شارپرێس:
سەنتەرە نێودەوڵەتی و ڕۆژنامە جیهانی و پێگە هەواڵییەكان، زۆرێك لەبڵاكراوەكانیان تایبەت كردووە بە "پێشبینییەكانی ساڵی ئایندە" ، ئەمەش بە پشتبەستن بە چەند پێنوێنێكی سەرەتایی، یان دەروازە‌ شیكاری، یاخود لێكنزیككردنەوەی میتۆدی كە ئامانجیان سێرەگرتنە لەو‌ وەرچەرخانە سەرەكییانەی‌ هەرێمەكانی جیهان بەخۆیەوە دەبینن لەداهاتوو.

ناوەندەكان بە گوێرەی گۆشەنیگای گرنگیپێدان و جوغزی كاریگەریان پێشبینییەكانیان بڵاوكردووەتەوەو ئەوەشیان لەبەرچاو گرتووە زۆرینەی وەرچەرخانە هەرێمییەكان و بە تایبەتیش ئەوانەی پەیوەستن بە ِۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لەوانەیە لەناكاو و شۆكهێنەر و چاوەڕواننەكراوبن‌و بەسیناریۆی باڵندە ڕەشەكە ناسراوە و ناوئاخنەكەشی نەبوونی یەقینە لەو وەرچەرخانەی سبەی ڕوودەدەن.

بەپێی پێشبینییەكان ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەساڵی 2020، ژینگەیەكی هەرێمی شێواوی پڕ ململانێ چەكداری كراوە، خۆپیشاندانی جەماوەری بەردەوام، هاوپەیمانی هەرێمی نەرم‌و نیان، سوپا بێ شومارەكان، گروپی تاوانی ڕێكخراوی مەترسیدار، گورگی هەرێمی دڕندە، كێبڕكێی بەرژەوەندییە نێودەوڵەتییە دژیەكەكان حوكمڕانی دەكەن. 

لەو نێوانەشدا فڕۆكەكان دەكەونە خوارەوە، كەشتییەكان دەتەقنەوە، سەربازگەكان بۆردومان دەكرێن، ڕۆكێتەكان دەهاوێژرێن، گەڕان و پشكنینی دەریایی، هەڕەشەی داخستنی گەرووەكان، ئاڵوگۆڕی بەندكراوان، بە جۆرێك ئاماژەن بۆ جەنگێكی بەردەوام لەنێوان دوو دەوڵەت یان چەند دەوڵەتێك، هەموو ئەمانە سەخت و دژواری دەكەن بزانین كۆتایی ئەم ساڵە بە كوێ دەگات.

دیارترین وەرچەرخانە هەرێمییە شیمانەكراوەكانیش (محتمل) لەسایەی ڕەهەندە ناوخۆیی و كاریگەرییە دەرەكییەكاندا لە ساڵی 2020 ئەمانەی خوارەوەن: 

گۆڕەپانەكانی جەنگ
یەكەم: هەڵكشانی جەنگی شارەكان لەململانێ عەرەبییەكاندا
چاوەڕاوان دەكرێت ساڵی 2020 جەنگی شارەكان ڕوو لەهەڵكشان بێت، چونكە گۆڕەپانی جەنگ و هێرشەكانی لایەنە ململانێكارەكان دەبن، چ ناوخۆیی یان دەرەكی، كە بە زۆری لەناوچە چڕە دانیشتوانەكاندا بەرپادەبن وەك: مسیڕاتە لەلیبیا، تەعز لە یەمەن، ئیدلب لە سوریا. 

بەشێكی زۆری ئەو شارانەش میلیشیا و گروپە چەكدار و ڕێكخراوە تیرۆرستییەكان كۆنتڕۆڵی دەكەن، بەمەش ژێرخانی ئابووری ئەو شارانە وێران دەبێت بە هۆی هێرشە وشكانی و ئاسمانییەكانەوە، كە بنیاتنانەوەیان لەوانەیە چەندەها ساڵ یان چەند دەیەیەكی گەرەكە، زیانە مرۆییەكانیش زۆرو زەوەند دەبن لە كوژراو و بریندار و بێسەروشوێن و ئاوارە و دەربەردەران، هەروەها كۆچپێكردنی دانیشتوانی چەند ناوچەیەكی جوگرافی دیاریكراو، كە تووشی كوشتن و گەمارۆ و برسیكردن دەبن.

گرنگی شەڕی شارەكان ئەوەیە دەبێتە هۆی گۆڕانی دۆخی مەیدانی و گۆڕانی هاوكێشە هەرێمییەكان، بۆیە هەندێك هێزی هەرێمی نایانەوێت دۆخی ئەو شارانە یەكلاییبكرێنەوە، وەك توركیا گەرەكی نییە شەری ئیدلب یەكلایی بكرێتەوە، چونكە سوپای سوریا بەسەریدا زاڵ دەبێت و كۆتاییش بەئاگربەستی نێوان دوولایەنی ڕوسیا و توركیا دێنێت. 

ئەگەر ئەو شارە لە ساڵی 2020 لە بندەستی گروپە چەكدارە توندڕەووەكان بێتەدەرەوە، ئەوا هیچ شارێك لە سوریا لە بندەستی ئەو چەكدارە توندرەووانەدا نامێنێت، ئەمەش واتای سەركەوتنی سوریا و بەرتەسككردنەوەی هەژموونی ئەنقەرەیە لەهەر چارەسەرێكی سیاسی ڕاگوزەری لە سوریا، ئەمە سەرباری ئەوەی‌ كەلێنی نێوان ڕوسیا و توركیاش فراوانتر دەبێت.

ئەم دۆخە بۆ شاری "تەعز"یش هەر ڕاستە، كە كلیلێكی ئاشت و شەری یەمەنە، بۆیە حوسییەكان  5 ساڵە گەمارۆیانداوە، ململانێكە هەر‌ لەنێوان حكومەتی یەمەن و حوسییەكاندا نییە، بەڵكو لە نێوان حوسییەكان و ئیخوان موسلیمنەكان (پارتی چاكسازی) و سەلەفییەكانیش دایە، ئەگەر دۆخی شارەكە لە 2020 یەكلایی ببێتەوە، كاریگەری دەبێت بۆ سەر ڕەووتی ململانێكان لە یەمەن.

لە لیبیاش بێلایەنكردنی میلیشیاكانی میسڕاتە لە جەنگی یەكلاییكردنەوەی شاری تەڕابلوسدا فاكتەری سەرەكی بۆ باڵادەستی سوپاس نیشتمانی لیبیا لە بەرەنگاربوونەوەی حكومەتەكەی وفاقی سەڕاج كە میلیشیاكان پشتی دەگرن و بە تایبەتیش میلیشیاكانی میسڕاتە. 

گەڕانەوەی شەقام
دووەم: بەردەوامی ناڕەزاییەكانی شەقام: 
دیارە ساڵی 2020 ناڕەزاییەكانی شەقام بەردەوام دەبن، كە دژ بە بڕیار و سیاسەتەكانی حكومەتەكانی دەوڵەتە هەرێمییەكانن، چ لە پرسە ناوخۆییەكان و چ لە كارویاری دەرەوەدا، هەرچەندە ئەو دیاردەیە لە ساڵی 2019 دوو حكومەتی لەكارخستن (عومەر بەشیر لە سودان و بۆتفلێقە لەجەزائیر)، لە لوبنان و عێراق و ئێرانیش كێشمەكێشمەكە بەردەوامە، بەڵام ساڵی 2020  جوڵەی شەقام لە سودان گەرموگوڕتر دەبێت بە هۆی ئاڵۆزی قۆناغی ڕاگوزەری و لایەنگرانی ڕژێمەكەی پێشوو كە بە تەواوی هەڵوەشاوەتەوە.

لە جەزائیریش جوڵەی قوتابیان بەردەوام دەبێت بۆ ئازادكردنی گیراوە سیاسییەكان، لە تونسیش ناڕەزایی توێژە جۆراوجۆرەكان لەجموجۆلدان، بە تایبەتی دانیشتوانی ناوچە پەراوێزخراوەكان.  

هەرچەند لە لوبنانیش دۆخە كەمێك ئارام بووەتەوە، بەڵام ئەگەری سەرهەڵدانەوەی ناڕەزاییەكان بەهێزن بە هۆی بوونی هاندەرە ناوخۆیی و هەرێمییەكان، لە عێراقیش ناڕەزاییەكان بەردەوامن، بەڕادەیەك لە ناوچە نەوتییەكان جموجۆڵەكان دەستیان پێكردووە بۆ وەستاندنی بەرهەمهێنانی نەوت بەو مەبەستی هەلی كار بۆ بێكاران دابین بكرێت، هەروەك لە ناسڕیە و كەربەلا بەدی دەكەین. 

هەریەك لە ئوردون و مەغربیش ئەگەری سەرهەڵدانی خۆپێشاندانیان لێدەكرێت، بە تایبەتیش كە دۆخی ئابوورییان سەخت و دژوارە.

ئەم دیاردەیە تەنیا هەرێمی نییە و بووەتە دیاردەیەكی جیهانی و دەوڵەتانی ئەوروپی و ئاسیاییی و ئەمریكای لاتینیشی گرتووەتەوە، هەندێكیش پێیان وایە سەدەی 21 سەدەی خۆپێشاندانە جەماوەرییەكان دەبێت بۆ ناچاركردنی حكومەتەكان بە گۆڕینی سیاسەتەكانیان و لەكارخستنی چینی فەرمانڕەواكان لە دەسەڵات.

سێیەم: نسكۆبردنی هاوپەیمانییەكان و ئاڵۆزی پێكهێنانی حكومەتكان: 
لە ساڵی 2020 دا، هەریەك لە تونس و لوبنان و عێراق و ئیسرائیل گیرۆدەی پێكهێنانی هاوپەیمانییەكانن لە حوكمڕانیدا، نیوەی دووەمی ساڵی 2019 دەریخست، كە حكومەتە هاوپەیمانییەكان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەدەست كۆمەڵێك تەڵەزگە و گیروگرفتەوە دەناڵێنن، ڕادەی دابەشبوون و ناكۆكی نێوان فراكسیۆن و ڕەووت و پارتە سیاسییەكان لە فراوانبوون دایە بۆ گرتنەدەستی پۆستی سەرۆكایەتی وەزیران و پۆستە وەزارییەكان، پارتە بچوكەكان فشار دەكەن و فشارە دەرەكییەكانیش لە زیادبووندان.

پێنوێنەكان ئاماژە بەوە دەكەن، كە حكومەتەكانی بەشبەشێنە تووشی نسكۆ بوون، ئاماژەی ئەوەش‌ لە گۆڕیدانین بەم زووانە حیزبەكان حكومەتە تەكنۆقڕاتەكان قبوڵ بكەن، بۆیە پەنا دەبرێتەبەر حكومەتی سەرۆكەكان و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختی پەرلەمانی.

حكومەتەكەی حەسەن دیابی لوبنانیش تووشی ئاڵێنگاری بووەتەوە بە هۆی فشارەكانی حیزبوڵای لوبنانی و بزووتنەوەی ئەمەل‌، لە عێراقیش لە دوای دەستلەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی فشاری زۆر گەورەهەن  لە بارەی پێكهێنانی حكومەتەوە، فشارەكانی ئێران توانستی فراكسیۆن و پارتە سیاسییەكانیان لاواز كردووە لەوەی بسازێن و حكومەت پێكبێنن. 

دوا نموونەش ئەوە بوو، كە بەرهەم ساڵحی سەرۆك كۆماری عێراق نەچووە ژێرباری فشارە دەرەكییەكانەوە و ناوی پاڵێوراوەكەی شیعەكانی (ئەسعەد عیدانی) پەسەند نەكرد بۆ پێكهێنانی حكومەت و ئامادەیی خۆشی دەربڕی لەو پێناوەدا دەستلەكاربكێشێتەوە، ئەمەش‌ بە هۆی ئەو فشارە زۆرانەی هێزە پاشكۆكانی ئێران لە عێراق لەسەر سەرۆك كۆمار دروستیان كردبوو.

چوارەم: یەكلاییكردنەوەی كیشمەكێشمی هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان
ساڵی 2020  لە چەند دەوڵەتێكدا، دیاردەی بە ئامانجگرتنی فڕۆكەكان یان بۆمبارانكردنی پێگەكان یان لێدانی بەرژەوەندی یان گەمارۆی باڵوێزخانەكانی بەخۆوە بینی، چ لە نێوان ئەمریكا و ڕوسیا یان ڕوسیا و توركیا یان ئیسرائیل و ئێران یان ئەمریكا و ئێران. ئەمریكا پێی وایە دەكرێت ڕوسیا بخزێندرێتە نێو گێژاوی ململانێ تازەوە، ئەمەش دوای ئەوەی لە سوریا هاتە ناوەوە و پێگەی خۆی قایم كرد، هەنگاوی ئایندەش تێوەگلانییەتی لە لیبیا كە بكەوێتە ململانێوە لەگەڵ توركیا، بە تایبەتیش كە شەری ئیدلب گەرمە و ڕوسیا گەرەكییەتی سوریا دەست بەسەر شارەكەدا بگرێتەوە و جەنگە كۆتایی پێ بێت.

لە ساڵی 2019 ئەمریكا 5 بنكەی سەربازی كەتیبەكانی حیزبوڵای عێراقی سەر بە ئێرانی لە سوریا و عێراق بۆردومان كردن، ئەمەش لە بەرامبەر هێرشە موشەكییەكەی سەر بنكەی میدای ئەمریكی كە بووە هۆی كوژرانی ئەفسەرێكی خانەنشینی ئەمریكی لە 27 ی دیسەمبەر، ئەمەش كوژراو و بریندار لە ڕێزەكانی حزبوڵادا لێكەوتنەوە، لە بەرامبەریشدا حزبوڵا لە 31 ی دیسەمبەری ڕابردوو، هێرشی كردە سەر باڵوێزخانەی ئەمریكا لە عێراق، دوژمنایەتی نێوان ئەمریكا لە لایەك و ئێران و هێزە پاشكۆكانی لە عێراق لە لایەكی دیكەوه،‌ هۆكارەكەی ئەو‌ فشارە زۆرانەیە كە ئیدارەكەی‌ دۆناڵد تڕەمپ خستوونییە سەر تاران بە سەپاندی سزا ئابوورییەكان بەسەریدا.

پێنجەم:  مەترسی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكان (درونز) لە ناوچە گەرمەكانی ململانێدا
ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانە بوونە چەكی دەستی هێزە هەرێمییە ململانێكارەكان یان هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان كە دەوڵەتان و ڕێكخراوە تیرۆرستییەكان و میلیشیا چەكدارەكان پەنای بۆ دەبەن و دروستییان دەكەن، تێچوونەكەشیان بە بەراورد بە فڕۆكە ئاساییەكان كەمە، هەروەك لە سوریا و لیبیا و یەمەندا هەستی پێدەكەین، ڕوون و ئاشكراشە كە مەحاڵە بەر بەو فڕۆكانە بگیرێت. 

سیستەمی بەرگرتن لەو فڕۆكانەش پێویستی بە پارەوپوولی زۆر و سیستەمی چاودێری مانگە دەستكردەكان و كامێرای چاودێری و پرۆگرامی ئاشكراكردنی ئاراستەكانیان و ئەو موشەكانە هەیە كە دەتوانن بیانخەنە خوارەوە. ئێرانی لە ساڵی 2020 دا سوود لەو فڕۆكانە وەردەگرێت بۆ لەقكردنی سەقامگیری ناوچەكە و ئەو فڕۆكانەشی داونە لایەنە پاشكۆكانی خۆی لە ناوچەكە كە دژ بە سعودیە و ئەمریكا بەكاریان دێنێت. ئیسڕائیلیش دژ بە ئێران و لوبنان و سوریا و عێراق خستوونییەگەڕ. مەودای بەكارهێنانی ئەو فڕۆكانە بەرفراوان بوون و لە ئێستادا بنكە سەربازییەكان و فڕۆكەخانە مەدەنییەكان و دامەزراوە نەوتییەكانیش دەگرێتەوە هەروەك لە ساڵی 2019 لە سعودیە و سوریا بەكارهاتن.

شەشەم: گورگەكانی تیرۆر و بەردەوامی مەترسییەكانی داعش و قاعیدە
هەرچەندە داعش لە ساڵی 2019 لە سوریا و عێراق هەر‌ەسیهێنا و ئەبوبەكری بەغدادی سەرۆكیشی كوژرا، لە یەمەن و لیبیا و ئەفغانستان و فلیپین و باشووری ئاسیا و كەناری ئەفریقی و ئەفریقیای ناوەڕاست لێدانی كوشندەی بەركەوتن؛ بەڵام هێشتا مەترسییەكانی هەر‌ ماون، چ لە ڕێگەی لقەكانییەوە لە دەوڵەتانی جیهاندا یاخود لە ڕێگەی شانەكانی گورگە تاكگەراییەكانییەوە كە لە ڕێگەی چەقۆیەكی چێشتخانە یان بارهەڵگرێكەوە هێرشەكانیان ئەنجام دەدەن، ئەوان لە ناوچە بیابانی و شاخاوییەكاندا نیشتەجێن، بە ژمارەی كەم هێرش دەكەن و بەرپرسە خۆجێی و ئەمنییەكان تیرۆر دەكەن و بۆمبی چینراو دەچێنن. بە گوێڕەی هەندێك لە خەمڵاندنەكانی سەنتەرەكانی لێكۆڵینەوەكانیش، ئەگەری ئەوە هەیە كۆپی تازەی داعش دەركەون. داعش لە باكور و رۆژئاوا و ڕۆژهەڵاتی ئەفریقیا بەردەوامی بە كردەكانیان دەدەن، هێشتاش لە یەمەن و نیمچە دوورگەی عەرەبی بوونیان ماوە، لە سوریاش هەر ماون و چەندەها لە سەركردەكانیشیان لە ژیاندان. لە ساڵی 2020 داعش كار لەسەر بنیاتنانەوەی توانستەكانی خۆیان دەكەن بۆ پاراستنی قەوارەكەیان، دەمامكی زیاتر دەپۆشن و هاوپەیمانییە توندڕەووەكانیان برەوپێدەدەن، هەوڵ دەدەن بگەڕێنەوە شوێنەكانی پێشوویان و هێرشەكانیان پەرەپێ بدەن و شانە نووستووەكانیان و گورگە تاكگەراییەكانیان بخەنەكار.

سەرچاوە: موستەقبەل
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر