شارپرێس:
ڕاپۆرتەكانی یەكێتی ئەوروپا سەبارەت بە توركیا، وەكو جاران جێگەی سەرنج نین، ئەمەش زۆر هۆكاری هەن، كە گرنگترینیان هەڵپەساردنی دانوستانەكانی نێوان توركیا و یەكێتی ئەوروپایە بۆ بوونە ئەندامی توركیا لەو یەكێتییەدا، وەك ڕاپۆرتەكەش دەڵێت، سەختە ئەو دانوستانانە دەست پێبكەنەوە.
 
سەرباری چەند ڕاپۆرتێكی ئەمساڵی یەكێتی ئەوروپا سەبارەت بە توركیا، كەچی كەمینەیەكی ڕۆژنامەكان نەبێت، بایەخیان پێ نەداوە.  بە گوێرەی ڕاپۆرتەكە، توركیا لە پاشەكشەیەكی مەترسیدار دایە لە هەموو بوارەكاندا ، لە سەرووی هەمووشیانەوە بواری ئابووری، لە زۆر لاشەوە لۆمەی سیستەمی سەرۆكایەتی دەكرێت كە بەم دواییانە لە توركیا پیادە كراوە، ئەردۆغانیش یەكەم كەسە بنچینەكانی ئەو سیستەمە سەرۆكایەتییەی دامەزراندووە، لە ڕاپۆرتەكەشدا لە زۆر شوێندا باس لەو پرسە كراوە.

ڕاپۆرتەكە بە زمانێكی دبلۆماسی باس لە باڵادەستی ئەردۆغانی سەرۆك كۆمار دەكات لە توركیا،  هەروەها باس لە تەواو بێمتمانەیی جەماوەر دەكات بە سیستەمی هەڵبژاردن لە توركیا، ئەمەش دوای هەڵوەشاندنەوەی هەڵبژاردنەكانی شاری ئەستەمبوڵ، هەروەها زیادبوونی گەندەڵی و كۆت و بەندەكان لەسەر ئازادییەكان، بە تایبەتیش ئازادی ڕۆژنانەگەری و مافی گردبوونەوەی هاووڵاتییان. لە بەرامبەردا، تاكە پێشكەوتنێكی توركیا ڕێككەوتننامەی تایبەت بە ئاوارەكانە.

بەگوێرەی ڕاپۆرتەكە، دەیەها هەزار هاووڵاتی لە بەندیخانەكاندان، ئەو لیژنەیەش كە لە ئەنجامی جاڕدانی باری نائاساییەوە پێكهێندرا، دادپەروەری بۆ ئەوانە نەگێرایەوە كە لە كارەكانیان دوورخرانەوە، بۆیە دەیەها هەزاریان پەنایان بردەبەر دادگای ئەوروپی بۆ مافەكانی مرۆڤ.

هەر چەندە باری نائاسایی هەڵگیراوە، بەڵام ئەو یاسایانەی تازە دەرچوون، مافی ئەوەیان بە حكومەتی توركیا داوە، باری نائاسایی بۆ ماوەی 3 ساڵ درێژكاتەوە و هەموو جۆرە پیادەكردنێكی ستەمكارانەش  بگرێتەبەر. 

ئیش و ئازاری بواری ڕۆژنامەگەریش لە ڕاپۆرتەكەدا تیشكی زۆی خراوەتەسەر؛ تا ئێستا 160 ڕۆژنامەنووس خزێندراونە بەندیخانەكانەوە؛ وەك ئەحمەد ئەڵتان و محەمەد ئەڵتان و نازلی ئیلیجاك، كە بە تۆمەتی ئەندامبوون لە ڕێكخراوەكەی گولەن، فرمانی هەتاهەتایەیان بەسەردا دراوە، بواری ڕۆژنامەنووسیش پاشەكشەیەكی بەرچاوی بەخۆوە بینیووە، لەم ڕووەشەوە توركیا پابەندی ڕاسپاردەكانی یەكیەتی ئەوروپا نەبووە، لە ئێستاشدا ڕۆژنامەنووسی لەژێر فشارێكی توندی حكومەتی  توركیا دایە.

خەڵكێكی زۆریش دەستگیر كراون كە لێكۆڵینەوەیان لەگەڵ نەكراوە و دەرفەتی ئەوەشیان بۆ نەڕەخساوە بەرگری لە خۆیان بكەن.

ڕاپۆرتەكە دەڵێت لە بەرئەنجامی هەڵگەڕانەوە سەربازییەكەی 15 مایۆی 2016، لایەنگرانی فەتحوڵا گولەن لەژێر فشارێكی توندان، تا ئێستاش 100 هەزار كەس بەو تۆمەتە دەستگیر كراون و لێكۆڵینەوەیان لێ دەكرێت. 

ڕاپۆرتەكە باسی دۆخی نالەباری ناو بەندیخانەكانی توركیاش دەكات كە نزیكەی 250 هەزار كەسی تێدایە، 57 هەزاریان بەندكراون، 743 منداڵیش لە بەندیخانە لەگەڵ دایكەكانیاندا بەندكراون.

هەروەها ڕاپۆرتەكە دەڵێت 20% ی  بەندییەكان تۆمەتی تیرۆریان دراوەتەپاڵ و مامەڵەیەكی زۆر خراپیان لەگەڵدا دەكرێت، ناشیەڵن پشكنینی پزیشكیان بۆ ئەنجام بدرێت و كەس و كاریشیان ببینن، ڕێگە بە ڕێكخراوەكانی مافەكانی مرۆڤیش نادرێت بۆ زانینی دۆخی مرۆیی بەندییەكان، سەردانی بەندیخانەكان بكەن.

لە بواری ئابووریشدا ڕاپۆرتەكە ئاماژە بەوە دەكات كە دەوڵەت دەستی بەسەر 1008 كۆمپانیادا گرتووە كە بەهاكانیان بە 8.8 ملیار یۆرۆ مەزەندە دەكرێت، موڵكداریشیان خراوەتەسەر سندوقی دەستەبەر و پاشەكەوت، ئەمەش ترسی لای وەبەرهێنەران دروست كردووە.

سەبارەت بە فرۆشتنی كۆمەڵەی  میدیایی "دۆغان میدیا گروب" ، ڕاپۆرتەكە باس لە هۆكارە كاریگەرە ئابوورییەكان دەكات و دەڵێت :"نەبوونی بێگرێوگۆڵ (شەفافیەت) لە موڵكداری ئەو دەزگا میدیایانە سەبارەت بە سەربەخۆبونی میدیاكان و ڕادەی متمانەدارییان جێگەی گومانە ، ئەمەش بە ڕوونی لە فرۆشتنی كۆمپانیای "دۆغان" دا دەركەوت كە بە "دیمیرورون" ی بزنسمان فرۆشرا. 

ڕاپۆرتەكە دەشڵێت كە ئێستا بەڕێوەبەرێتی گشتی ڕۆژنامەگەری و میدیا، ڕاستەوخۆ پەیوەستە بە سەرۆكایەتییەوە، دەسەڵاتی دەركردنی ناسنامەی زەردی ڕۆژنامەگەریش، هەر لە دەستی سەرۆكایەتی دایە، ڕۆنامەنووسانیش دەردەسەری زۆریان تووش دەبێت لە هەوڵی دەركردن یان تازەكردنەوەی ئەو ناسنامەیەدا. ڕاپۆرتەكە دەڵێت لە ساڵی 2016 وە، زیاتر لە 3000 ڕۆژنامەنووس و فەرمانبەری كەرتی میدیا، كارەكانی خۆیان لەدەستداوە؛ "لە ساڵی 2016  ژمارەكە 2708 كەس، لە 2017  ژمارەیان 166 كەس بووە، لە 2018 ژمارەیان 175 كەس بووە". 

ڕاپۆرتەكە ڕووبەرێكی فراوانی بۆ پێگە ئەنتەرنێتییەكانی توركیا تەرخان كردووە و دەڵێت " دەسەڵاتداران 244 هەزار پێگەیان قەدەغە كردووە؛ 2% یان بە فرمانی دادوەری بووە". ئێمە دەشزانین كە دەسەڵاتدارانی توركیا لە مانگی ئیپڕیلی 2017 وە ، پێگەی ویكیپیدیا – یان  قەدەغە كردووە، دەسەڵاتدارانی حكومەتیش بەردەوامن لە پیادەكردنی فشارەكان بۆسەر میدیا كوردییەكان.

لە لایەكی دیكەوە، پەرلەمانتاری هۆڵەندی و بڕیاردەری تایبەت بە ووڵاتی توركیا، دڵەڕاوێكی خۆیان دەربڕی سەبارەت بە بەردەوامی كردەی ئەشكەنجەدان لە بەندیخانەكانی توركیادا، داواشیان لە كۆمیسیۆنی ئەوروپی كرد، كە هەر تەنها تێبینییەكانی خۆیان لەو بارەوە تۆمار نەكەن، بگرە پێویستە بە خێرایی سترتیژیەتێك بۆ چارەسەركردنی ئەو دۆخە ناهەموارە دابڕێژن.

كاتی بێری پەرلەمانتاری ئەوروپیش داوای بەدواداچوونی كردووە بۆ ڕەووتی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەكان كە لە 23 ی یۆلیۆی ئایندە بەڕێوە دەچن.

ڕاپۆرتەكە باسی ئەوەشی كردووە كە سەرباری ئەوەی دەبوو حكومەت هەموو ئەو كەسانە قەرەبوو بكاتەوە كە ستەمكارانە لە كارەكانیان دەركراون، بەڵام كاری ئەو لیژنەی باری نائاسایی كە پێكهێنراوە، لە ڕووی دەستپاكی و سەربەخۆبوونەوە، سەبارەت بە دۆسییەی ئەو فەرمانبەرانە جێگەی پرسیارە.

لە سەرێكی دیكەشەوە، سەربەخۆیی دادوەری تووشی نسكۆ و تێكشاكانێكی گەورە هات، كاتێك لە ساڵی 2016 ( ساڵی هەڵگەڕانەوە سەربازییە شكستخواردووەكە) ڕیژەی 30% ی دادوەر و داواكارانی گشتی ناچاركران دەستبەرداری كارەكانیانبن، لە سەرێكی دیكەشەوە، دەوڵەت لە دانانی دادوەر و داواكارانی گشتیدا كە لە شوێنی ئەوانەی پێش خۆیان دانراون، بابەتی لێوەشاوەیی ڕەچاو نەكردووە، ئەمەش وای كردووە بواری دادوەری تاوەكو ئێستاش لە تەنگژە و تەنگوچەڵەمەدا بێت. 

سەرچاوە: ئەحوال توركیا 
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر