شارپرێس:
ئەو پرۆژە یاسایەی هەردوو حیزبی دیموكراتی و كۆماری پیشكەشی كۆنگرێسیان كردووە و لە لایەن لیژنەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئەنجوومەنی پیرانەوە پەسەند كراوە، هەنگاوێكە بەرەو پەسەندكردنی (پڕۆژەی ڕۆژهەڵاتی ناوەند) لە یۆنیۆی داهاتوودا، ئەو یاسایە دەتوانی ڕووی هاوپەیمانی ئەمریكا بەرە و یۆنان وەرگێڕیت لەبری توركیا.
ئەگەر ئەو یاسایە پەسەند بكرێت، هەر چەندەش هاوپەیمانە كۆنەكەی واشنتۆن (توركیا) پێی ڕازی نییە، ئەمریكا ڕێگە بە یارمەتیدانی تەواوی هاوبەشبەندییە سیقۆڵییەكەی ئیسڕائیل و یونان و قوبرس دەدات، ئەمەش لەڕێگەی دەستپێشخەری هاریكاری لە بوارەكانی ووزە و بەرگری، یەكێك لە بەندەكانی یاساكەش هەڵگرتنی قەدەغەكردنی فرشتنی چەكە بە قوبڕس.
توركیا ئەو ناوچە ئابوورییەی ڕەتكردۆتەوە كە قوبڕس دیاریكردووە و دەوڵەتانی دەروبەریش پێی ڕازین، بەو پێیەی هەندێك لەو ناوچە ئابوورییەی دیاریكراوە دەكەوێتە بەشی توركیاوە، ئەنقەرە دەڵێت ئەو ناوچەیە لە لایەن قوبڕوسییە یۆنانییەكانەوە دەستی بەسەردا گیراوە كە ئەندامی یەكیەتی ئەوروپایە و پێشیلكاری مافی قوبڕوسییە توركەكانە كە تەنها توركیا دانی پێداناوە.
تەنگژەی موشەكی ئێس 400 ی ڕووسی و تەنگژەی ناكۆكییە سیاسییەكان لە سوریا، واشنتۆنی ئەنقەری زیاتر لێك دوورخستۆتەوە، لەوانەشە ئاكامەكانی كارەساتباربن بۆ توركیا سەبارەت بە كۆششەكانی توركیا بۆ دەستكەوتنی بەشێك لە سامانی دەرامەتەكانی ووزەی ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست.
سیبیل ئۆكتای مامۆستای زانستی ڕامیاری لە زانكۆی ئەلینۆی سبرینغفیڵد ووتی كە دەستپێشخەری گازی سرووشتی لە ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست هاوپەیمانی ئەو سێ دەوڵەتە (یۆنان، قوبڕس، ئیسرائیل) دیاری دەكات و توركیا بە تەواوی لەو هاوكێشە دوور خراوەتەوە... یاساكە هەر تەنها هاوكارییەكی ئەمنی نییە، بەڵكو هاریكاریشە لە بواری ووزەدا.
لاندی زمندیس – ی ی سەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتی ئەمریكی – هیلینی پێی وایە لە سەردەمی ئۆبامادا ڕۆڵی توركیا لەو ناوچەیە گرنگی پێدراوە و بەرژەوەندییەكانیان پارێزراو بوون، ئەو پشتبەستنە بە توركیا، ئەنجامەكانی پێچەوانەی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بوون، چونكە لە ڕووی بەرژەوەندی و بەهاكانەوە ناكۆكی گەورە لە نێوان واشنتۆن و ئەنقەرەدا هەن... لە سوریادا واشنتۆن كوردەكانی بەلاوە گرنگن بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش، توركیاش وەك دوژمن لە كوردەكان دەڕوانێت. ئەمە پشتیوانییەش توركیای توڕە كردووە.
زمیندیس دەڵێت: زیادبوونی ڕایەڵەی پەیوەندییەكانی توركیا لەگەڵ كێبڕكێكارانی ئەمریكادا، سەریەشەی زۆری بۆ واشنتۆن دروست كردووە. ئیدارەكانی ئەمریكا كاریان بۆ ئەوە كردووە كە هەژموونی ڕوسیا و ئێران لە ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست كەمكەنەوە، كەچی توركیا بۆتە بەردەبازێك بۆ زیادبوونی هەژموونی هەریەك لە تاران و مۆسكۆ لەو ناوچەیەدا. مامەڵەی موشەكی ئێس 400 و بەردەوامی بازرگانیكردن لەگەڵ ئێران، دوو نموونەی زەقی لارەملێی توركیان دژ بە واشنتۆن.
زمندیس دەشڵێت: ستراتیژیەتی ئەمریكا لە ناوچەكەدا پشتبەستن بووە بە ئیسڕائیل و توركیا وەك دوو هاوپەیمانی سەرەكی و دێرین، بەڵام یاسای ڕۆژهەڵاتی ناوەند پشت بە یۆنان دەبەستێت لە بری توركیا، توركیا بۆتە هاوپەیمانێك كە متمانەی پێ ناكرێت و یۆنانیش پێچەوانەی توركیا هەنگاو هەڵدەگرێت، یۆنان هاوكاری و هەماهەنگی لەگەڵ دەوڵەتانی ناوچەكەدا هەیە، توركیاش گرفتی زۆری لەگەڵ هاوسێكانیدا هەیە.
سەرباری گرفتەكانی لەگەڵ یۆنان و قوبڕس، سیاسەتی دەرەوەی توركیا ناكۆكی لەگەڵ كۆمەڵێك دەوڵەتی ناوچەكە ناوەتەوە. توركیا لە هاتنەسەركاری عەبدولفەتاح سیسییەوە لەگەڵ میسر ناكۆكە، بەردەوامیش ڕەخنەگرە لە سیاسەتەكانی ئیسڕائیل.
ئۆكتای وەكو زمندیس تیبینی ئەوەی كردووە كە یاساكە دۆخی یۆنانی وەك هاوبەشیكی متمانەپێكراوی ئەمریكا كاراتر كردووە، ئەو یاسایە دیدی ئەمریكای گۆڕیوە سەبارەت بەو هاوبەشانەی دەكرێت متمانەیان پێ بكرێت.
یەكێك لە ئامانجەكانی یاساكە وەستاندنی ڕادەستكردنی فڕۆكەی ئێف 35 بە توركیا، ئەگەر ئەنقەرە مامەڵەی موشەكی ئێس 400 ی ڕووسی تەواو بكات و نەیوەستێنێت. سەرۆكی توركیاش دوا كۆبوونەوەی لەگەڵ هاوتا ئەمریكییەكەی لە تۆكیۆ، مكوڕبونی ووڵاتەكەی لە تەواوكردنی ئەو مامەڵەیە دووپاتكردەووە و ووتی واشنتۆن بە هۆی تەواوكردنی مامەڵەكەوە سزا بەسەر ئەنقەرەدا ناسەپێنێت.
ئۆكتای پێی وایە پڕۆژە یاساكە ڕێگە لە تڕەمپ دەگرێت ئاڵێنگاری كۆنگرێس بكات، ئەگەر تڕەمپ پڕۆژەكە بگێڕێتەوە بۆ ئەنجومەنی پیران، ئەوكات دەبێت ئەنجومەنی پیران سەرتا پەسەندی بكات و ئینجا ئەنجومەنی نوێنەرانیش هەمان شت بكات و سێیەكی دەنگەكانیش بەدەست بێنێت، بەمەش ڤیتۆكەی تڕەمپ كاریگەری نامێنێت.
زمندیس پێی وایە دەبێت توركیا میتۆدی كاری خۆی بگۆڕێت و ئەو پەرەسەندنانەش قبوڵ بكات كە لە دەرەوەی هەژمونی ئەنقەرە بەڕێوەدەچن، توركیا توانستی ئەوەی نەماوە بەردەام بێت لە ڕێچكەی جارانی... لە كۆنگرە و دانیشتنەكاندا بێ ئەنقەرە یاسا و ڕێساكان پەسەند دەكرێن، ئەگەر توركیاش بیەوێت ببێتە بەشێك لەو سیستەمە هەرێمییە تازە دامەزراوە، دەبێت بە گوێرەی ئەو ڕێسایانە كار بكات كە زۆرینە دایڕشتوون ، نەوەك ئەوەی ئەنقەرە دەیەوێت.
پرسیارەكەش ئەوەیە ئاخۆ توركیا چۆن ووڵامی ئەو سیستەمە تازە دەداتەوە كە لە ڕۆژهەڵاتی دەریایی ناوەڕاست پێكدێت؟
سۆهیۆت كربوز – ی بەڕێوەبەری كۆمەڵەی ووزەی دەریای ناوەڕاست كە بارەگاكەی لە پاریسە ووتی ئەوەی پێویستە بكرێت ئەوەیە ئەنقەر ئاستی پەیوەندییەكانی لەگەڵ میسر و ئیسڕائیل بگەیەنێتە سازان و سازانكاری، كۆمپانیای پتڕۆڵی توركیا ڕۆڵێكی چالاكتر لە ناوچەكە بگێڕێت، ئەمەش بەوە دەبێت هاوبەشی بە كۆمپانیاكانی میسر و ئیسڕائیل و لوبنان بكات بۆ گەڕان و بەرهەمهێنانی ووزە لەو ناوچەیەدا.
سەرچاوە: ئەحوال توركیا
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
