شارپرێس:
هەنگاوەكانی حكومەتی ئێستای توركیا و كۆمەڵگای توركی، كە چاو و گوێیان لە ئاست پرسی كورد داخستووە، بەرە بەرە لەو زەلكاوە نزیك دەبنەوە، كە دواتر لێدەرچوونی مەحاڵ دەبێت، بەم هەنگاوەشیان ڕۆژ لە دوای ڕۆژ زیاتر گۆشەگیردەبن، بەڕادەیەك دەوڵەتی توركیا لەمڕۆدا، بووەتە تاكە دەوڵەتی بێزراوی جیهان.
ئەردۆغان، كە لەسەر هەگبە و كەوڵی داروپەردووی سوریای ئەسەدەوە خەون بە ئیمپڕاتۆڕیەتێكی ئیخوانییەوە دەبینێت، دوودڵی نەكرد لەپێشكەشكردنی هەموو جۆرە پشتیوانییەكی وەك چەكداركردن و ئاسانكاریكردن بۆ گروپە تیرۆرستییەكان و لە سەرووی هەمووشیانەوە داعش.
كاتێك چەكدارانی داعش هێرشیان كردەسەر كۆبانی، ئەردۆغان جوڵەیەكی نەكرد، وەك ئەوەی ئەو پرسە هیچ گرنگییەكی نەبێت بەلای ئەوەوە، ئەو كات كوردەكان بە پیاو و گەنج و ژنەكانیانەوە، بە چەقۆ و چەكە سەرەتاییەكانییانەوە، شەڕی مان و نەمانیان لەگەڵ داعش دەكرد، كە ژنانیان لاقە دەكرد و سەریان دەپەڕاندن، تاكە بڕگەیە‌ك، كە ئەردۆغان ئەوە بوو هاواری دەكرد و دەیوت: "كۆبانی كەوت، كۆبانی دەكەوێت".
ئەردۆغان هیچ كات بەلایەوە گرنگ نەبوو داعش ناوچە سنورییەكانی توركیا كۆنتڕۆل بكات و ببێتە هاوسێی توركیا، ئەو بە تەواوی خۆی لەو ڕاستییە گیڵ كرد كە 20-25% ی دانیشتوانی توركیا كوردن، ئەوەشی فەر‌امۆش كرد داعش خزم و كەس و كاری كوردەكانی سەر سنووری توركیا، ئاوارە و دەربەدەر دەكات.
هەمووان چاودێری ئەوە بوون، "چیرۆكی حاوییە بەناوبانگەكان" چۆن ئەردۆغان چەك بۆ داعش و گروپە تیرۆرستەكان دەگوازێتەوە، كاتێكیش لێی ئاشكرا بوو، دەستیكرد بە تۆمەت بەخشینەوە دژ بەوانەی ئەو باس و خواسەیان ئاشكراكرد، دوای بڵاوبوونەوەی وێنەی ئەو چەكە قورسانەش، كە دابوونی بە چەكدارە تیرۆرستەكان، هێشتا ئەردۆغان لە درۆكانی بەردەوام بوو، حاوییەكانیش لە بنەڕەتدا بۆ ئەو یارمەتییە مرۆییانە تەرخان كراوبوون، كە بۆ توركمانەكانی "بایربۆجاق" ی باكووری ڕۆژئاوای سوریا دەنێردران.
ئێستا، كە ئەردۆغان ئومێدی بەوە نەماوە ڕژێمەكەی ئەسەد بڕوخێنێت، تاكە ئامانجی بووەتە داگیركردنی ناوچە سنورییەكانی توركیا – سوریا لە كوردەكان، لە بری ئەوەش پشتێنەیەكی عەرەبی لەوێ نیشتەجێ بكات، هەتا ئەگەر ئەو هەنگاوەشی دەیەها هەزار هاووڵاتی سوری ئاوارە و دەربەدەر بكات و ناچاریان بكات ناوچە ڕەسەنەكانی خۆیان جێبێڵن.
ئەردۆغان پلانیشی هەیە بە كارتی پەنارە سورییەكان ئەوروپا بترسێنێت، تا بە ملیۆنەها دۆلار پارە و سامانیان لێ بكێشێتەوە، دواتر بەو پارەیە ڤیلا و باڵەخانە لەسەر خاكی خەڵكی دیكە بۆ ئاوارە سورییەكانی نیشتەجێی وڵاتەكەی بنیات بنێت، ئەمەش لەگەڵ سادەترین ڕێساكانی یاسای نێودەوڵەتیدا نایەتەوە.
بەمەش ئەردۆغان ئەو پشتێنە عەرەبییەكە لەسەر سنورەكانی بنیاتدەنێت، كە گەرەكیەتی، لە لایەكی دیكەشەوە پڕۆسەس ئەو بنیاتنانەوە دەسپێرێت بەو كۆمپانیایانەی لەخۆیەوە نزیكن.
ئەوەی جێگەی شەرمەزارییە، هیچ دەنگێكمان گوێ لێ نەبوو، كە لە ناو كۆمەڵگای توركییەوە دژ بەو پلانانەی ئەردۆغان بێتەدەنگ كە پێچەوانەی یاسا و ڕێسا ئاكاری و لۆژیكییەكانە، بە پێچەوانەشەوە بینیمان چۆن كۆمەڵگای توركی چەپڵەی بۆ لێدەدەن و پێشیان وایە لەسەر ڕێبازەكەی ئەتاتورك هەنگاو هەڵدەگرێت، بەمەش خۆیان لەو ڕاستییەی خوارەوە گێل كردووە كە دەڵێت: ئێستا هێزە چەكدارەكانی توركیا وەك ماوەكانی ڕابردوو، خاوەن ئەو دامەزراوانە نەماون كە عەلمانییەت بپارێزن، سوپای توركیاش وەرچەرخاوە بۆ سوپای محەمەد، ئەمەش نموونە پاكستانییەكەمان بیردەخاتەوە. ئەركە نەتەوەیەكەی سوپاش بۆتە پاراستنی ئیسلام هەروەك ئەردۆغان دەیبینێت. لەمەشەوە هەموو هێزە چەكدارەكان و سەركردەكانیان، دەبنە شوێنكەوتووی دامەزراوەی "سادات" كە "عەدنان تانری فیردی" جەنەڕاڵی خانەنشینكراو و ڕاوێژكاری ئەردۆغان دایمەزراندووە؛ ئەو دامەزراوەیەی كاری گوماناوی دەكات وەك ڕاهێنانی چەكدارانی دەرەوەی سوپا و دەوڵەت، ئەمەش بە پاساوی سەركردایەتیكردنی جیهانی ئیسلامی و گێرانەوەی پێگەكەی لە نێو دەوڵەتانی جیهاندا. ئەمەش واتای ئەوەیە بێ سێ و دوو، ئەو هێزە چەكدارانە لە دەرەوەی پەیمانی ناتۆ لە جموجوڵدان.
پشتبەستنی هێزە چەكدارەكانی توركیا بەم میتۆدە، زیاتر ئەو سوپایە لە سرووشتی گروپە ئیسلامییە توندڕەووەكان نزیك دەكاتەوە، هەروەك لە دەوڵەتی پاكستاندا هەیە. بۆیە پەیوەندی سوپای توركیا بەو گروپانەوە، وای لێدەكات ناوی سوپاكەی بە هەمیشەیی گرێدراوی تاوانە مرۆییەكان بێت كە گروپە توندڕەووەكان لە ناوچەكەدا ئەنجامی دەدەن.
توركیا بە هۆی پەیوەندی بە گروپە جیهادییەكانی سوریاوە، هەمان ئەزموونی پاكستان لە ئەفغانستان دووبارە دەكاتەوە، بەمەش توركیا هەموو پشتیوانییەك پێشكەشی گروپە ئیسلامییە توندڕەووەكانی سەر سنورەكانی دەكات.
كردە سەربازییەكەی هێزەكانی ئەمریكا بە هاریكاری كوردەكان دژ بە ئەبوبەكری بەغدادی و بە دوور لە چاو و گوێی توركیا، ئەو ڕاستییە بە تەواوی دەسەلمێنێت كە مادام ئەمریكییەكان لە دووری 5 كیلۆمەتر لە سنورەكانی توركیا ، كە خودی توركیا بەسەریدا زاڵه، گەمارۆی ئەبوبەكر بەغدادیاندا، سەخت و دژوارە بۆ توركیا كە 12 بنكەی چاودێری و چەندەها باڵی سیخوڕی لەو ناوچەیە هەن، هەستی بە بوونی ئەبوبەكری بەغدادی نەكردبێت لەو ناوچەیەدا، ئەمەش ئەو گومانانە پشتڕاست دەكاتەوە كە سەبارەت بە پەیوەندی توركیا لەگەڵ ئەبوبەكری بەغدادی لە ئارادان، بەوەی زانیارییەكان دەڵێن كە بەغدادی چەنەدەها جار سەری شاری "ڕەیحانییە" ی داوە لەناو خاكی توركیا.
بەچاوپۆشین لەوەی ئەنقەرە دەیڵێت، شاری ڕەیحانییە بۆتە سەربازگەیەكی ڕاهێنان و پەناگەیەك بۆ حەواننەوەی چەكدارانی داعش.
ئەو ڕاستییەش لە ئێستادا هەموو جیهان دەیزانێت. ئامادەی عەبدولباست ساروتی داعشی لە مەراسیمی بەخاكسپاردنێك لە یۆنیۆی ڕابردوو لە ژیر پەردەی "شارۆچكەی هاتای" ، وە بەشداری ناوبراو لە نوێژكردن بە ئامادەبوونی سەدەها كەس، وە لێدوانی ناوبراو بەوەی " عەلەوییەكان ڕیشەكێش" دەكەن، بەڵگەی دیكەیە و ڕاستی ئەو گومانانە دەسەلمێنێت.
دەزگای هەواڵگری ئەمریكا و پنتاگۆن، تەواو ئاگاداری سرووشتی پەیوەندی نێوان ئەنقەرە و داعش بوون، هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە توركیایان لە هیچ زانیاری و كردەیەكی كوشتنی بەغدادی ئاگادار نەكردۆتەوە؛ ئەمەش پڕۆسەی كوشتنی "بنلادن" مان بیر دەخاتەوە كە ئەمریكا پاكستانی لەو كردەیە ئاگادار نەكردەوە. دەزگا سەربازی و هەواڵگرییەكانی ئەمریكا زۆر متمانەیان بە كوردەكانی عێراق و سوریا هەبوو، كەچی بە پێچەوانەوە، ئەو متمانەیان بە ئەنقەرە نەبوو لە كردەی كوشتنی بەغدادیدا.
لە بورای ئاسمانیشدا، ئەمریكا هەماهەنگی لەگەڵ توركیا نەكرد لەو ئانوساتەی كردەكەی تێدا بەڕێوەچووە. لەوەش كە ئەمریكا بۆ ئەنجامدانی ئەو كردەیە پشتی بە بنكەی ئێنجیرلیك نەبەست، بەڵگەیەكی تەواوە لەسەر ئەوەی ئەمریكا متمانەی بە توركیا نەبووە.
كردەی كوشتنی بەغدادی لە لایەن حكومەتی ئەمریكاوە بەڕێوەچووە نەوەك تڕەمپ، چونكە تڕەمپ، درەنگ و زوو، واز لە سەرۆكایەتی ئەمریكا دێنێت، بەڵام ئەقڵیەت و یادەوەری دەوڵەت بۆ هەتا هەتایە دەمێنێتەوە. بۆیە پێم وایە ئەو ئاراستەیەی ئێستا توركیا بەرەو "ئیسلامگەرایی" گرتوویەتیەبەر، بە كەڵكی قۆناغی ئایندە نایەت.
سەرچاوە: ئەحوال توركیا
نووسین: ئەرغۆن باباهان
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر
