شارپرێس:
نابێت لەبیرمان بچێتەوە، كە سەدام حوسێنی سەرۆكی عێراقی دۆراوی كۆچكردووە، هەرگیز لیبڕاوی (جدیەتی) هەڕەشەكانی ئەمریكای پێ هەرس نەكرا، كە هۆشدارییان دەدایە بەوەی جەنگێكی وێرانكەری لەدژ بەپا دەكەن، ئەگەر لە كوێت نەكشێتەوە، دوا هەوڵیش گەیاندنی نامەیەك بوو سەبارەت بەو هۆشدارییە، لەو كاتەی وەزیری دەرەوەی عێراق و ئەمریكا تارق عەزیز و جیمس بیكەر پێش جەنگە ئاسمانییەكە بە چەند ڕۆژێك و دوای 5 مانگ لەداگیركاری كوێت و هۆشدارییە بەردەوامەكان، هەردوو وەزیر لەسویسرا چاویان بەیەك كەوت.
ئێستا ئێمە لە بەردەم سیناریۆییەكی هاوشێوەداین، هۆشداری چەند جارە دراوەتە ئێران بەهەڵگیرسانی جەنگێكی وێرانكەر، ئەمریكییەكان دووبارەی دەكەنەوە، كە بەرپابوونی جەنگیان گەرەك نییە، بەڵام لە داكەوتدا (لەواقعدا) ئێران پەلكێشی ئەو جەنگە دەكەن، چونكە سزا ئابوورییەكانی ئەمریكا ڕژێمی ئێرانیان شەكەت كردووە، لەوانەیە هەر ئەو سزایانە تاران بدەن بەزەویدا، پێش ئەوەی واشنتۆن فیشەكێك بتەقێنێت.
ڕژێمەكەی تارانیش دەڵێت: جەنگیان گەرەك نییە، چونكە دەزانن بە تەواوی وێران دەكرێن، بەڵام بۆ دەربازبوون لە گەمارۆ ئابوورییەكە، گەمەی هەڕەشەكردن پیادە دەكات، لەوانەشە بەشێوەیەكی سنوردار بیگرێتەبەر، وەك كاری دوژمنكارانە دژ بە بەرژەوەندی نەوتی كەنداوییەكان و سعودییە، یان دەوڵەتی دیكە. بۆیە لەوانەیە ڕژێمەكەی ئێران پێی وابێت كە ئەگەر پێكدادانێكی بچوك بە مەبەستی ڕیكلامكردن بێنێتە ئاراوە هەروەك حزبوڵای لوبنانی لەگەڵ ئیسڕائیل كردی، ئەوا دەرفەتی ئەوەی بۆ دەڕەخسێنێت بگاتە ڕێككەوتنێكی دیاریكراو لەگەڵ واشنتۆندا. مەترسیداری ئەو جۆرە بیركردنەوە كە وەستانە لە لێواری هەڵدێران، هەر بە ڕاستی لەوانەیە بمانگەیەنێتە شەڕێكی سەراپاگیر و كەوتنە كەندەڵانەوە.
ئەوەی وامان لێ دەكات شیمانەی (احتمال) بەرپابوونی جەنگ بكەین، ئەو هێزە سەربازییە دەریاییە ئەمریكییە شەڕكەرەیە، كە گەیشتونە ئاوەكانی كەنداو و شوێنی دیكەی ناوچەكانی دەوروبەری. ئەمە گەمە و وازیكردن نییە، ئەو هێزانە لە شوێنی خۆیان ناجوڵێندرێن، مەگەر ئامادەی شەڕبن و چاوەڕێی ئەوە بن لە سەركردایەتی باڵاوە فرمانی جەنگیان پێ بدرێت، ئەمەش ئەوپەڕی پایامی لێبڕوانەی (جاد) ئەمریكایە كە ئاراستەی بكات.
دەبێت ئەوەمان بیربێت كە وویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هێزێكی زەبەلاحە، وەك فیل وایە كە تەختە پان دەكاتەوە و تەماشای ژێرخۆی ناكات. ئەو لە ناوچەكانی شەڕدا چەند پڕچكێكی پێ دەكەون كە یارای دەرمانكردنن، بەڵام ئێران لە وانەیە ئەوەی تووش بێت كە تووشی سەدام بوو لە دوو جەنگەكەدا، وێران بكرێت، لەوانەشە بە تەواوی هەرەس بێنیت، ئەوەشمان بیرنەچۆتەوە كە بەسەر تاڵیباندا هات و وێرانیان كرد و لە دوای هێرشەكانی سێبتێمبەرەوە لە كابول وەدەریاننا، كە لە ڤێتنامیش شكستی هێنانی، بە چەند برینێكی دەروونییەوە ئەو ووڵاتەی جێهێشت و لە هەوڵی ئەوەشدا بوو زەرە مرۆییەكانی كەم بكاتەوە.
ئەو پرسیارەش زۆر دووبارە دەبێتەوە كە ماتول (مادام) ئەمریكا خاوەن توانستی وێرانكارییە، ئەی بۆچی لەو دەیەها جارەی ئێران زیانی بە بەرژەوەندییەكانی گەیاندووە دژی تاران بەكارینەهێناون؟ ئەم پرسیارە واقڕماوەكان دووبارەی دەكەنەوە، ئەوانەش دەیڵێنەوە كە هەڵگری بیردۆزەی پلانگێڕین، ئەوانەش كە گەرەكیانە گۆمان بچێنن لە دڵی ئەم و ئەودا كە پەیوەندییەكی نهێنی هەیە لە نێوان تاران و واشنتۆندا.
ڕژێمەكەی ئێران وریا و پۆخەڵە، قۆناغی دوژمنكاری لەگەڵ واشنتۆندا، چ لە ناوچەكە و چ لە دەرەوەی ناوچەكە، نەگەیاندۆتە ڕووبەڕووبوونەوەی راستەوخۆ، ئەو بریكارەكانی بۆ ئەمە مەبەستە دەخاتەگەڕ و لە بری ئەو ئەركەكە ئەنجام دەدەن، ئەمەش پاڵ بە هیچ سەرۆكێكی ئەمریكاوە نانێت جەنگی لەگەڵ هەڵبگیرسێنێت كە ڕەزامەندی كۆنگرێسی گەرەكە و ئەمەش مەرجێكی دەستوری ئەمریكایە.
هەموو ئەو هێرشانەی ئێرانیش كردوونی زۆر بە ووریاییەوە بووە، هەروەك ئەوەی یاساناسەكان پلانیان بۆ داڕشتبێت. لە هەمان كاتیشدا واشنتۆن لە ڕێگەی دەزگای هەواڵگری و هاوپەیمانەكانییەوه و بایەكۆتی ئابووری زۆر ئازاربەخشەوە، كردەی سەربازی نهێنی دژ بە ئێران و بەرژەوەندییەكانی بەڕێوە دەبات.
هۆكاریكی دیكە ئەوەیە كە واشنتۆن هێشتا بەتەمایە تاران سیاسەتی خۆی بگۆڕێت و ببێتە دەوڵەتێكی هاوپەیمان، بۆیە لەوە ووریایە نەیهاوێتە كۆش و باوەشی گەورە نەیارەكانی كە ڕوسیا و چینن. لەوانەیە یەكێك لەو دوو هێزە دەستتیوەردان بكەن و پارێزگاری بۆ ئێران دەستەبەر بكەن بۆ مانەوەی ڕژێمەكەی، ئەمەش وەك گەمەیەكی سەر ڕووتەختی شەتڕەنج. هەر ئەمەش بوو ڕوسیا كردی بۆ هێشتنەوەی ڕژێمەكەی ئەسەد لە هەرەسهێنانیكی یەكجارەكی، هەمان شتیش لە ئێستادا بەرامبەر ڕژێمەكەی مادۆر دەكات لە فەنزویلا.
ڕژێمەكەی ئێرانیش تووشی نەخۆشی ئایدیۆلۆجی ئاینی شۆڕشگێرانەی توندڕەوو بووە، هەموو ئامرازەكانی واشنتۆن لە بەڵێن و هەڕەشە و ئامۆژگارییەكان شكستیان هێنا لەوەی چاكی بكەن و چاكسازی تێدا بكەن. واپێدەچێت چارەنووسی بەرە و كۆتایی بێت، بە تایبەتیش كە ڕژێمە شەڕانگێزە هاوشێوەكانی وەك سەدام لە عێراق و قەزافی لە لیبیا و بەشیر لە سودان لەناوبراون، ئەسەدیش لە سوریا لاوازكراوە.
سەرچاوە: شەڕقولئەوسەت
نووسین: عەبدولڕەحمان ڕاشد
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
