شارپرێس:
بازاڕەكانی ئەمریكا جمەیان دێت لە فرۆشتنی قەل، بەهۆی رۆژی 28ی نۆڤێمبەر، كە بە ملیۆنان قەل لە ئەمریكادا لە ژەمی خواردنی ئێوارە بەكاردەهێنرێت، رۆژی دواتریت بەناوی (Black Friday) واتە هەینی رەش، كە پشووی رەسمییە دەرگای مۆڵەكان و بازارەكان و پێشانگاكانی ئۆتۆمبیل‌و تەواوی شوێنە فرۆشیارییەكان دەكرێنەوە بەرووی كڕیاراندا و داشكاندنی خەیاڵی دەكەن، بۆ نموونە كۆمپانیای جێب، شۆفرلێت و فۆرت بۆ هەموو ئۆتۆمبیلێك كێبڕكییانە بەداشكاندنی 4% و 6% و 7% نرخی ئۆتۆمبێلەكانیان.

قەل خواردن لە ئەمریكا لەرۆژی پێنج شەممەی چوارەم هەفتەی مانگی نۆڤێمبەری هەموو ساڵێك، كە بە رۆژی جەژنی سوپاسگوزاری (سانكسگیڤن) ناسراوە، مێژوویەكی سەیر و جەنجاڵی هەیە، لەنێوان هەقیقەت و خەیاڵدا گیریخواردووە، بەڵام بۆتە جەژنێك كە ئەمریكییەكان شانازی گەورەی پێوە دەكەن و رۆژی پێنج شەممە و هەینی بە دوایدا پشووی رەسمییە لەسەرانسەری ئەمریكا.

بەپێی رۆژنامەی هێل، كە راپۆرتێكی لەو بارەوە لەژمارەی رۆژی 27ی نۆڤێمبەر بڵاوبووەوە، لە بازارەكانی ئەمریكا تا سەعات 12 شەوی رۆژی 25ی نۆڤێمبەر 63 ملیۆن و 832 قەل فرۆشراوە. 

رۆژنامەكە لەبری بنوسێت رۆژی سوپاسگوزاری، بەگەورەیی نوسیویەتی "رۆژی كوشتارگەی قەل".

كریستی هاریسۆن پسپۆری خۆراكدان و تەندروستی دەروونی، هەمان رۆژ لە وتارێكدا لە واشنتۆن پۆست نووسیویەتی: چەژنی سوپاسگوزاری رۆژێكی سۆزدارییە، لەرێگەی خواردنەوە پەیوەندییەكانمان نوێ ئەكەینەوە، سەرمێزی خواردن ئەبێت بە گۆرەپانی سوپاسگوزاری جەنگێكی سۆزداری، دوور كەوتنەوەیە لە قسەكردن لەسیاسەت و ململانێتی خێزانی و كۆمەڵایەتی".

پەنابەرانیش توانیویانە جێگەیان لە جەژنەكەدا دیار بێت، ئاسیایی و ئەفریكی و ئەمریكا لاتین-یەكان بێبەش نین لە بەرێكردنی جەژنەكە. وۆل ستریت جۆرناڵ ھەمان ڕۆژ سەردانی مالێكی دانیشتووی شاری گراند راپیدس-ی ویلایەتی میشگان -ی كردووە كە لەبنەڕەتدا عەرەبن و خەڵكی بەغدا-ن. جۆلیان مۆسكین-ی رۆژنامەنووس بەسەرسوڕمانەوە نوسیویەتی:"ئەوان لە ئێمەی ئەمریكی قەلەكەیان خۆشتر و جوانتر دەرازێننەوە". ئەو خێزانە یەكەم ساڵیانە لە ئەمریكا چەژنی سوپاسگوزاری بكەنەوە.

جۆلیان سەردانی مالێكی تری عێراقی كردووە، كە خەڵكی كوردستانە و 20 ساڵە لە شاری دیترۆیت دەژین، ئەو دەڵێت: سەرم سوڕما كاتێك ئالان بەرواری كوڕی گەورەی ماڵەكە، وتی ئێمە مانگانە قەل ئەخوێین". 

منیش بە پێكەنینەوە وتم: "كەواتە جەژنی سوپاسگوزاری لای ئێوە مانگانەیە!" ئەو وتی: "ئەم جەژنە هاوشێوەی جەژنی رەمەزان و قوربانە لە كوردستان".

جەژنەكە تا سەردەمی ئەبراهم لینكۆلین نەبووە بە پشووی رەسمی، بەڵام لەسەر دەستی ئەم سەرۆكە گۆڕدرا و بوو بە پشووی رەسمی ئەویش دوای ئەوەی (سارە جۆزیف هێڵ)، نووسەری گۆڤاری ژنانی كۆلۆنیال، لەتەمەنیدا پێنج نامەی ئاراستییە پێنج سەرۆكی ئەمریكا كردووە، كە ئەم رۆژە بكرێت بە پشوو. 

هەر لەسەر دەستی لینكۆلین ریگە درا كە قەل لەو رۆژەدا بخورێت، چونكە ئەلێكساندر هاملتۆن باوكی رۆحی و یەكێك لە دامەزرێنەرانی ئەمریكا پێشتر رەزامەند نەبووە و وەك رێزێك بۆ قسەكەی ئەو ئەم كەلچەرە وا مابۆوە.

پێش ئەم جەژنە دوو جەژنی تر پشووی رەسمی بووە لە ئەمریكا، ئەوانیش رۆژی لەدایكبوونی واشنگتن و رۆژی سەربەخۆیی. بەڵام بەشێك لە ئەمریكاییە رەسەنەكان جەژنی سوپاسگوزاری بە رۆژی ماتەمگێڕی ناودەبەن بەوەی خاكەیان لەو رۆژەدا داگیركراوە و كەلچەری خێلایەتیان لەناوچووە.

بنەچەی رۆژەكە بریتییە لە سوپاسگوزاری بۆ خوا بۆ ئەو نیعمەتەی هەیە بۆ ئینسان، نمونە وەك سەركەوتن لەجەنگ و نەبوونی برسێتی و تێنیوێتی. هەندێك دەڵێت كاتێك ئینگلیزەكان ساڵی 1691، لەرێگەی دەریاوە 38 كەسیان گەیشتۆتە ناو خاكی ئەمریكا، سوپاسگوزاری خوایان كردووە بەسەلامەتی گەیشتوون. هونەرمەندی نیگاركێشی ئەمركی (جێیان فێریس) بە تابلۆیەكی زەیتی یەكەم جەژنی سوپاسگوزاری بۆ ساڵی 1621 دەگێڕێتەوە.

لە ساڵی 1620، كاتێك ئینگلیزە كاكۆلۆنیالیستەكان دەگەنە شاری بیڵیموس لە ویلایەتی ماساچۆتیس، بیلمۆس و هیندییە وامبانۆگ-ەكان پێكەوە بۆ ساڵی دواترنجەژنی پێگەیشتنی بەروبوومی دانەوێڵە لە وەرزی پایزدا دەكەنەوە، وەك سوپاسگوزارییەك بۆ خوا، ئەمەش دەبێتە یەكەم جەژنی سوپاسگوزاری لەسەردەمی كۆلۆنیالیزمدا. چونكە ئینگلیزەكان بەھۆی نەبوونی ئەزموون و خراپی كەشوھەواوە زۆریان لێمردوون بەر لە گەیشتنیان.

جەژنەكە ریتمێكی سەیری لە ژیانی ئەمریكییەكان وەرگرتووە. دیفید لیونارت لە رۆژنامەی زە نیویۆرك تایمز لە چاپی دوێنێ 26 نۆڤێمبەر نوسیویەتی:"پێویستە لە جەژنی سوپاسگوزاریدا، مۆبایل و لاپتۆب و هەموو ئامێرەكانی ماڵەكانمان بكوژێنینەوە و گرنگی بە پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانمان بدەین و كۆبوونەوەی ئەو شەوەی خزم و كەسەكانمان بەهەند وەرگرین".

یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی چەژنەكە ئەوەیە سێ تا چوار خێزان ئێوارەی ئەو رۆژە پێكەوە لە ماڵبی یەكێكیان قەل خواردن دەست پێدەكات. بەگشتی لێنانی قەلەكە تایبەتمەندی خۆی هەیە، قەلەكە پارچە پارچە ناكرێت بە ساغی دەخرێتە فڕنەوە و دواتر لەگەڵ زەڵاتە و خواردنی تر سفرەی ئەو ژەمەی پێدەرازێنرێتەوە.

دیڤید لیونارد لە درێژەی وتارەكەیدا نوسیویەتی بۆئەوەی كەمێك سوپاسگوزاری خوا بكەین، پێویستە گەشتە دوورودرێژەكانتان بە سەیارە و فرۆكە لەو رۆژە راگرن بۆئەوەی لەگەڵ هاورێ و خزم و خۆشەویستەكانتاندا پەیوەندییەكی كۆمەڵایەتی بەهێز بنیاتبنێنەوە.

دیاریكردنی چوارەم پێنج شەممەی هەفتەی چوارەم بۆ جەژنەكە لەسەردەستی لەسەر دەستی سەرۆك فرانكلین رۆزفیلد لەساڵی 1939 دیایكرا و 1941 كۆنگرێس رەزامەندی لەسەر دەربڕی. لەگەڵ ئەمریكییەكان، كەنەدییەكانیش جەژنەكە ئەكەنەوە، بەڵام جەژنەكەی ئەوان لە مانگی ئۆكتۆبەردایە.

بەدەر لەمانە ماوەی چەند ساڵێكە سەرۆكەكانی ئەمریكا لە رۆژی جەژنی سوپاسگوزاریدا، قەل دەهێنرێتە كۆشكی سپییەوە و نمایش دەكرێت لەو رۆژەدا. ئەم گۆڕانكارییە لەسەر دەستی جۆرج دەبلیو بۆش كرا كە بۆ یەكەمین جار قەلێكی نمایش كرد لە كۆشكی سپیدا و وەك رەمزێك بۆ چەژنی سوپاسگوزاری. بۆیە ئیوارەی سێ شەممە 26ی نۆڤێمبەر، لەرێگەی تیمێكەوە دوو قەلی سپی گەیەنرایە كۆشكی سپی.

ئامادەكردن: لوقمان غەفوور- ئەمریكا