شارپرێس:
درەنگانی شەوی 4 ی نۆڤێمبەر، دۆناڵد ترامی سەرۆكی ئەمریكا لەدواتویتیدا دەربارەی كۆبوونەوەكانی ناتۆ، نووسیویەتی:"هەواڵە فەیكەكانی میدیا هەوڵدەدەن، كە لە بەهای گەشتە سەركەوتووەكەم لە لەندەن كەمكەنەوە، لەپیناوی ناتۆ، وەها مامەڵەم كرد لەگەڵ سەركردەكانی ناتۆ، كە 130 ملیار دۆلار ساڵانە بۆ ناتۆ زیادكەن، كە 400 ملیار دۆلار ساڵانە، لە 3 ساڵی رابردوو زیاتر، بێئەوەی لەسەر ئەمریكا هیچ زیادەیەك ببێت، تەنیا رێزگرتنی زۆری ئەوێت".

ئەم تویتە دوای ئەوەهات، كە چوارشەممە 4ی نۆڤێمبەر دۆناڵد ترامپ، بەشێوەیەكی چاوەڕواننەكراو ئەو كۆنگرە رۆژنامەنووسییەی رەتكردەوە، كە بەر لەگەشتەكەی بۆ لوتكەی ناتۆ لە لەندەن، لە خشتەی كارەكانیدا داینابوو.

سەرۆكی ئەمریكا لە تویتێكدا بەر لە گەڕانەوە لەو بارەیەوە دەڵێت: ئەمڕۆ كۆتایی بە كۆبوونەوەكان هات و ئەگەڕێمەوە بۆ واشنتۆن"، "هیچ كۆنگرەیەكی رۆژنامەنووسی نابەستم چونكە لەماوەی دوو رۆژی رابردوودا زۆر شتمان كرد"، دەشڵێت: "گەشتێكی سەلامەت بۆ هەموان".

بڕیار بوو لە دوای چاوپێكەوتنە دوو قۆڵییەكانی لەگەڵ ژماریەك ئەندامی ناتۆ، لەوانە ئیمانۆیل ماكرون سەرۆكی فەرەنسا و جۆستن ترودیۆ سەرۆك وەزیرانی كەنەدا، ئەنجیلا مێركل راوێژكاری ئەڵمانیا و جۆزیبی كۆنتی سەرۆك وەزیرانی ئیتالیا و لەپەراوێزی لوتكەی ناتۆ، ترامپ كۆنگرەیەكی رۆژنامەنووسی ببەستێت.

هەرچەندە ترامپ بە توڕەیی گەشتی كرد، بەڵام توڕەتر گەڕایەوە كۆشكی سپی، ماراسا ماك كالۆم یەكێك لە تیمی رۆژنامەوانی ترامپ و نوێنەری فۆكس نیوز ئەوەی روونكردەوە، كە لە دوای كۆبوونەوەی چوار قۆڵییەكەی یەكەم ڕۆژ بەر لە لوتكە لەنێوان رەجەب ئەردۆغان و ئیمانویل ماكرون و ئەنجیلا مێركل و بۆرس یۆنسن، دۆخی دەروونی ترامپ گۆڕدرا، ئێمەش بۆمان روننەبووەوە ئەو سێ سەرۆكە چ رێككەوتنێكیان لەگەڵ رەجەب ئەردۆغان كرد، لەكاتێكدا ئەردۆغان سەرۆكی توركیا بەر لە لوتكەی ناتۆ داوای كۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆك ترامپ كرد ئەو نەیخستە خشتەی كارەكانییەوە.

لەنێو ئەو فەوزایەی ناتۆدا، كەناڵی پاوەر ئاند پۆلیتیكس ئەو ڤیدیۆیەی چنگكەوتوو، بڵاویكردەوە لە هۆڵی كۆشكی بانكنهام لەكۆتایی پشووی كارەكاندا، جۆستن ترودیۆ سەرۆك وەزیرانی كەنەدا بەهۆی كردنەوەی مایكی هۆڵەكە دەنگی سەرۆك وەزیران تۆمار دەكرێت، كە بە گاڵتەئامێز باسی ترامپ دەكات، بێئەوەی خۆی لەوێ بێت، دەڵێت:دواكەوت لەبەرئەوەی كۆنفرانسێكی 40 دەقیقەیی هەبوو". 

لەبەرانبەردا ئەم كارەدا كاتێك هەواڵەكە بە ترامپ دەگات لەكۆنگرە رۆژنامەنووسییەكەیدا لەگەڵ ئەنجیلا مێركل، ترامپ، دەڵێت: گەنجێكی باشە، بەڵام 2% نادات بە ناتۆ، بەڵام لەراستیدا ئەبێت 2%ی بودجەی ناتۆ بدات، جا بۆیە دەشێت ئەم هەواڵە دڵتەنگی كردبێت".

دیڤێد فرۆم نووسەری زە ئەتلەنتا، كە رەخنەگرێكی سەرسەختی ترامپ-ە، دەڵێت: كردنەوەی مایكی ناو هۆڵەكە یەكێكە لەكارەكانی سی ئای ئەی، بۆئەوەی گوێی لە هەموو ئەو گفتوگۆیانە بگیرێت لە نائامادەگی ترامپ-دا كە لە هۆڵەكەدا دەكرێن".

ترامپ زۆر دەمێكە پێداگری لەزیادكردنی پشكی ناتۆ دەكات لەلایەن وڵاتەكەیەوە، گۆڤاری تایم-یش لەسەر زاری پەیامنێرەكەیەوە ئەوەی گواستووەتەوە، كە ترامپ لە هەردوو رۆژەكە دووبارەی كردووەتەوە و هەرەشەی ئەوەی كردووەتەوە، كە پابەند نەبن بە 2% ی پشكی ناتۆ ئەوە ئەمریكا بشكی لەمەی ئێستاش كەمتردەكاتەوە.

بەر لەبڵاوبوونەوەی ئەم دەنگە ڤیدیۆییە و لەدوای كۆبوونەوە دوو قۆڵییەكەی نیوەڕۆی سێ شەممە 3ی نۆڤێمبەر لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەنووسیدا ترامپ لەبەردەم رۆژنامەنووساندا، سەرۆك وەزیرانی كەنەدا تەنگەتاو دەكات، پرسیار لەسەرۆك وەزیرانی كەنەدا دەكات:"كوا داتا و ژمارەكانت"، كاتێك ترودیو دەڵێت: "لە راستیدا كەنەدا بودجەی بەرگری ناتۆ-ی زیاد كردووە لە ساڵانی رابردوودا"، بەڵام ترامپ لەژێر فشاردا لەبەردەم رۆژنامەنووسان دەیڵێتەوە: "لە كوێییە ژمارەكانت بیڵێ بەوان؟" لەوكاتەدا ترودیو روودەكاتە كەسێیك و دەڵێت: "ئێمە چەندی ناتۆ دابینیدەكەیت؟" ئەویش دەڵێت: 1.38%، واتە نزیك 1.4%، لەوەڵامدا ترامپ دەڵێت: "ئەمە گرنگە، بەڵام ئێوە بودجەیەكی باشتان هەیە، ئەبێت زیادیكەن".

بەپێی زانیارییەكانی كۆشكی سپی، ساڵی 2016 تەنیا 4 ئەندانی ناتۆ 2%ی كۆی گشتی بودجەیان خستۆتە خزمەتی ناتۆ-وە، ئێستا لە ژێر فشاری ترامپ-دا بووە بە نۆ ئەندام و چاوەڕوان دەكرێت بۆ 2024 ببێت بە 18 ئەندام لە كۆی 29 ئەندام لەكاتێكدا ئەمریكا خۆی 4.6% ەوە دایبەزاندووە بۆ 3.8%..

لەدوای بڵاوبوونەوەی دەنگە ڤیدیۆییەكە، لەپەراوێزی كارەكانی ناتۆ-دا، سەرۆك وەزیرانی كەنەدا كۆنگرەیەكی رۆژنامەنووسی بەست، كاتێك پرسیاریان دەربارەی دەنگە ڤیدیۆییەكە لێكرد، لەوەڵامدا وتی: "ئێمە لە كۆبوونەوە دوو قۆڵییەكە لەگەڵ سەرۆك ترەمپ بەڵێنی زۆر گرنگمان پێكەوە داوە دەربارەی وڵاتی چین و دەربارەی كارە بازرگانییەكانی نێوان هەردوو وڵات". كاتێكیش رۆژنامەنووسەكە لێی پرسی، "داوای لێبوردنت لەسەرۆك نەكردووە". بێوەڵام مایەوە.

یەكێك لە تیمی رۆژنامەنووسانی كۆشكی سپی، كە لەگەڵ ترەمپ-دا بووە بە رۆژنامەی زە بۆستن بلۆبی راگەیاندووە، كە لەكاتی گەڕانەوەدا و لەناو فرۆكەیدا، سەرۆك وەزیرانی كەنەدا پەیوەندی تەلەفۆنی لەگەڵ ترەمپ-دا ئەنجامداوە و پێوتووە ئەو قسەی كردویەتی هیچ مەبەستێكی لەپشتەوە نەبووە و تەنیا وەك گاڵتەو گەپ بەكاری هێناوە لەگەڵ ئامادەبووان و ئەشتوانن گوێ لە قسەكان بگرنەوە. ترەمپ-یش لەوەڵامدا پێیوتووە:"كێشەیەكمان نابێت، ئەبێت ئەو بڕیارانە جێبەجێ بكەیت كە لە كۆبوونەوە دوو قۆڵییەكەمان بڕیاردراوە و سەبارەت بە ناتۆ-ش هەر ئەبێت 2%ی بودجەی ناتۆ بگرنە ئەستۆ"، بێ ماڵئاوایی، تەلەفۆنەكەی بەسەردا داخستۆتەوە.

ساڵی 2013، ئەمریكا لە كۆی 890 ملیار دۆلار بودجەی ساڵێكی ناتۆ، 695 ملیاری لەئەستۆ گرتووە و ئەوروپا و كەنەدا، 252 ملیار دۆلاریان لەئەستۆگرتووە، بەڵام بۆ 2019 لە كۆی 896 ملیار دۆلار، ئەمریكا 685 ملیار دۆلار لە ئەستۆ دەگرێت لەكاتێكدا ئەوروپا و كەنەدا 302 ملیار لەئەستۆ دەگرن. بەم پێیە ئەمریكا 11 ملیار دۆلاری كەمكردۆتەوە و ئەوروپا و كەنەدا 50 ملیار دۆلاریان زیاد كردووە بۆ ناتۆ و كۆتایی ٢٠٢٠ دەگاتە ١٣٠ ملیار دۆلار.

هەربۆیە یەنس ستۆلتنبێرگ سەرپەرشتیاری ناتۆ ئەوەی بە رۆژنامەنووسان راگەیاند كە ئەوروپا و كەنەدا لەچاو ساڵی 2016 توانیویان رێژەی 4.6% بودجەی ناتۆ بۆ 2019 زیاد بكەن و لە كۆتایی 2020، ئەوروپا و كەنەدا بەلێنیانداوە 130 ملیاری دۆلاری تر زیاد بكەن بۆ بودجەكە. 

جەنەرالی خانەنشینی سوپای ئەمریكی ویسلی كلارك، سەركردەیەكی پێشووی ناتۆ لە لێدوانێكدا بۆ گۆڤاری بزنس ئینسیدەر دەڵێت:"ترەمپ سەركەوتوو بووە بە كەمكردنەوەی پشكی ئەمریكا لە ناتۆ، بەڵام لێدوانەكانی زۆر توندن و گەمەیەكی توند دەكات لەگەڵ ئەوروپییەكان كە ئەمە لەگەڵ پرەنسیپەكانی هاوپەیمانێتی ناگونجێت كە ئەمە پەرەچەكرداری ئەوان زیاد دەكات و ئەبێتە هۆی داخورانی ناتۆ. ترەمپ كونگرە رۆژنامەنووسییەكانی لەگەڵ هەرسێ سەرۆكی فەرنسا و ئەڵمانیا و كەنەدا، زۆر توندو رەق بوو، زمانی لێپێچینەوەی بەكارئەهێنا، كە ئەمە لەگەڵ سیاسەتی دەرەوە ناگونجێت".

ئەو جەنەراڵە دەشڵێت:"ئەوروپییەكانیش خۆیان دەزانن بەبێ ئەمریكا ناتۆ هێزێكی ئەوتۆ نییە، بۆیە ناشوێرن داواكانی ترەمپ رەتكەنەوە". وتیشی:"لە مەسەلەی دابینكردنی خەرجی پشكی ناتۆ، ترەمپ لەسەر هەقە، چونكە هیچ شیاو و بەجێ نییە وڵاتێكی وەك رۆمانیا و لیتوانیا و لاتیڤیا، 2%ی بوجە دابینبكەن، بەڵام وڵاتێكی وەك ئەڵمانیا 1.3% یاخود وڵاتێكی وەك ئیستۆنیا 2.3% دابینبكات بەڵام كەنەدا 1.4%"..

ئامادەكردن: لوقمان غەفور