هاوپەیمانی كوردی ئیسرائیلی عەر‌ەبی ئەمریكی بۆ دەورەدانی ئەردۆغان

کوردستان

25/04/2019‌ 6221 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس:
توركیا بووەتە هەڕەشەیەكی دوورمەودا بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەورەدانی عوسمانیزمی تازە پێویستی بەسیاسەتێكی بەرگری هەیە، كە یۆنان و قوبڕس و ئیسڕائیل‌و كوردەكان لەهاوپەیمانییەكی هەرێمیدا بەیەكەوە پێیهەستن. 

بەرەبەیانی ڕۆژێكی تازە لەباكووری وڵاتی شام دەركەوتووە، كۆماری توركیا دەستبەرداری عەلمانی كەمالیزم بووە و كۆششەكانی بە ئاراستەی دامەزراندنی حوكمرانییەكی ئیسلامی دەسەڵاتخوازە. پارتی داد و گەشەپێدان كە ڕەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیا سەرۆكایەتی  دەكات، لە وویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ئیسڕائیل و یەكیەتی ئەوروپا دووركەوتۆتەوە، دەستبەرداری لاگیری ڕۆژئاوا و ناتۆش بووە. 

پارتی داد و گەشەپیدان‌ (AKP)  سیاسەتیكی ئیمپریالیزمی عوسمانی تازەی وەئەستۆی خۆی گرتووە و لە كۆششی ئەوەدایە پۆستی "سەردرای جیهانی ئیسلامی" بۆ خۆی قۆرغ بكات و لەبن دەستی شانشینی سعودیەی دەربێنێت. بە زمانێكی ئیمپریالیزمی كە ئیتاڵیای فاشیزمی مۆسۆلۆنیمان بیردەخاتەوه،‌ ئەردۆغان هەڕەشەی داگیركردنی دوورگەكانی یۆنان و قوبڕس و شامی كرد، بۆ گەیشتن بە ئامانجی ئەو دیدگایەشی، هەنگاوی بەرجەستەكراوی گرتوونەبەر، سەرباری ئەوەی ئەم هەنگاوانە لە هاپەیمانە ئەوروپی و عەرەبییەكانی دووردەخاتەوە.

هەندێك لە شڕۆڤەكاران داوای پارێزگاریكردن لە پەیوەندییەكانی گەڵ توركیا دەكەن، بەو ئومێدەی حكومەتەكەی پارتی داد و گەشەپێدان بڕوخێت و پەیوەندییەكان لەگەڵ سەرۆكێكی دیكەی میانەڕەووتری توركیا ڕێكبخرێنەوە. بەڵام ئەمە بیركردنەوەیەكی ئارەزووئامێزە، چونكە سەرباری لاوازی ئاستی كاری پارتی داد و گەشەپێدان لە هەڵبژاردنە ناوخۆییەكان و باری ئابوروی نالەباری توركیا لەم دواییانەدا، كەچی هێشتا لە سایەی ئەو پارتەدا هانی ڕێكخراوە نەتەوەییە فاشیستە تازەكانی وەك "گورگە بۆرەكان" دەدرێت.

پارتی داد و گەشەپێدان لە هەوڵی بە ئیسلامیكردنی "قوبرس" یشدایە كە هێشتا ڕژێمەكەی عەمانییە، ئەمەش كێشەكەی لە ململانێیەكی نەژادی- نەتەوەییەوە گۆڕی بۆ ململانێیەكی ئاینی. ئەنقەرە ئومێدی ئەوەی هەیە پڕۆسەی ئاشتی لە قوبڕس لە پرۆسەیەكی"لێنزیكبوونەوە و مافی یەكسان" ەوە بگۆڕێت بۆ پڕۆسەیەكی "لێجیاكردنەوەی دوو دەوڵەتەكە"، ئەمەش لە كۆتایدا دەبێتە پاساوێك بۆ توركیا كە دوورگە بخاتە پاڵ ووڵاتەكەی، یان بەلایەنی كەمەوە دەست بەسەر بەشی باكوریدا بگرێت. 

جا لە سۆنگەی دەستوەردانی ئەنقەرە لە كاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ڕۆژهەڵاتی دەریای سپی ناوەڕاست، زۆر پێویستە میكانیزمێكی فرە‌لایەن لە نێوان ئەو دەوڵەتانە كە لە ناوچەكەدا زۆرتر زەرەرمەندبوون و دەوڵەتە بچوكەكانی دیكە پێكبهێندرێت بۆ دەورەدانی توركیا. ئەمریكا پاڵپشتییەكی ڕاستەقینەی هەریەك لە كوردەكانی سوریا  و ئەوەی پێی دەگوترێت "دەوڵەتانی میحوەری چاخە دێرینەكان" دەكات كە هەریەك لە یۆنان و ئیسڕائیل و كۆماری قوبڕس لەخۆ دەگرێت. كورد و هاوپەیمانییەكی ڕۆژهەڵاتی دەریایی ناوەڕاست بەرژەوەندییەكی هاوبەش كۆیان دەكاتەوە كە ئەویش پێكۆڵكردنی "ئاڵێنگاریكردنی"‌ بەرزەفڕییە دەسەڵاتخوازییەكەی ئەردۆغان و پاراستنی سەروەری خۆیانە. بۆیە لەسەر ئەو لایەنانە پێویستە - لەوانە ئەمە بە پاڵپشتی واشنتۆن بێت – پلانێكی تۆكمە دابنێن بۆ گەیشتن بەو ئامانجەیان.

بڕیارەكەی توركیا بە كڕینی كۆسیستەمی موشەكی ئێس-400 لە ڕوسیا،  لەسەر هەگبەر و كەوڵی كڕینی فڕۆكەی ئێف-35 ی ئەمریكی، واشنتۆنی توڕە كرد، تا ئەو ڕادەی هەڕەشەی سزادانی ئەنقەرەی كرد. لە هاوینی ڕابردوو بە هۆی ئەو مزە گومرگییانەی (رسوم كمركیە) سەپاندنی، واشنتۆن زیانی زۆری بە توركیا گەیاند، هەڕەشەی ئەوەشی لێكردن كە ئەگەر هێڕش بكەنە سەر كوردەكان سزای دیكەیان بەسەردا دەسەپێنێت. كوردەكانی سوریاش چارەسەری دبلوماسیان لەگەڵ ئەنقەرە قبوڵە ئەگەر ناوچەی عەفرین چۆڵ بكەن، بە پێچەوانەوە ئەوان ڕازی نابن و دەڵێن جەنگ لەگەڵ توركیا بەردەوام دەبێت.

لە هەمان كاتیشدائەسینا ئارەزوومەندی خۆی نیشانداوە بە دەستكەوتنی فڕۆكەی ئێف-35. سوپای یۆنانیش لە ڕووی پلەبەندییەوە لە خوار سوپای توركیایە، دەستكەوتنی فڕۆكەی ئێف-35 لە پێشێلكارییە ئاسمانییەكانی ئەنقەرە كەمدەكاتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا یۆنان پێویستی بەوە هەیە ئەو سەودا و مامەڵەیە بە نرخێكی هەرزانتر دەستەبەركات، ئەمەش بە هۆی باری ئابووری نالەباری ئەو ووڵاتەوە. دەبێت واشنتۆنیش بیر لەوە بكاتەوە ئەو فڕۆكەیە بە نرخێكی هەرزانتر بە یۆنان بفرۆشێت، بەو مەرجەی ئەسینا بەكاریبێنێت بۆ پاراستنی بواری ئاسمانی

لە حاڵەتی هەر كردەیەكی فسقەلكەرانی توركیا لەو دوورگەیەدا.

یۆنان خاوەن ڕۆكێتی پاتریۆتە، بەڵام بۆ دەمكوتكردنی توركیا دەبێت واشنتۆن بیر لە بڵاوەپێكردنی ڕۆكێتی "ساد" ی پێشكەوتوو بكاتەوە لە دوورگەی كریت كە بنكەیەكی سەربازی ئەمریكای لێیە. دەبێت واشنتۆن لێبڕاوانەتر فشار لە بەریتانیا بكات كە ڕۆكێتی "ساد" لە هەردوو بنكە سەربازییەكەی "ئەكروتیری" و "دیكیلیا" لە قوبڕوس بلاوە پێ بكات.

یونان خەریكی بنیاتنانی سیستەمێكی ڕاداری هاوبەشە لەگەڵ ئیسرائیلییەكان  لە دوورگەی كریت، لەوانەیە بۆ چاودێریكردنی كارە دوژمنكارییەكانی توركیا بێت. دەبێت ئیسرائیلیش بیر لە بڵاوەپێكردنی سیتەمی "ئارۆ" و "گومەزی ئاسنین" و "مەنجەنیقی داود" بكاتەوە لە نزیك ڕادارەكەی كریت بۆ پاراستنی ، بیر لەوەش بكاتەوە ئەو سیستەمانە بە نیقۆسیا بفرۆشێت بۆ بەرگرتن لە هەر هێرشێكی توركیا. ئەو سیستەمانە سوودی زۆریان دەبێت لە سایەی بوونی هەڕەشەكانی توركیا بە دەستبەسەرداگرتنی ناوچەكانی دۆزینەوەی گاز لە قوبڕوس. ئەمە جگە لەوەی پڕۆژەكانی گازی قوبڕسی پێویست و گرنگن بۆ بەرژەوەندی ئابووری و دبلۆماسی بۆ ئەو چەند دەیەی داهاتوو، بەهەر نرخێكیش بێت، ئەبێت پاریزگاریان لێ بكرێت، بۆیە سرووشتی بەرگری ئەو سیستەمی ئەو چەكانە دەبێت هەموو ڕەخنەیەكی دبلۆماسی توركی پو‌چەڵ بكەنەوە بەو پاساوەی ئەنقەرە گەرەكیەتی باڵادەستی خۆی بەسەر باكوری ووڵاتی شامدا بسەپێنێت. 

لەم رۆژانەدا، لەو كاتەی كوردەكان دەسەڵاتی خۆیان بەشێوەیەكی بەرفراوانتر بەسەر باكوری سوریادا دەسەپێنن، پێویستە لەسەر واشنتۆن و تەلئەبیب نێوانگیری بكەن بۆ دۆزینەوەی ڕێككەوتنێكی ئاشتییانە یان میكانیزمێكی هاوكاری شیمانەكراوی (محتمل) نێوان هەریمی كوردستانی عێراق و ناوچەی ڕۆژئاوای كوردستانی سوریا. لە كاتێكیشدا ئامانجی سەرەكی جەنگاوەرە كوردەكان بەرەنگاربوونەوەی یاخیبوونی جیهادییە تیرۆرستەكانە، ئەوا لە ئەگەر شكستهێنانی ڕێگەچارە دبلۆماسییەكان، ئەو هێزە كوردییانە پێویستیان بەوەشە بتوانن توركیا  و تەوەربەندی ڕێگری (محور ممانعە) دەمكوت بكەن كە ئێران سەركردایەتیان دەكات.

دەبێت ئەمریكا و ئیسڕائیل بیر لە بڵاوەپێكردنی سیستەمەكانی "گومەزی ئاسنین" و "مەنجەنیقی داود" و "حیتس/تیر/ ئارۆ" و "ساد" و "باتریۆت" بكەنەوه. ئەو سیستەمانە كوردەكان لە هێرشە موشەكیییەكان دەپارێزن، ‌ ئەمە جگە لەوەی ئیسڕائیل و هاوپەیمانە عەرەبییەكان بنكە سەربازییەكانی ئەمریكاش دەپارێزن لە ناوچەكە كە ئەگەری بە ئامانجگرتنیان زیاتر و زیاتره،‌ دوای ئەوەی واشنتۆن پاسەوانی شۆڕشی ئێرانی خستە لیستی تیرۆرەوە.

دەتوانرێت كوردەكان و ئیسڕائیلییەكان لە چوارچێوەی پلانی ووزە گەورەكەی ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست زیاتر و زیاتر لێكنزیك بكرێنەوە. ئیسڕائیل لە نەقەب و مەجید و جولان نەوتی هەیە. دەكرێت تەلئەبەیب بە ئاسانی شوێنی ئێران لە دابینكردنی پێداویستییە نەوتییەكانی یۆنان و ئیتاڵیا بگرێتەوە، هەردووكیشیان لە لایەن واشنتۆنەوە بەدەركران لە سزاكانی سەر ئێران كاتێك ساڵی پار ئەو سزایانە سەپێنرانەوە. ئەمەش پشكداری دەكات لە هاوپەیمانییەكی تۆكمەتری نێوان ئیسرائیل و ئەسینا و حكومەتە ڕاستڕەووە تازەكەی ئیتالیا لە ڕۆما.
  كوردەكان لە باكوری سوریا و هەریمی كوردستانی عێراق دەستیان بەسەر سەرچاوەی نەوتی زەبەلاحدا گرتووە، بۆ گەشپێدانی ئابووری ناوخۆییان نەوتەكەیان خستۆتە بازاڕەوە. ئەگەر نەوتی كوردی و ئیسڕائیلی – ئەگەر بە شێوەیەكی كاتیش بێت – بخرێتەپاڵ لولە بۆرییەكانی ووزە كە لەسەر دەریای سپی ناوەڕاست بەرەو باشووری ئەوروپا بنیات دەنرێن، ئەمە ئیسڕائیل دەوڵەمەند دەكات و كوردستانیش سەقامگیر دەكات و هەژموونی هەرێمی زیاتریش بە كوردەكان و ئیسڕائیلییەكان دەبەخشێت. كردنی ئەم كارانە پاساوەكانی ئەوروپا بنەبڕ دەكات لە كڕینی نەوتی ئێرانی و دیكتاتۆرییە عەرەبییەكانی كەنداو.

هاوپەیمانییەكی لەو جۆرە لە ڕۆژهەلاتی دەریای ناوەڕاست و باكوری ڕۆژهەڵات، ڕێگە بە بەشدارییەكی گەورەتری واشنتۆن دەدات لە ناوچەكەدا، ئەمەش‌ ئەنجامێكی سەركەوتوو بەدەستەوە دەدات لە پشتیوانیكردنی ئابووری هەرێمی. ئەم هەنگاوە دەتوانی پشكداری بكات لە گەیشتن بە سەقامگیری هەرێمی، ئەوروپاش لە كڕینی نەوتی ستەمكارەكان دوور دەخاتەوە، هیوا و ئومیدی عوسمانییە تازەكانیش لە ناوچەكە دەورە دەدات و سنورداریان دەكات، ئەمەش بە گرتنەبەری هۆكارە بەرگرییه ڕووتەكان‌. ئەمە جگە لەوەی ئەو جۆرە هاوپەیمانییە برەو بە "فرەیی لایەنە ناوخۆییەكان" دەدات، بێ پەنابردنەبەر میتۆدێكی ئاڵۆز و بڵۆزی ناكارای یەكیەتی ئەوروپا و نەتەوە یەكگرتووەكان و كۆمكاری دەوڵەتانی عەرەبی. 

سەرچاوە: THE KURDISH CENTER FOR STUDIES
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر