شارپرێس:
مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا بەشێوەیەكی فەرمی رایگەیاند، ئەو مۆڵەتەی دراوبوو بە هەندێك وڵات بۆ كڕینی نەوتی خاوی ئێران كۆتایی هات ، كە توركیاش یەكێكە لەو وڵاتانەی دراوسێیەكی گرنگی ئێران و هەرێمی كوردستانە، لەهەمان كاتێشدا لەدوای چین و هند كڕیاریكی سەرەكی نەوتی ئێرانیشە ، بۆیە لەو سیاسەتە نوێیە واشنتۆن بەرانبەر بەتاران زەرەرمەند دەبێت ، كە هەر خۆی لە بنەڕەتدا نرخی سووتەمەنەی لە توركیا بەرزە ، بەهۆی بەرزی نرخەكانی سوتەمەنیشەوە حكوومەی توركیا ناتوانێت چارەسەری كێشەكانی بەرزبوونەوەی نرخەكان و هەڵاوسان بكات .
ئەمەریكا بە فەرمی داوای لە وڵاتانی كڕیاری نەوتی ئێران كرد، كە ڕووبكەنە بڕینی نەوتی وڵاتانی تری وەك سعودییە و ئیمارات ، ئەوە لەكاتێكدا ئەوە دوو وڵاتە ناتوانن قەرەبووی ئەو كەمكردنە بكەنەوە، كە بەهۆی بزربونی نەوتی ئێران لە بازاڕەكان درووست دەبێت ، ئەوەش بۆ توركیا هەڵبژاردنیكی باش نییە ، ئەو وڵاتە حەز ناكات بەناجاری ڕوو لە كڕینی نەوتی سعوودییە و ئیمارات بكات ، كە كێشەی سیاسییان لەگەڵ توركیادا هەیە .
لەڕووی تەكنیكیشەوە پاڵاوگە توركییەكان بەتایبەتی پاڵاوگە حكومییەكان، كە لەلایەن كۆمپانیای تۆپراشەوە بەڕێوە دەبرێن بەجۆریك دیزاین كراون، كە بۆ پاڵاوتنی نەوتی قورسی وەك نەوتی ئێرانی شیاون ، ئەگەر توركیا بیەوێت جۆرێكی تری نەوتی خاو بكڕێت ئەوە دەبێت دەستكاری پرۆسەكانی پاڵاوتن لە پاڵاوگەكاندا بكات ، بەوەش خەرجی پاڵاوتن و بەرهەمهێنانی سووتەمەنی بەرز تر دەبێتەوە .
باشترین جێگرەوەش بۆ نەوتی قورسی ئێرانی ، نەوتی قورسی ئۆڕاڵی روسی و نەوتی خاوی قورس و مامناوەندی هەرێمی كوردستانە ، لەڕووی جوگرافیشەوە روسیا لە توركیا دوورە ، گوستنەوەی دەریاییش بۆ نەوتی ئۆڕاڵی رووسی ئەوە خەرجییەكی سەربار دەخاتە ئەستۆی حكوومەتی توركی ، لەبەر ئەوە باشترین بژاردە بۆ توركیا كرینی نەوتی خاوی هەرێمی كوردستان و نەوتی كەركووكە ، كە بۆ پاڵاوگەكانی كۆمپانیای تۆپراش گونجاون .
دوای ئەوەی لەناوەڕاستی ساڵی ٢٠١٤ هەرێمی كوردستان بەشیوەیەكی راستەوخۆ دەستی كرد بە فرۆشتنی نەوت ، توركیا لەبەر هۆكاری سیاسی تا بەغدا لەخۆی نیگەران نەكات ماوەیەك كرینی نەوتی هەرێمی كوردستانی بەشێوەیەكی راستەوخۆ راگرت، بەڵام ئاسانكاری دەكرد بۆ ئەوەی نەوتەكەی لەڕێگای بەندەری جیهانەوە بگاتە بازاڕەكانی جیهان .
لەماوەی ئەمساڵ و ساڵی رابردووس بەهۆی سەردانی بەردەوامی شاندە بازرگانییە توركییەكانەوە بۆ هەرێمی كوردستان ئەو بەستەڵەكەی لە پەیوەندییە دووقۆڵییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و توركیادا هەبوو شكا ، كە بەهۆی پرۆسەی ریفراندۆمی هەرێمی كوردستناەوە درووست بووبوو ، ئیستا واخەریكە پەیوەندییەكان دەگەڕێنەوە شوێنی خۆیان ، لەلایەكی ترەوە نزیكبوونەوەی بەغدا و هەولێر و ڕیكەوتن لەسەر بودجە هۆكاریكی تر بووە بۆ ئەوەی بەغدا رازی بێت نەوتی كەركووك لەڕێگای بۆڕی نەوتی كوردستان_جەیهانەوە هەناردە بكریت .
ناوەراستی هەفتەی رابردوو سامر غەزبان وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاند كە بەشێوەیەكی بەردەوام لەگەڵ بەرپرسانی هەرێمی كوردستان لە پەیوەندیدان و بەم زووانەش لەسەر بابەتی هەناردەكردنی نەوتی خاوی هەرێم دەگەینە رێكەوتن.
لەلایەكی ترەوە لەوەتی پەیوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا ئاسایی بۆتەوە هەناردەی نەوتی كەركووك لەڕێگای بۆڕی نەوتی كوردستان _جەیهانەوە بەردەوام لە هەڵبەز و دابەزدایە ، رۆژانە لەنێوان ٤٠ بۆ ١٠٠ هەزار بەرمیلدایە .
ئێستا توركیا ١٥٠ هەزار بەرمیل نەوتی خاو لە ئێران دەكرێت ، سەرەرای ئەوەی توركیا توورەیی و نیگەرانی قوڵی بەرانبەر بەو بڕیارەی واشنتۆن بەربڕیوە ، بەڵام چاودێران پییان وایە دواجار توركیا ناچار دەبێت دەستبەرداری كڕینی نەوتی ئێران ببێت .
لەلایەكی ترەوە وەزیری نەوتی عێراق ئاشكرای كردووە كە بەغدا ئامادەیە بەرهەمهێنانی نەوتی كەركووك بۆ دوو ئەوەندەی بەرهەمهێنانی ئێستا بەرز بكەنەوە ، هەروەك نوێترین راپۆرتەكانی سندووقی نەختی نێودەوڵەتی ئاماژەی بۆ ئەوە دەكەن كە ئەمساڵ ئابووری توركیا پاشەكشە دەكات و پێشبینیش دەكرێت ساڵی ٢٠١٩ بەڕێژەی ٣% ئابووری توركیا پاشەكشە بكات ، بەوەش ناجێگیری بازاڕی وزەی توركی سەردەكێشێ بۆ قوڵتركردنەوەی كێشە ئابوورییەكانی ئەو وڵاتە .
توركیا ساڵانە بەبەهای ٥٠ ملیار دۆلار نەوتی خاو و غازی سرووشتی و غازی شل هاوردە دەكات ، باشترین ڕێگەچارەش كەمكردنەوەی خەرجییەكانی هاوردەكردنی وزەیە ، واپێدەچێت بەرپرسە توركەكان دەیانەوێت عێراق و هەرێمی كوردستان لەڕێگای هەماهەنگی لەنێوانیان رۆڵێكی گەورەتریان لە بازاڕی وزەی توركیدا هەبێت .
وەرگێران : ئاكۆ عەبدوڵڵا ئاڵی
