شارپرێس:
گۆڤاری "فۆرن پۆلەسی" ئەمریكی ڕاپۆرتێكی هەردوو ڕۆژنامەنووس ڤیرا مۆرۆنۆڤاو محەمەد حسێنی بڵاوكردووەتەوە، كە باس لە زیادبوونی هەژموونی ڕوسیا لەعێراقدا دەكات، سەرەڕای ئەو خۆپیشاندانە بەردەوامانەی، كە بووەتە ھۆی دڵەڕاوكێی وەبەرهێنەرانی بیانی.

ڕۆژنامەنووسەكان راپۆرتەكەیان لەژێر ناونیشانی "داهاتووی نەوتی عێراقی ڕوسی" نووسیووە، ئاماژە بەوە دەكەن خۆپیشاندانەكانی عێراق بووەتە ھۆی ئەوەی، كە ژمارەیەك دیپلۆماتكاری بیانی بەهۆكاری ئەمنی ئەو وڵاتە جێبهێڵن، بەڵام بوونی ڕوسیا دوو هێندە زیادیكردووە.

گۆڤارەكە لەو ڕاپۆرتەدا، كە ڕۆژنامەی "عربی 21" كاری وەرگێڕانی بۆ كردووە، ئاماژە بەوە دەكات بەدەر لەوەی باڵیۆزخانەی ڕوسیا لەم هەفتانەی دوایی ماوەی خۆپیشاندەران كراوە بووە، بەڵكو سێرگی لاڤرۆڤی وەزیری دەرەوەی ئەو ئەو وڵاتەش لەماوەی مانگی ڕابردوودا سەردانی بەغدا و پاشان هەولێری كردووە.

ئاماژە بەوەش كراوە سەردانەكە سەردانێكی دیپلۆماسی ئاسایی نەبووە بەمەبەستی واژووكردنی ڕێككەوتنی فەرمی، یاخود گەنگەشەی پرسە سیاسییەكانی پەیوەست بە سووریا یانیش تیرۆر، چونكە بەشێكی كەمی شاندەكە لە دیپلۆماتكار پێكهاتبوو، زۆرینەی لە بازرگانان و كۆمپانیاكان پێكهاتبوو.

گۆڤارەكە ئەوەی خستووەتەڕوو زۆربەی ئەندامانی شاندەكە پیاوانی بازرگان بوون، لەنێویاندا نوێنەرانی كۆمپانیا ڕوسییەكانی نەوت و گازی وەك كۆمپانیای گازپرۆم نەفت (Gazprom Neft) و رۆزنەفت (Rosneft) و سۆیوزنەفتگاز (Soyuzneftegaz) و  تەكنۆپرۆمئێكسپۆرت  (Technopromexport)، لەكۆبوونەوەكانیشدا تەنیا باسی پەیوەندییە بازرگانیە دووقۆڵییەكان كراوە.

گۆڤارەكە لەسەر زاری سەرچاوەیەكی نزیك لەعادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراق، كە نەویستووە ناوی ئاشكرا بكات نووسیویەتی: شاندەكەی ڕوسییەكان ویستوویانە دڵنیا بینەوە لەوەی، كە كارەكانی پەیوەست بە پڕۆژەكانی كۆمپانیاكانی بواری وزەی ڕوسیا بەرێكوپێكی بەرێوە دەچێت، سەرچاوەیەكی تری پەیوەندیدار بە حكومەتی هەرێمی كوردستان هەمان زانیاری پشتڕاست كردەوە.

گۆڤارەكە نوسیویەتی، دوای وەبەرھێنان بەبڕی دەیان ملیار دۆلار لەكەرتەكانی وزەی عێراق لەماوەی نۆ ساڵی ڕابردوودا، جێی سەرسوڕمان نییە كاری لەپێشینەی ڕوسیا لە شارەكان بەتایبەت لەسەر مەترسیە بازرگانییەكان چڕببێتەوە.

ئەوەشی خستنەڕوو، كۆمپانیا ڕوسییەكان بەشێوەیەكی بەرچاو بوونیان ھەیە لەنێو ئەو كۆمپانیا نەوتییانەی لەعێراق وەبەرھێنان دەكەن، بەتێڕوانین لە گرێبەستە نەوتییەكان، كە بۆ ماوەیەكی درێژخایەنن، پشكی كۆمپانیاكان بەتێپەڕبوونی كات زیاد دەكات.

گۆڤاری فۆرن پۆلەسی بوونی ڕوسیاشی لە كەرتەكانی وزەی عێراق بۆ ساڵی ٢٠٠٩ گەڕاندەوە، كاتێك كۆمپانیای لوكئۆیلی (Lukoil) ڕوسی لە عێراقی دوای جەنگ سەركەوتوو بوو لەبەدەستهێنانی یەكەمین گرێبەستە نەوتییەكان، ئەویش پڕۆژەی پەرەپێدانی ڕۆژئاوای شاری "قەڕنە-٢" بوو لەپارێزگای بەسرە، كە وا بڕیارە بۆ ماوەی ٢٥ ساڵ بەردەوام بێت بە ئامانجی گەیشتن بە بەرهەمهێنانی ٨٠٠ هەزار بەرمیل لەڕۆژێكدا تا كۆتایی ساڵی ٢٠٢٤. 

ئەوەشی ڕوونكردووەتەوە ئەو كێڵگە نەوتییە لەئێستادا بەتێكڕا نزیكەی ٤٠٠ هەزار بەرمیل لە ڕۆژێكدا بەرهەم دێنێت، بەڵام ٩% لەكۆی بەرهەمی نەوتی خاو و ١٢% لە نەوتی بەرهەمی هەناردەكراوی عێراق پێكدێنێت.

ڕێككەوتنەكانی دیكەش لە ساڵی ٢٠١١ بەولاوە، بریتییە لە وەبەرهێنان بەبڕی ٢.٥ ملیار دۆلار لەلایەن كۆمپانیای "گازپرۆم نەفت"و لقەكانی لە ناوەڕاستی عێراق و هەرێمی كوردستان، كاتێك كۆمپانیاكە سێ ملیۆن بەرمیل نەوتی لەكێڵگەكانی "سەرگەڵوو، گەرمیان" بەرهەمهێناوە و لە مانگی ئەیلول و تشرینی یەكەمی ڕابردووشدا دەستی بەچەند پڕۆژەیەكی گەڕان بەدوای كێڵگەی نەوت كردووە لە پارێزگای هەڵەبجە و شاكال.

پرۆژەیەكی وەبەرهێنانی دیكەش بردنەوەی كۆمپانیای "سترۆیتەرگاز" بوو بەڕێككەوتنێك بۆ گەڕان بەدوای نەوت و گاز لەپارێزگای ئەنبار، كە ناوەكەی ٣٤ ساڵە، بەپێی هەواڵی گۆڤارەكەش، بەپێی سەرچاوەیەك لەنووسینگەی سەرۆك وەزیرانی عێراق "سێرگی لاڤرۆڤ لەماوەی سەردانەكەیدا سوپاسێكی تایبەتی عێراقی كردووە".

گۆڤارەكە ئەوەشی راگەیاندووە، كاری لەپێشینەی ڕوسیا لە عێراق تەنیا لەسەر كێڵگە نەوتییەكان چڕنابێتەوە، هەرچەندە كۆمپانیای "رۆزنەفت" خاوەنی ٦٠%ی هێڵی بۆرییە  نەوتییەكانی كوردستانە و هێڵێكی هەناردەكردنی كارا و سەرەكییە لە عێراق. 

بگرە لەساڵی ٢٠١٨، كۆمپانیای "رۆزنەفت" واژووكردنی ڕێككەوتنێكی لەگەڵ وەزارەتی سامانە سرووشتییەكانی هەرێمی كوردستان ڕاگەیاند بەمەبەستی پەرەپێدانی ژێرخانی نەوت و گازی هەرێم، لەنێویشیدا كردنەوەی هێڵێكی بۆڕی گازی نوێ، كە مەزەندە دەكرێت توانای هەناردەكردنی بكاتە ٣٠ ملیار مەتری چوارگۆشە لە ساڵێكدا، كە ئەو بڕەش یەكسانە بە ٦%ی تێكڕای خواست لەسەر گاز لە كیشوەری ئەوڕوپا.

سیاسەتمەدارێكی عێراقی، كە بەمەرجی ئاشكرانەكردنی ناوی قسەی بۆ فۆرن پۆلەسی كردووە، دەڵێت: بەپێی ئەو ڕێككەوتنە، ڕوسیا هێزێكی سیاسی زۆری لە عێراق بەدەستهێناوە، چونكە نەوت نزیكەی ٩٦%ی سەرجەم هەناردەی عێراق پێكدێنێت، بەڵام نەوت هیچ بەهایەكی بۆ وڵاتان نییە بەبێ بوونی هێڵی بۆری بۆ ناردنی، بۆیە لەئێستادا ڕوسیا بەشێوەیەكی بەرچاو باڵادەستە بەسەر ئەو هەناردنەدا.

فۆڕن پۆلەسی باسی لە سەردەمی دوای كەوتنی ڕژێمی بەعس بەسەركردایەتی سەدام حوسێن كردووە لە ساڵی ٢٠٠٣، دەڵێت: "ڕووسیا هیچ بوونێكی لە كەرتی نەوت و گازی عێراق نەبووە"، بەڵام ئەوە گۆڕانكاری بەسەردا ھات لەگەڵ زیادبوونی ناكۆكی تایەفی لەعێراق لە ساڵی ٢٠٠٩، كاتێك ژمارەیەك لە كۆمپانیا نەوتییە روژئاواییەكان (وەك ئێسكۆن مۆبیل و شیفرۆن) بەشێوەیەكی ڕێژەیی یاخود تەواوەتی ناوچەكەیان جێهێشتن و كۆمپانیا سەركێشە ڕووسیەكان شوێنیان گرتنەوە.

گۆڤارەكە باسی لەوەش كردووە، كە بەر لە ماوەیەكی زۆر لەم قەیرانە سیاسی و ئەمنییەی دواییدا، پێشوازی لە هاتنەوە ناوەوەی رووسیا بۆ عێراق كرا". لەسەر زاری یەكێك لە سەركردەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش نووسیویەتی "لە سەرەتاكانی ساڵی ٢٠١٢، ڕووسیا وەك وەبەرهێنێكی نێودەوڵەتی هاتە نێو كوردستانی عێراقەوە. ئەوكات هیچ پێویستیەك بە بوونی ڕووسیا نەبوو، چونكە ئەمریكیەكان بوونیان ھەبوو و پشتیوانێكی بەهێزی ناوچەكە بوون، بەڵام دواتر، كاتێك كوردەكان لە ئەمریكا نائومێد بوون، ڕووسیا بەهێزتر و دۆستانەتر دەركەوت".

فۆرن پۆلەسی ئاماژەی بەوەش داوە سزاكانی ئەمریكا مایەی نیگەرانی ڕوسیا یاخود عێراق نین، بەتایبەتی هەندێك لەو كۆمپانیایانەی هەڵدەستن بەپەرەپێدانی كەرتی نەوتی عێراق، وەك گازپرۆم و رۆزنەفت، لەنێو لیستی سزاكانی ئەمریكادان بەهۆی پەیوەندیدار بوونیان بە پێوە لكاندنی دوورگەی كریمیا و تێوەگلانی ڕوسیا لە ناكۆكی لە ڕۆژھەڵاتی ئۆكرانیا، لەسەر زاری یەكێك لە بەرپرسە عێراقییەكانیشەوە نوسیویەتی: "عێراق كار لەگەڵ ئەو كۆمپانیا ڕوسیانە دەكات، كە لەلایەن وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكاوە سزا دراون، وە تا ئێستا ئەو ڕێككەوتنانە نەبوونەتە هۆی هیچ كاردانەوەیەكی بەهێز لەلایەن ئیدارەی ئەمریكاوە. بەوپێیە ئێمە وەك كێشە لەو پرسە ناڕوانین".

گۆڤاری فۆرن پۆلەسی لەكۆتایی راپۆرتەكەدا نووسیوویەتی: هەژموونی ڕووسیا بەسەر نەوتی عێراق و سوریا تەنیا زەبرێكی ئابووری درێژخایەن نییە لە ئەمریكا، بەڵكو زەبرێكی سیاسیشە، چونكە دراوی سەرەكی ئەم دوو وڵاتەیە، بۆیە ئەو لایەنەی كۆنتڕۆڵی نەوت بكات، ڕۆڵی سەرەكی دەبێت لە جوگرافیای سیاسی ناوچەكە.

وەرگێڕان: محەمەد ڕەحمان
سەرچاوە: فۆرن پۆلەسی