتیكردەوە، ئەوەی روویدا پەیوەستیش نییە بەوڵاتێكی دیاریكراوەوە.

"جاسیندا ڕاستی كرد"، تیرۆری نەتەوەیی، كە لەسەر ئیتنیك بەندە گرفتێكی جیهانییە ‌، كتومت وەك جیهاد وایە، نەتەوایەتی سپی توندڕەوو، ئیسلامییە توندڕەووەكان كاریگەریان بۆ سەر هەموو كەسێكی جیهان هەیە. 

بەوردبوونەوە لە ڕەگەزنامەی قوربانییەكانی كڕایستشیرسی نیوزیلەندا دەردەكەوێت، كە كوێتی و ئیماڕاتی و سوری و ئوردونی و فەڵەستینی و میسری و پاكستانی و هندستانی و بەنگلادشی و ئەفغانی و فیجی و ئەندونوسین، لەگەڵ ژنە سپی پێستێكی نیوزیلەندی، كە موسوڵمان بووە.

بەدرێژایی ساڵانی ڕابردوو، هێرشە جیهادییەكان چەندەها گەلیان تووشی دڵتەنگی كردووە، لە 13 ی نۆڤەمبەری 2015 لەساندێنیسی‌ گەڕەكەكانی باكوری پاریسی پایتەخت و دەوروبەری یاریگای فەڕەنسا، چەند تەقینەوەیەكی خۆكوژی ڕوویاندا، ئەمە جگە لە زنجیرە كردەیەكی كوشتنی بە كۆمەڵ و بە فیشەك لە 4 شوێنی دیكە. ئەو كات ڕاگەیەندرا كە 129 كەسی ڕەگەزنامە جیاواز كوژراون. قوربانییەكان مەغریبی و جەزائیری و تونسی و میسری و بۆركینافاسۆیی بوون.

لە جیهانێكی بەیەكەوەگرێدراودا، بۆ هەر دیمەنێكی كارەساتبار ڕستە سەرەتاییەكەی ڕۆمانە هەرە بەناوبانگەكەی كۆرت فۆنیجتی ڕۆماننووسی ئەمریكی بەكاردێت كە ناودارە بە "دەباخانەی پێنجەم" یان "هەڵمەتە منداڵانەكەی خاچپەرستی" وەك ئاماژەیەك بۆ ئەو جەنگانەی ڕوویانداوە، چارەنووس وابوو ڕووبدەن، كەسیش نەیدەتوانی بەریان لێ بگرێت.

بۆیە دۆناڵد ترامپی سەرۆكی ئەمریكا، تیرۆری نەتەوەیی سپی پیستەكان تاوانبار ناكات بەوەی گرفتێكی جیهانی گەورەیە و جێگەی دڵەراوكێیە. هێرشەبەرەكەی سەر دوو مزگەوتەكەی نیوزیلەندا هەڵگری رەگەزنامەی ئوستڕالییە، لە بەیاننامەكەیدا بە ناونیشانی "جێگرەوەی مەزن"  باسی لە هۆكارەنی پشت ئەنجامدانی ئەو هێرشە كوشتارئامێزە كردووە، هۆكارەكەشی گەڕاندۆتەوە بۆ زیادبوونی كۆچبەران كە ئەو بە داگیركەریان دەزانی، ئەو ووتی: "ئەم نیشتمانە موڵكایەتییەكەی هەر بۆ پیاوە سپییەكان دەمینێتەوە، كۆچبەرانیش ڕۆژێك لە رۆژانیش ناتوانن ببنە جێگرەوەی ئەم گەلەی ئێمە".

ڕۆژێك پێش هێرشەكەی نیوزیلەندا، ڕۆژنامەی (زە ئیكۆنومیك) باسی لە قسەكانی نەوەی سەركردەی فەڕەنسی ڕاستڕەووی توندڕەووی بەرەی نیشتمانی جان ماری لۆبن كردووەكە سەبارەت بە بیردۆزەی "پلانگێری جێگرەوەی مەزن" قسەی كردووە، گوایە كۆچبەرە موسوڵمانەكان لە ڕووی دیموگرافییەوە سپی پیستە فەرەنسییەكان دادەپۆشن. ئەوەشی گوتووە : "نامەویت فەڕەنسا ببێتە خاكی ئیسلام".

ئێمە ئەمڕۆ لە جیهانێكدا دەژین كە هەریەك لە هێرشبەرەكە و سیاسییەكە ئەو بیردۆزه نازانستییە دەكەنە سەرمەشق  كە ڕینۆ كامۆی نووسەری فەڕەنسی دژ كۆچبەر خاوەنییەتی و لە پەرتووكەكەیدا بە ناوی "جێگرەوەی مەزن" ئاماژی پێكردووه.

بیرۆكەی جێگرتنەكەش پشت بە چەند نوسراوێكی نازییەكان دەبەستێت كە لە ساڵانی سییەكانی سەدەی ڕابردوو لە لایەن بزووتنەوەكانی دژ بە سامییەتەوە نووسراوە. بیرۆكەكە بەندە لەسەر ئەو مەترسییانەی دەكەوێتە سەر مەسیحییەكان بە هۆی ئیسلامەوە. ئامارناسی كۆچكردوی سویدی هانز ڕوزلینگ لە پەرتووكەكەی خۆیدا بەناوی "ڕاستییەكان" باسی ئەوەی كردووە كە : "ژنە موسوڵمانەكان  بە تێكرای 3.1 منداڵ دەخەنەوە لە خێزاندا، ئەمەش زیاترە لە منداڵخستنەوەی ژنە مەسیحییەكان كه تێكراكەی‌ 2.7 ، جیاوازییەكی گەورەش لە ڕێژەی منداڵخستنەوەكانی ئەو دوو ئاینەدا نییە".

لەوانەیە تاوانبارەكەی هێرشەكەی نیوزیلەندا وەك زۆرێك لە شۆڤێنییە دەمارگیرەكانی دیكە سەرسامی جەنگە ئاینییەكانی سەدەكانی ناوەڕاست بێت. لە نۆڤەمبەری ساڵی ڕابردوو سەردانی ئەو شوێنانەی كردوو لە بو‌لگاریا كە پەیوەستن بە جەنگەكانی مەسیحییە ئەرسەدۆكسییەكانی دژ بە توركە عوسمانییەكان.

چ شتێك دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی ئەو هزرە توندڕەووە دەمارگیرییە؟  ئەمە پرسیاری غەسان عاج- ی مامۆستای پسپۆڕی ئەنسرۆپۆڵۆجیا و بیردۆزەی كۆمەڵایەتییە لە زانكۆی ملبۆرنی ئوستوڕالی ، شیكارییەكی پڕ نیگەرانییە بۆ ئەو چەشنە هزرە نەتەوەییەی سپی پێستەكان . ئەو دەڵێت لە ئوستڕالیا و بەشێكی دیكەی جیهانی ڕۆژئاوادا، كار بۆ ئامادەكردنی "ڕۆشنبیری قڕكردن" ی كۆمەڵگای موسوڵمانان دەكرێت، ناوبراو ماوەی 10 ساڵێكە لەوبارەوە هۆشداری دەداتە جیهانی مەسیحی.

لە ئوستڕالیا ڕەووتە ڕەسەنەكەی دەمارگیری ڕووی لە ئاسییاییەكان بوو، دواتر عەرەب و موسولمانەكانیشی گرتەوە، غەسان حاج نیگەرانی خۆیشی دەردەبڕێت لەوەی میدیا و سیاسییە ئوستڕالییەكان هزری نەتەوەپەرستی سپی پیستەكان بە ئاسایی دەزانن و وەك ڕێچكەیەكیش وێنای دەكەن كە گوزارە لە هەندێك ستەملێكراوی و ترسی ڕەوا دەكات لە عەرە‌ب و موسوڵمانان. 

سەبارەت بە "ڕۆشنبیری قڕكردن"  غەسان دەگەڕێتەوە بۆ شڕۆڤەكاری هانا ئەرەندت- ی ژنە شڕۆڤەكاری جولەكەی ئەڵمانی كە باس لە مامەڵەی نازییەكان دەكات له بەرامبەر جووەكاندا، دەمەتەقێی ئەوەش‌ دەكات كە كۆمەڵگا دەبێت بگاتە دۆخیكی هۆشەكی دیاریكراو تا باوەڕ بەقڕكردنی كۆمەڵێكی دیكە بكات. 

غەسان دەڵێت: "دروستبوونی هەستی بێباكی سەبارەت بە مردنی موسوڵمانان بەهۆی بۆردومانی فڕۆكەوە یان خنكان لە دەریاكاندا، دەبێتە هۆی بەرهەمهێنانی ڕۆشنبیری قڕكردن. دەمارگیریش تەنها و تەنها لە نەبوونی ئەقڵانییەت و لۆژیكەوە پەیدا دەبێت" ئەم شرۆڤەكاریەش بۆ سەرجەم جۆرەكانی ڕقلێبوونەوەی ئایدیۆلۆجییە توندەكان یان جیهادییەكان یان نەتەوەپەرستە سپی پێستەكان ڕاستە.

سەرچاوە: عەرەب
نووسین: ڕشمی ڕوشان لال
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر