شارپرێس:
بە گەیشتنی بەشی یەكەمی كۆسیستەمی موشەكی ڕوسی ستراتیژی ئێس 400 بۆ توركیا، كەس نازانێت ئەردۆغان وڵاتەكەی بەرەو كوی دەبات؟
دوورنییە ئەنقەرە تەگبیرسازی پێشوەختی بۆ دۆخی ئێستا كردبێت، بەڵكو وا پێدەچێت زنجیرە ڕووداوێكن و لە جڵەوگیری دەرچوون؛ شۆرشی سوریا و شكستی ڕۆڵی توركیا تیایدا كە ڕۆڵی تەورەبەندی هەبوو لە بەڕێوەبردنی ئۆپۆزسیۆندا، هاتنه ناوەووی سەربازی ئێران بۆ سوریا و ناوچەكانی دەوروبەری توركیا، هاتنی هێزەكانی ڕوسیا، هاتنی هێزەكانی ئەمریكا بۆ ناوچە كوردییەكانی سوریا، هاتەنە ناوەوەی چەكی ئاسمانی ئیسڕائیلی بۆ ناو جەنگەكە.
لێرەدا 3 ڕووداوی مەترسیدار هەن: یەكەم، خستنەخوارەوەی فڕۆكە ڕوسییەكە لە ناو خاكی توركیادا، كوشتنی باڵوێزەكەی ڕوسیا لە ئەنقەرە، هەوڵی هەڵگەڕانەوەی سەربازی دژ بە ئەردۆغان. لە هەمان كاتدا ئەردۆغان ڕژێمی حوكمڕانی لە دووسەرەوە كردە یەكسەرە كە لە خۆیدا بەرجەستە دەبێت بەوەی بووە سەرۆك كۆمار و ڕۆڵی سەرۆك وەزیرانیشی سڕییەوە.
ئەردۆغان لە چەند بەرەیەكدا دەجەنگێت، ڕوون و ئاشكراشە كە لە هیچ كامیاندا سەركەوتوو نەبووە؛ جەنگی سوریای دۆڕاند، ئێستا بە بەردەوامی بۆ " ڕوسیا و ئێران" ی دادەشكێنێت. ئامانجەكەی دیاریكراوە بە قەدەغەكردنی دروستبوونی بەرەیەكی كوردی كە دەكرێت لە ئایندەدا هەڕەشە بێت بۆ توركیا، ئێستاش لە دۆخی بەریەككەوتندایە لەگەڵ وویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا كە پشت بە هاوپەیمانە كوردییەكەی دەبەستێت.
هەموو ئەمانە لە لایەك و سەركیشییەكانیشی بە چوونەپاڵ جەمسەری ڕوسیا لە لایەكی دیكەوە لە هەموویان مەترسیدارترە. ئەنقەره لە هەوڵی هێوركردنەوەی توڕەیی واشنتۆن دایە و چەند لێدوانێكیشی داوە بەوەی ئامادەی لێكتێگەیشتنە لەگەڵیدا، بۆ گەیشتن بە چارەسەرێك كە ناچاری نەكات دەستبەرداری مامەڵە و سەودای چەكە ڕوسییەكە بێت.
لە ئەگەری شكستی سازان لەگەڵ واشنتۆندا، لەوانەیە ئەو سەودا و مامەڵە سەربازییەی توركیا، ببێتە یەكێك لە وەرچەرخانە سیاسییە كرنگە هەرێمی و كەرتەییەكان (قاڕی) ، چونكە توركیا لە كۆڵەكە جێگیر و پتەوەكانی ڕێكخستنی پەیوەندی نێودەوڵەتی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا بوو. هاوشانی واشنتۆنیش ڕێی دەكرد لە ناچاركردنی ئێران بەرەو گۆڕانكاری. سەودا و مامەڵەی موشەكە ڕوسییەكە بۆ توركیا، لەوانەیە هاوپەیمانییەكان بگۆڕێت، هەروەك مامەڵە "چیك" ییەكە بۆ میسری عەبدولناسڕ كە بە هۆیەوە قاهیرە پاڵیدایە پاڵ جەمسەری سۆڤیەت. پەیوەندییە ستراتیژییەكەی ئەمریكا و توركیاش تەمەنی 60 ساڵە كە لەسەر هەگبەو كەوڵی جەنگی دووەمی جیهانی دامەزرا.
ئێستا دەبینین كە سیاسەتی كێشكردنەكان دەستیپێكردووە، ڕووكاری جەنگێكی دیكەی سارد لە ئاسۆدا دەردەكەوێت. ئایا هەر بە ڕاستی ئەردۆغان نیازی وایە لە جەمسەری سەربازی ڕۆژئاوا بچێتە دەرەوە؟ ، لەوانەشە ئەو مامەڵەیە بە پلەبەندی توركیا تووشی زنجیرەیەك ناكۆكی بكات و لەوانەشە لە پەیمانی ناتۆی وەدەرنرێت، ئەو دەوڵەتە دەركەن كە لەسەر هێڵی بەرەنگاربوونەوەی ڕوسیا بوو!
ئایا ڕۆژئاوا پێی وایە توركیا یەكسانە بە ئەردۆغان؟
هەموو بەڵگەكان ئاماژە بەوە دەدەن كە ئەو وەرچەرخانە بەشەكییە (جوزئی) ڕووەو ڕوسیا زیاتر كەڵكەڵەی (نەزعە) ی ئەردۆغانە لەوەی ستراتیژیەتێكی دامەزراوەیی دەوڵەتی توركیا بێت، لەوانەشە دوای ڕۆیشتنی ئەردۆغان دوای 3 ساڵی دیكە، ئەم سیاسەتی توركیا بەردەوام نەبێت. ناكۆكی ئەردۆغان لەگەڵ نزیكترین هاوڕێكانی لە حزبدا وەك داود ئۆغڵۆی سەرۆك وەزیر و وەزیری دەرەوەی پێشوو، لەسەر شێواز و میكانیزمەكانی بەڕێوەبردنی سیاسەتی دەرەوە بوو، بە شێوازی ئیدارەدانی پەیوەندییە ستراتیژییەكانیشییەوە لەگەڵ وویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكادا. ناكۆكییە كوێرانەكەی ئەردۆغان لەگەڵ " گولەنی" ی هاوپەیمانی كۆنی، گەیشتە ئەو ڕادەیەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ واشنتۆندا ببەستێتەوە بە مەرجی ڕادەستكردنەوەی گولەن بە توركیا، واشنتۆنیش ئەمەی ڕەتكردەووە! گرفتەكانی ئەنقەرە لەگەڵ واشنتۆن بە دەستگیركردنی قەشە ئەمریكییە و قوتابییە ئەمریكییەكان زیاتر و زیاتر بوون، ئینجا لێدان لە خۆپێشاندەرانی واشنتۆنیشی بەدواداهات، دواتر هەڕەشەی لە هەسەدەی كوردی كرد كە هاوپەیمانی واشنتۆنە.
ئەنقەرە لە دەرئەنجامی خستنەخوارەوەی فڕۆكە جەنگییە ڕوسییەكە و ترسی زۆری لە مۆسكۆ، تووشی دۆخێكی لاوازی هات، دوا ماوەیەك هەڵگەڕانەوە سەربازییەكەشی هاتەسەر. ئینجا ئەردۆغان گرێدانی مامەڵەیەكی لەگەڵ مۆسكۆدا ڕاگەیاند و بڕە پارەیەكی پێشەكی مامەڵەكەشیدا. ئەو كات باوەڕ وابوو توركیا سازش لەگەڵ كۆمپانیا ڕۆژئاواییەكان دەكات كە هەوڵیاندا ئەو مامەڵەیە بەرنەوە، یەكەم كومپانیاش "ڕایسیۆن" ی ئەمریكی بوو كە خاوەن سیستەمی موشەكی بەرگری پاتریۆتە. بەڵام بە گەشتنی یەكەم باری بەشەكانی موشەكی پێشكەوتووی ئێس 400 ی ڕوسی لەم هەفتەیەدا، دیارە كە دۆخەكەی لە جاران ئاڵۆزتر كردووە لەوەی چاوەڕوان دەكرا. لەوانەیە سزا ئابوورییە شیمانەكراوەكان (موحتەمەل) ئابووری توركیا وێران بكەن كە لەسەر بازاڕەكانی ڕۆژئاوا بەندە كە لە ئێستادا لە خراپترین دۆخی خۆیدایە، ئەمە جگە لەو ناكۆكییانەی لەناو پارتی فەرمانڕەوادا سەریان هەڵداوە، ئەو پەرتبوونەش كە لە ناو گەورە پیاوانی حزبەكەیدا ڕوویداوە، هەموو ئەمانە ڕەتكردنەوەی بڕیارەكانی ئەردۆغانن، بەوەش تۆمەتباری دەكەن كە ووڵاتە بەرە و وێرانە دەبات.
پێگەی ئەلەكترۆن: موستەقبەل
نووسین: عەبدولڕەحمان ڕاشد
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
