شارپرێس:
هۆشیار زێباری وەزیری پێشووی دەرەوەی عێراق و ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان لەچاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ رۆژنامەی "ئیندیپێندتی عەرەبی"ی بەریتانی باس لەرووداوەكانی دوای رووخانی رژێمی بەعس لەساڵی ٢٠٠٣ و ئامادەكارییەكانی یەكێتی نیشتمانی و پارتی دیموكرات بۆ چوونە ناو هەردوو پارێزگای كەركوك و موسڵ دەكات.
بەقسەی زێباری سەرەتا ئەمەریكییەكان رازی نەبوون بەوەی هێزەكانی پێشمەرگە بێنە ناو ئەو دوو شارە بەو پێیەی ئەو شوێنانە لەدەرەوەی هێڵی شینن، ئەو هێڵە وەهمییەی، كە ساڵی ١٩٩١ ئیدارەی ئەوكاتی ئەمەریكا بۆ جیاكردنەوەی سنووری هەرێمی كوردستان و حكومەتی بەغدا داینابوو .
هەر بە قسەی زێباری، راستە موسڵ بەشێك نییە لە هەرێمی كوردستان، بەڵام كورد پێكهاتەیەكی سەرەكی ئەوێیە و دەبێت پشكمان هەبێت لەئیدارە و بڕیاری ئەوێ، بۆیە لەمانگی نیسان‌و دوای چوونی هێزەكانی ئەمەریكا بۆ ئەو شارە دەستمان بەگوشار كرد بۆ ئەوەی یەكەیەكی تایبەتی هێزەكانی پێشمەرگە بچێتە ناوی، لەبەر ئەوەی ئەگەر ئێمە نەچووباینایەتە ناوی ئەو بێسەرەوبەرەیی درووست دەبوو، بۆیە رەزامەندی ئەوەمان وەرگرت، كە هەندێك لە هێزەكانمان بەرینە موسڵ .
زێباری باس لەوەش دەكات، كە لەمانگی یەكەمی دوای رووخانی ڕژێمی بەعس لەماڵی نێچیرڤان بارازانی لەهەولێر پێشوازیمان لەتیمێكی ئەمەریكییەكان كرد، كە حاكمی مەدەنی و نوێنەری وەزارەتی بەرگری‌و سوپای ئەمەریكای تێدابوو، لەكاتی دانیشتنەكاندا پەیوەندیمان بە دۆناڵد رامسفیڵد وەزیری بەرگری ئەمەریكاو كۆشكی سپییەوە كرد و جەختمان لەسەر دروستكردنی حكومەتی گوێزەرەوە (انتقالیە) كردەوە ئەگینا بێسەرەو بەرەیی لەعێراق دروست دەبێت .
سەبارەت بە هاوسەنگی و هێزی لایەنەكان لەسەرەتای رووخانی رژێمی بەعس ، زێباری دەڵێت: سەرەتا ئێمە بەهێزترین لایەن بووین هەموو لایەنەكان گوێیان لێدەگرتین، چونكە زۆربەی لایەنەكانی تر ماوەیەكی زۆر بوو لە ئێران بوون و ئەمەریكییەكان پاسەوانیان بۆ دانابوون، بۆ نموونە كەسێكی وەك محەمەد باقر حەكیم، كە دوای ٣٠ ساڵ لە ئێرانەوە گەرابۆوە، عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیری ئێستای عێراق سەردانی كردم‌و داوای كرد، كە چەند پاسەوانێكی تایبەتی بۆ دابنرێت، بۆیە چوومە لای یەكێك لە فەرماندە سەربازییەكان و پێموت، كە ئەو كەسە كەسێكی متمانەپێكراوە لەلای ئێمە و هاوپەیمان و پشتیوانێكی گۆرانكارییە، بەڵام فەرماندە سەربازییە ئەمەریكییەكە وتی: پیاوی ئاینی‌و لەبەغداوە هاتووە و چەكیشی پێیە؟ ئێمە لێرەین و دەیپارێزین، بەڵام دوای هەوڵێكی زۆری من مۆڵەتێكی بچووكی چەكیان پێدا، ئەویش تەنیا هەڵگرتنی چەكی بچوك بوو ، واتە دەمانچە .
لەسەر بنیادنانی سەرەتاكانی سیستەمی دەسەڵات لەعێراق بەتایبەتی ئەنجوومەنی حوكم و هەڵبژاردنەكان و پێكهێنانی یەكەم حكومەت، زێباری دەڵێت: بیرۆكەی ئەنجوومەنی حوكم بیرۆكەی نەتەوە یەكگرتووەكان بوو نەوەك ئەمەریكییەكان، كە لەدوای هاتنی پۆڵ بریمەر كارەكان بەئاسانی نەدەرۆیشتن، تەنانەت لەیەكێك لە كۆبوونەوەكان، كە مام جەلال و كاك مەسعود ئامادە بوون، دوای بەخێرهاتن بریمەر لەناكاو وتی: من فەرماندەم، خۆم ئیدارەی ئەو وڵاتە دەكەم، رۆڵی ئێوە تەنیا راوێژكاری دەبێت، لەڕێگای ئەنجوومەنی ئاسایشەوە بڕیارم وەرگرتووە، بۆیە كارەكەمان شەرعییە، سەرەتا مام جەلال تووشی شۆك بوو، بڕوای بەو قسانە نەكرد، كە گوێی لێبوو دوای ئەوەی قسەكەی بۆ مەسعود بارزانی وەرگێرا یەكەسەر وەڵامی بریمەری دایەوەو وتی: كەواتە رۆڵی ئێمە تەواو بوو، بەیانی دەگەڕێینەوە بۆ هەولێر، مام جەلالیش وتی: هەموومان دەمانەوێت ببینە هاوبەش لەو وڵاتەدا، ئەو هەڵوێستەش بۆ هەموومان جێگای نیگەرانییە، ئەگەر ئێوە دەتوانن ئیدارەی ئەو وڵاتە بكەن، ئەوە ئێمە دەگەڕێیەنەوە.
سەبارەت بە فیدراڵییەت و چەسپاندنی مافەكانی كورد و پەیوەندیان بەحكومەتی ناوەندییەوە، زێباری دەڵێت: ئەو بابەتە جێگای مشتومڕێكی زۆر بوو لەنێوان هێزە عێراقییە جیاوازەكان، بەتایبەت لە بابەتی فیدراڵییەت، بەڵام ئێمە فیدرالییەتمان چەسپاند لەناو یاسای ئیدارەی دەوڵەت، كە تیمێكی بەهێز و لێهاتومان هەبوو لە خەڵكی پسپۆڕ و بیانی ، وامان كرد كە سێ پاریزگاكەی هەرێم مافی ڤیتۆیان هەبێت بۆ هەر دەستكاریكردنێك لە دەستووری عێراقدا ، تا زۆرینە نەتوانێت خۆی بەسەرماندا بسەپێنێت .
زێباری لەبەشێكی تری قسەكانیدا ئاماژە بۆ سەرهەڵدانی توندوتیژییەكان لە ناوەراستی عێراق دەكات و دەڵێت: گەلێك هۆكار لەپشت ئەو رووداوانەوە بوون، بەڵام زۆربەی ئەو كەسانەی لەكردەوە توندوتیژییەكان تێوەگلان لە پاشماوەكانی رژێمی پێشوو بوون لە سوپا و بەعسییەكان و فیدائییەكانی سەددام موخابەرات و دەزگا ئەمنییەكان و عەشیرەتە لایەنگرەكانی بەعس، دواتریش لایەنی تری وەك شۆڕشی بیست و نەقشبەندییەكان و سوپای ئازادی عێراق سەریان هەڵدا، كە هەر فەسیلەی لەناوچەی خۆی كاری دەكرد، بەڵام دوای ئەوەی زانیان خۆیان بەرنابەر بەو هێزە زەبەلاحەی ئەمەریكییەكان پێناگیرێت روویان كردە جەنگی پارتیزانی و بەرگی چەكداری.
زێباری بارودۆخی ناوخۆییش بە یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی سەرهەڵدانی توندوتریژییەكان هەژمار دەكات، بەهۆی ئەو ستەمەی رژێمی پێشوو لە كورد و شیعەو تەنانەت سوننەشی كردبوو، بەو واتای خەڵكێك هەبوو دەستی بەخوێن سور بوو، كەسێكی داواكراو بوون و زۆربەیان ئەمەریكییەكان دەستگیریان كردبوون، هەرچی پرۆسەی هەڵوەشاندنەوەی سوپای عێراق و حزبی بەعس بوو زیاتر پرۆسەیەكی تۆڵەكردنەوە بوو، سەرەتا ئێمەش لەگەڵ هەڵوەشاندنەوەی سوپای عێراق بووین لەبەر ئەوەی ئەو سوپایە ستەمی زۆر لە كورد كردبوو لەكوشتن و كیمیاباران و دەربەدەركردن، لەبەر ئەوەی سوپایەكی حیزبی و عەقائیدی بوو، لەسەر بنەمای نیشتمانی دانەمەزرابوو، ئامانجی سەرەكی پرۆسەكە سەرەتا بریتی بوو لە دوورخستنەوەی چینە دەسەڵاتدارەكەی حیزبی بەعس و بەرپرسانی باڵای پارتەكە، نە ئەوانەی خوارەوە.
لەسەر رۆڵی وڵاتە هەرێمییەكان لەدوای رووخانی رژێمی پێشوو، زێباری پێیوایە وڵاتە هەرێمییەكان لەماوەی دوو ساڵی یەكەمی داگیركاری ئەمەریكییەكان ئامانجیان دەركردنی ئەمەریكییەكان بوو تا بیر لەداگیركردنی وڵاتێكی تر نەكاتەوە، بەڵام ئێرانییەكان بەپێچەوانەی سورییەكان زۆر زیرەك بوون، یەكەم وڵات بوون سەردانی عێراقیان كردو پیرۆزباییان لە ئەنجوومەنی حوكم كرد و وتیان پشتیوانی دەكەین، بەڵام چاویان بەسورییەكان دەكەوت و باسی بارودۆخەكەیان دەكرد رەوشەكەیان بەمەترسییەكی هاوبەش هەژمار دەكرد، بۆیە پشتیوانی گرووپەكانی سەر بەخۆیان دەكرد بۆ بەئانجگرتنی هێزەكانی ئەمەریكا .
لەسەر رۆڵی توركیا و مامەڵەكەردنی لەدیمەنی سیاسی نوێی عێراق لەدوای دروستكردنی ئەنجوومەنی حوكم و پێكهێنانی یەكەم حكومەت زێباری دەڵێت: بریكاری وەزیری دەرەوەی توركیا سەردانی كردین، كە وەرگێڕێكی عەرەبیان لەگەڵ بوو، پێموتن، كە هەموو وڵاتانی ناوچەكە سیاسیەتێكی دیاریكراویان بەرانبەر بە عێراق هەیە ، ئێران هەیەتی، سوریا و سعودییە هەیانە، سیاسەتی ئێوە چییە، ئەوانیش وتیان سیاسەتی ئێمە بریتییە لە پاراستنی یەكپارچەیی خاكی عێراق ،منیش گوتم ئەوە بەس نییە ، ئێوە لەسەر خاك هیچ كەسێكتان نییە جگە لە بەرەی توركمانی ، بەڵام ئێمەش بە هاوپەیمانی خۆتان هەژمار بكەن ، لەبەر ئەوەی ئێمەش خاوەن بۆچوونین لەم وڵاتە .
لەبارەی هەڵوێستی سورییەكانیش لەسەر دەسەڵاتی نوێ لە عێراق ، زێباری پێیوایە حاڵەتی سوریا تایبەت بوو، ئەوان ئەسیری گوتارێكی نەتەوەیی بەعسیانە بوون و دانیان بە رەوشی نوێ لە عێراق نەدەنا ، بەردەوام فارووق شەرعی وەزیری دەرەوەی سوریا كە چاومان پێدەكەوت ئێمەی بە هاوكاری داگیركەر وەسف دەكرد ، تاوەكو جارێكیان خۆم پێنەگیرا و وەڵامم دایەوە و پێمگوت "ئەگەر تۆ راست دەكەیت و باسی داگیركەر دەكەیت ، ئەوە ئێوە یەكێك بوون لەو وڵاتانەی لەئەنجوومەنی ئاسایش دەنگتان بۆ بڕیاری داگیركردنی عێراقدا ، كەچی ئێستا موزایەدەمان بەسەرەوە دەكەیت "، بەڵام سوریا دانی بەئێمەدا نەدەنا ، ئێمەش دەمانگوت ئەو هەموو خۆبەزلزانی و كەلەرەقییەتان لەچییە ؟ ئایا ئێمە لەئاستی ئێوەدا نین و لێهاتوو نین ؟، تەنانەت ئەمەریكییەكانیش چوونە دیمەشق بۆئەوەی دڵنیایان بكەنەوە كە ئەوان نایانەوێت سوریا بەئامانج بگرن .
لەسەر ئەو میكانیزمەی پۆستی وەزیری دەرەوەی پێ دەستنیشان كراوە، زێباری دەڵێت: ئەمەریكییەكان لەهەموو وەزارەتەكان كۆمەڵێك راوێژكاریان هەبوو، راوێژكاری ئەمەریكی‌و پۆڵەندی و رۆمانی ، لە وەزارەتەكانی پەروەردە، بەرگری و ناوخۆ ، یەكەمجار چەند فەرمانبەرێكی وەزارەتی دەرەوەی عێراق، كە نایانناسم هاتن بۆلام و وتیان زۆر باسی ناوی تۆ دەكرێت بۆ پۆستی وەزیری دەرەوە، بەڵام من وتم: هیچ شتێك بەمن نەوتراوە، كاتێكیش چوومە كۆشك، چاوم بە راوێژكارێكی رۆمانی كەوت، كە پلەی باڵیۆزی هەبوو و سەرپەرشتی كاروباری وەزارەت دەرەوەی دەكرد، وتی: خواستێكی زۆر هەیە لەكاتی دروستكردنی حكومەتی نوێی عێراق تۆ ببیت بە وەزیری دەرەوە، منیش وتم: بریارەكە لەدەستی مندا نییە ، من سەربازێكم، ئەگەر سەركردایەتییەكەم داوام لێبكات ئەوە قبووڵی دەكەم ، لەكاتی كۆبوونەوەكانی ئەنجوومەنی حوكم ئەحمەد چەلەبی گەورەترین پشتیوانم بوو .
لەوەڵامی پرسیاری رۆژنامەی "ئیندپێندت" لەسەر یەكەم كار، كە لەدوای دەستبەكاربوونی وەك وەزیری دەرەوە كردوویەتی چی بووە، زێباریش دوای دەربڕینی سەرسامی خۆی بە هەردوو وەزیری پێشووی دەرەوەی عێراق فازڵ جەمالی و عەدنان پاچەچی، لەوەڵامدا دەڵێت: "شانازی دەكەم، كە من پارێزگاریم لە ئەرشیفی وەزارەتی دەرەوە كرد، كە ئەوكات لەژێرزەمینی وەزارەتی دەرەوەدا بوو، ئەرشیفەكە لەماوەی درووستبوونی دەوڵەتی عێراق تا ئەوكاتی لەخۆگرتبوو .
ئامادەكردن: ئاكۆ عەبدوڵڵا ئاڵی
