شارپرێس:
جۆرێك لەدوودڵی و گومان لای شارەزا پسپۆڕەكانی كاروباری توركی هەیە، چ لە ناو توركیا و چ لە دەرەوەی توركیا، سەبارەت بەو پارتەكەی وا بڕیارە بە سەركردایەتییە دوولایەنەكەی عەبدوڵا گویل و عەلی باباجان دابمەزرێت، چەند هۆكارێكیش بۆ ئەو دوودڵییە هەن.

یەكەم: بێدەنگی ئەو دووانە لە ئاست ڕەفتارە نایاسایی و نامرۆییەكانی پارتی داد و گەشەپێدان لە ڕابردوو و ئێستاشدا.

دووەم: شارەزا ئەوروپییەكانیش زیاتر بەلای ئەو بۆچوونەدا دەشكێنەوە، كە تفەنگە كۆنەكان كار ناكەن.

ئەوەش ڕاست و ڕەوانە، كە كەسایەتییە دیارەكانی پارتی داد و گەشەپێدان - بەعەبدوڵا كویلشەوە -  ئەو كات و ئێستاش بێدەنگ بوون سەبارەت بە كار و كردەوە نادیموكراسییەكانی پارتی داد و گەشەپێدان، كە ئەوان هەتا ئەمڕۆش لە بەرانبەر ڕەفتارە نایاساییەكانی دژ بە كوردەكان و گروپی فەتحوڵا گولەن بێدەنگن.

لەو كاتەی ناوچە كوردنشینەكان وێران دەكران و سیاسییە كوردەكانیش دەستگیر دەكران، ئەوان بێدەنگ بوون، تەنانەت كاتێك كوردەكان پارەیان لە بانكی ئاسیادا دانابایە، بە هەڵگەڕاوەچییەكان لە قەڵەم دەدران و لەگەڵ منداڵە شیرەخۆرەكانیان دەخرانە بەندیخانەوە. كەسایەتییەكانی ئەو حزبە نوێیە لەسەر تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانیش خاوەن هەڵوێستی شەرمنانە بوون.

ئەحمەد داود ئۆغڵۆ، كە ئەمڕۆ دەم لە زۆر شت دەكوتێت، لە بەرانبەر ئەشكەنجەدانی خەڵكی لە ناو دڵی ئەنقەرە بێدەنگ بوو، ئەو كە لەو كاتەدا وەزیری دەرەوە بوو، كەچی نقەی لێوە نەهات.

دەكریت بڵێین جوغزی سیاسی بوارێكە تێیدا خەڵكی بەوە دەپێورێن كە "نەیان كردووە" نەوەك "بەوەی كردوویانە". بۆیە ئەو ڕەخنانەی لێیان دەگیرێت لاوازترین خاڵی ئەو جوڵانەوەیە تازەیە. بەڵام دەبێت دانیش بەوەدا بنێین كە ئەگەر بەو پێودانگە كەس و دامەزراوەكان بپێوین، زۆرینەی كەس و دامەزراوەكانی توركیا پلەی (قبوڵكراو= مقبول) وەردەگرن.

لە ساڵی 1960 وە تاوەكو ئێستا، زۆرینەی توێژەكانی كۆمەڵگا بێدەنگ بوون بەرامبەر  جەربەزەیی دەوڵەت و چاوەڕێی ڕۆژی دەنگدان بوون. ئەوانەی لەو ماوە تاریكەشدا دەنگیان هەڵبڕی، تەنها چەند سیاسی و ڕۆشنبیر و ڕۆژنامەنووسێك بوون ، ئەو چەند كەسەش باجی قورسیان داو هێشتاش باجەكەی دەدەن.

ئەگەر دەسەڵات بگرنە دەست بێدەنگی دەشكێنن سەبارەت بەو دۆخە ناهەموارە، بۆیە بێدەنگی و دەمداخستنیان لە ڕابردوودا، نابێت بكەینە هۆكارێك بۆ قێزلێكردنەوەیان، ئەمەش لە بەر ئەوەی : 

یەكەم: ئەمانە ڕەخنەیان قبوڵە، سیاسییەكن ئەوانە بە دوژمن نادەنە قەڵەم كە وەك خۆیان بیر ناكەنەوە.

دووەم: هەموو كادیرە سیاسییەكانی ئەو جوڵانەوە تازەیە ئەو سیاسییانەن كە لاگیری بەردەوامی توركیان لەگەڵ ڕۆژئاوادا. خەڵكانێكن پێیان وایە كاتێك خزمەتی هاووڵاتییەكانیان پێ دەكرێت كە دەوڵەت بە یاسا پەرژین بكرێت.

ئەو دۆخەی ئێستا توركیا پێی گەیشتووە فاشییەتێكی تاركستانە. ووڵات لە ڕووی ئابووری و یاسایی و بەهاییەوە هەرەسیهێناوە. بۆ دەربازبوونیش لەو دابڕانەی توركیا تێی كەوتووە، مەرج ئەوەیە هەر كەس دەسەڵاتی كەوتە دەست، باوەڕی بە سەروەری یاسا و دیموكراسی و مافی مرۆڤ هەبێت.

لە كاتێكدا ئابووری ووڵات بەدەست كۆشكەكەی ئەردۆغان و زاواكەیەوە بە ئارەزووی خۆیان گەمەی پێ دەكرێت، دەبێت لەمەودوا بدرێتە دەست كەسانی لێوەشاوە كە لێبراوانە خەمخۆری وڵاتبن.

عەبدوڵا گویل ‌و عەلی باباجان دوو ناوی جێی متمانەن لە بازارەكانی سەرمایەداری ڕۆژئاوادا كە توركیا پشتی پێ دەبەستێت لە هاتنەناوەی سەرمایەگوزاری بیانی بۆ ناو ووڵات.

لەوەش گرنگتر ئەوەیە ئەو دەنگدەرانەی لە پارتی داد و گەشەپێدان دەتەكنەوە، شوێنێیكان هەبێت دەنگی بۆ بدەن. چونكە سەرباری بردنەوەی ئیمام ئۆغڵۆ لە ئەستەمبوڵ، هێشتا پارتی داد و گەشەپێدان بنەكە جەماورەییەكەی ماوە، بۆیە ئەو پارتە نوێیە پێویستی بەوەیە بەلایەنی كەمەوە بنكە جەماوەرییەكەی پارتەكەی ئەردۆغان كە لە نێوان 35-36% دایە، دابەزێتە ڕێژی 20% و خوارتر.

پرسی كوردیش لە هەموو پرسەكانی دیكەی توركیا زیارت پێویستی بە چارەسەر هەیە. توركیاش كە بە گوێرەی مافەكانی مرۆڤ و ڕێساكان یاسای نێودەوڵەتی دەستەوەستانە لە چارەسەركردنیدا، ناتوانێت ببێتە دەوڵەتێكی دیموكراسی تەواو، چارەسەرنەكردنی ئەو پرسەش واتای ئەوەیە پرسی ماف و ئازادییە سەرەكییەكانی خەڵك بە هەڵپەسێردراوی دەمێننەوە و هەر بەرهەڵستكارێكیش بە تیرۆرست و لایەنگری تیرۆر لە قەڵەم دەدرێت.

"محەمەد تكلی ئۆغڵۆ"  كە وا وەسف دەكرێت لە عەبدوڵا گویلەوە نزیكە، باوەڕی بە پڕۆسەی ئاشتی هەیە، پڕۆسەی ئاشتیش لەگەڵ كوردەكان بە هۆی كۆششەكانی خودی "عەبدوڵا غول" ەوە بوو. "بەشیر ئەتەلای و سەعدوڵا ئەرغین" یش لە كەسایەتییە سەرەكییەكانی ئەو پڕۆسەیە بوون.

بوونی ئەو پارتە نوێیە هانی پارتی گەلی كۆماری دەدات كە پێشتر دوودڵ بوو لە نزیك بوونەوە لە كوردەكان، بچێتە هاوپەیمانییەكەوە دژ بە پارتی داد و گەشەپێدان، ئەمەش پێكهێنانی بەرەیەكی هاوبەشی بەهێز ئاسان دەكات... ئەو پارتە نوێیە پشكداری دەكات لە تاوتوێكردنی پرسی كورد لە چوراچێوە سرووشتییەكەیدا، پشكداریش دەكات لە سوككردنی ئەو فشارەی خراوەتەسەر گەلی كورد.

سەبارت بەو بۆچوونەش كە فیگەرەكانی ئەو پارتە نوێیە بە تفەنگە كۆنینەكان وەسف دەكەن... دەكرێت بڵێین كە هێشتا ناوی "ئۆزال" ئومێد دەبەخشێتە خەڵكی ئەو ووڵاتە. خۆ ئەگەر كوڕەكانی ئۆزێل وەك باوكیان خاوەن توانستبان، ئێستا لە توركیادا شان و شكۆیەكی دیار و بەرچاویان دەبوو. لە دوای هەڵگەڕانەوە سەربازییەكەی 12 سێبتێمبەر، ئەركی كۆكردنەوەی چەپە پەرتەوازەكانی توركیا كەوتە سەرشانی "ئیردال ئینینۆ" كە زۆریش دڵگەرم نەبوو بۆ ئەو كارە. عەبدوڵا غولیش وێنەیەكی جوانی سەرۆك كۆماری لە مێشكی گەلی توركیادا وێنا كرد تا ئەو كاتەی ماوەی سەرۆكایەتییەكەی تەواو بوو. ئەو هێشتاش پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ چین و توێژەكانی كۆمەڵگای توركیادا هەیە. بۆیە كاركردنی ئەو لەگەڵ كەمال كلیجدار ئۆغڵۆ لەو بەرەیەی دژ بە پارتی داد و گەشەپێدان پێكدێت" كار و ئەركێكی گرنگ دەبێت.

ئەمڕۆ لە بری ئەوەی گفتوگۆی ڕابردوو بكەین، كاتی ئەوەیە چاو ببڕینە داهاتوو. جوڵانەوەی سیاسی كوردیش لە توركیا لە بری ئەوەی لێپیچینەوەی لە ڕابردووی نزیك بكەن، كارێكی باش دەكەن كە كۆششی خۆیان لەسەر بنیاتنانی دیموكراسی لە توركیا چڕكردۆتەوە. ئێمە ئەنجامەكانی شاری ئەستەمبوڵمان بە چاوی خۆمان بینی، ئەمەش ئەوە شتەیە كە دەبێت لە ئێستا و ئایندەدا بیكەین. 

سەرچاوە: عەرەب
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر