شارپرێس:
كاتێك مانگی ڕابردوو، عەلی سیستانی گەورە بۆگەڕاوەی (مرجع) شیعی عێراقی نەجەف نەشتەرگەری ئێسكی بۆ ئەنجامدرا، دەرەوە و ناوەوەی عێراق مەترسی خۆیان نیشاندا، كە ئاخۆ كێ جێگرەوەی سیستانی تەمەن 90 ساڵە؟ ئایا جێگرەوەكە نەجەفی دەبێت، یاخود ئێران جێگرەوەیەكی لایەنگری خۆی لەو پۆستە ئاینییە دادەنێت.

ناكۆكییەكانی نێوان ئەمریكا – ئێران ئەو پرسەی گەرموگوڕتر كردووە، لە كاتێكدا خۆپێشاندەران هێشتا لە شەقامن.

چاودێران دەڵێن: سەرباری ئەوەی سیستانی خاوەن ڕەگەزنامەی ئێرانییە، بەڵام ڕۆڵی شاراوە و فەتواكانی یارمەتیدەربوون بۆ جڵەوگیركردن هەژموونی ئێران لە عێراق، هەروەها جڵەوگیركردنی سەركێشییەكانی میلیشا پاشكۆكانی ئێرانی كردووە لەعێراق، كە تۆمەتبارن بە پێشێلكارییەكان و هەڕەشەكردن لە حكومەتی عێراقی.

چاودێران دەشڵێن: ئێران بۆ فراوانكردنی هەژموونی خۆی، هەوڵدەدات ئەو بۆشاییە پڕبكاتەوە، كە سیستانی لە عێراق  جێی دێڵێت.

لەوانەیە بە هۆی ناڕەزاییەكانی شەقامی عێراقییەوە، قۆناغی دوای سیستانی بۆ بەرزەفڕییەكانی ئێران ئاڵۆز و بڵۆزبن، شیعەكانی عێراق ناڕازین لە بوونی هەژموونی ئێرانی و ململانێ ئەمریكا و ئێران لە وڵاتەكەیاندا، هەروەك ڕوویدا و ئەمریكا قاسم سلێمانی لە بەغدا كوشت.

ئێران بەڵێنی بەموقتەدا سەدر داوا،‌ لە دوای عەلی سیستانی، لە حەوزەی نەجەف ڕۆڵی هەبێت.

هەروەها چاودێران باس لەوە دەكەن، لەوانەیە ئێران زێدەمافی زۆری خستبێتە بەردەم موقتەدا سەدر، هەر ئەمەش نهێنی لاگیرییە لەناكاوەكەی موقتەدایە بۆ ئێران، كە هەڵمەتێكی دژ بە بوونی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق دەستپێكردووە.

پیاوێكی ئاینی شیعەی نەجەف دەڵێت: لە كاتی نەشتەرگەرییەكەی سیستانی، هەستی بە مەترسی كردووە بۆ سەر عێراق.

هەروەها دەشڵێت: ئەگەر سیستانی بمرێت، تاران بۆ ڕاكێشانی سەرنجی شیعەكان و پشتیوانیكردنی عەلی خامەنەئی، دروشمەكانی شۆڕش‌ بەرزدەكاتەوە.

پیاوە ئاینییەكە ئەوەشی وت: پشتیوانی سیستانی لە خۆپێشاندەران، ڕۆڵی نەجەفی لە نێو خۆپێشاندەران بەهێز كرد لە بەرەنگاربوونەوەی داگیركارییەكانی ئێران، لە ئێستاشدا دۆخەكە بۆ تاران زۆر ئاڵۆزە.

سیستانی نەك هەر لە ڕووی سیاسییەوە، بەڵكو وەك قوتابخانەیەكی ئاینی مەزهەبی شیعەگەری، سەنگەكەی هاوتای سەنگی ئێرانییە، كە دژ بەوەیە ڕاستەوخۆ پیاوە ئاینییەكان بەشداری حوكمڕانی وڵات بكەن، ئەو سیستەمەی ئێستا‌ لەئێراندا كاری پێدەكرێت و خامەنەئیش خاوەن بڕیاری كۆتایی پرسەكانە.

بەرەنگاربوونەوەی ئێران جێی دلەڕاوكێی حەوزەی نەجەفە، دەبێت جێگرەوەیەك بۆ سیستانی دەستنیشان بكات، كە گەورە پیاوێكی ئاینی نەجەفیش وتی: ئێران هەڵوێستێكی سیاسی عێراقی دەوێت پاڵپشتی خۆی بێت، تەنیا حەوزەش دەتوانێت هاوسەنگی دۆخەكە ڕاگرێت، چونكە سیاسییەكان ئەو هاوسەنگییەیان لەدەستداوە. 

ئەگەر حەوزەش ئەو هاوسەنگییە لەدەست بدات، ئەو كات ئێران لە هەردوو بەرەی ئاینی و سیاسیش سەركەوتوو دەبێت.

گەورە پیاوێكی دیكەی ئاینی دەڵێت: گەمژەییە لە بەرانبەر ئێران ترسمان نەبێت، پرسەكەش پەیوەستە بە بەرنگارییەوە، یان دەبێت بەر بەوە بگرێت، كە لایەنێكی دەرەكی بێتە ناوتەوە یاخود بیوەستێنی.

هەموو پیاوە ئاینیەكانی شیعە لە عێراق، بە دزییەوە لە بارەی جێگرەوەی سیستانییەوە بۆ ئاژانسی ئەسۆشێتد پرێس دوان، پیاوە ئاینییەكانی حەو‌زەی نەجەفیش دەگمەن وایە بۆ میدیاكان قسە بكەن.

سیستەمی جێنشینی سیستانی ئاڵۆز و نافەرمییە، كەس بۆ ئەو پۆستە دەستنیشان ناكرێت، یەكسەریش شوێنی سیستانی پڕناكرێتەوە و جێنشینێك داناندرێت. لە وانەیە پرسەكە چەند مانگێگ یان چەند ساڵێك بخایەنێت، تاوەكو لە نێو پیاوە ئاینییەكاندا كۆدەنگییەك لەوبارەوە پەیدا دەبێت بۆ دیاریكردنی بۆگەڕاوە تازەكە.

كۆمەڵێك پیاوی ئاینی لە حەوزەی نەجەف، كە پێیان دەوترێت "خاوەن شارەزاییەكان" پڕۆسەكە بەڕێوەدەبەن و باوەڕارانی مەزهەبەكە بەرەو دیاریكردنی كەسێیك ئاینی ئاراستە دەكەن كە خواپەرست و خاوەن زانستی ئاینی بێت.

واچاوەڕوان دەكرێت كێبڕكێكارانی ئەو پۆستە ئاینییە لە گەورە ئایەتوڵاكانبن، وەك محەمەد ئیسحاق فەیاز كە ئەفغانییە و تەمەنیشی 90 ساڵە، یان بەشیر نەجەفی كە لە پاكستان لە دایك بووە، یان محەمەد سەعید حەكیمی لە دایك بووی نەجەف كە تەمەنی 80 ساڵە.

سەجاد جیادی چاودێری عێراقی بەغدایی دەڵێت: محەمەد ڕەزای كوڕی سیستانی، دەتوانێت ڕۆڵێك لە پرسی جێنشیندا بگێڕێت، ئەوە ئەگەر پشتی پاڵێوراوێك بگرێت، كە ئومێدی ئەوەی لێبكرێت بتوانێت شوێنی سیستانی بگرێتەوە، ئەوەی‌ بەلاشییەوە گرنگە ئەوەیە، كە قوتابخانەكەی سیستانی بێ پاشەوار نەبێت.

پرسیارەكەش ئەوەیە ئایا هیشتا لە نێو پیاوە ئاینییە شیعەكانی نەجەفدا جێنشینێك بۆ سیستانی پەیدا بووە، كە جێگەی ڕەزامەندی چین و توێژەكانی گەل بێت؟ ئایا ئەو پڕۆسەیە چەند دەخایەنێت؟

گەروە پیاوانی ئاینی حەوزەی‌ نەجەف، متمانەیان بە دابونەر‌یتە پەیڕەوكراووە باوەكانی حەوزەكەی خۆیان هەیە، كە پێشتر قبووڵی هەژموونی ئێرانی نەكردووە، ڕێگەش بە هیچ جێنشینێك نادات لە ڕێچكەی سیستانی دەرچێت.

هەروەها پیاوێكی ئاینی حەو‌زە وتی:  كۆمەڵگای سونەی عێراق ڕێگە نادەن عێراق بێتە دەوڵەتێكی ئاینی شیعی. كۆمەڵگای نێودەوڵەتیش ڕێگە نادات عێراق ببێتە كۆپییەكی دیكەی ئێران، واقعە كۆمەڵایەتییەكەشمان ڕێگەی ئەوەمان پێ نادات.

عەباس كازمی بەڕێوەبەری پێشدەستی عێراقی لەئەنجوومەنی ئەتڵەسی وتی: ئێرانییەكان سیستانییەكی تازەیان ناوێت، نایانەوێت كەسێیك بەهێز ئەو پۆستە پڕ بكاتەوەو كێبڕكێی موڕشیدە باڵاكەیان بكات، كە ئێران ناشتوانێت هچ كام لەو جێشنینانەی سیستانی ڕام بكات، بەڵام دەتوانێت سوود لە پاڵێوراوێكی لاواز وەربگرێت.

كازمی ئەوەشی وت: ئەگەر ئەوەی دەبێتە جێنشین، بێدەنگ بوو دەستتێوەردانی نەكرد، ئەو كات خەڵكی لە شوێنێكی دیكەوە بە دوای كەسێكدا دەگەڕێن ئاراستەیان بكات.

سەرچاوە: عەرەب
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر