دوای نەمانی سلێمانی.. ئایا هەژموونی ئێران لەعێراق بەرەو داكشانە؟

ڕاپۆرت

08/04/2020‌ 839 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس:
چەند پێنوێنێك هەن لەسەر لێكەوتی ڕاستەخۆی كوشتنی قاسم سلێمانی بۆ سەر هەژموونی ئێران لە عێراقدا، لەوانەش ڕاسپاردنی عەدنان  زورفی-یە بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران، كە دوای شكستی تاران لە سەرخستنی محەمەد تۆفیق عەلاوی بۆ پێكهێنانی حكومەت، ئەمەش پەرەسەندنێكە و گاڵتەی پێناكرێت، چونكە سەركەوتنێكی شیمانەداری سیاسەتی ئەمریكایە لە ئەوپەڕی فشارخستنەسەر ئێران.

پاڵێوراوێكی شیعی بێ پشتیوانی ئێران
بەرهەم ساڵحی سەرۆك كۆمار لە 17 ی مارسی 2020، عەدنان زورفی بۆ پێكهێنانی كابینەی تازە راسپارد، مۆڵەتی 30 ڕۆژی پێدا بۆ پێكهێنانی كابینەكەی، ئەمەش‌ دوای شكستی عەلاوی لە ئەركەكەی، سەرباری ئەوەش ئێران كوششی كرد پشتیوانی پارتە شیعەكانی بۆ مسۆگەر بكات. 

ڕاسپاردنی زورفی درزی خستە نێو پارتە شیعییەكانەوە، نزیكەكانی ئێران دژی بوون، ئەوانی دیكەی وەك ڕەووتی سەدر و هاوپەیمانی نەسڕی سەر بە عەبادی پشتیوانی بوون.

ئەمریكا لەسەر زاری "دیڤید شینكەر" ی یاریدەدەری وەزیری دەرەوە بۆ كاروباری ڕۆژهەڵاتی دوور، پشتیوانی خۆی بۆ زروفی دەربڕی بەوەی‌ ئەوان پاڵپشتی هەر عێراقییەك دەكەن پشتیوانی سەروەری عێراق بێت، ئەمەش ئاماژە بوو بۆ نیازی زورفی لە جڵەوگیركردنی هەژموونی سیاسی و ئەمنی ئێرانی لە عێراقدا. 

زورفیش جەختی لەسەر بە ئەنجام گەیاندنی ئەو پێشبینییانەی واشنتۆن كردووەو وتی: كۆششەكانی دەخاتەگەڕ بۆ كۆكردنەوەی چەك بۆ بندەستی دەوڵەت، ئەمەش ئاماژە بوو بۆ چەكی حەشدی شەعبی سەر بە ئێران، ئارەزووی خۆشی نیشاندا پەیوەندییەكی هاوسەنگ لەگەڵ دەوڵەتانی دەوروبەری عێراق بینات بنێت، ئەم لێدوانانەش مایەی نیگەرانی ئێران بوون، بە تایبەتیش كە مێژووی زورفی دڵخۆشكەر نییە بۆ تاران.

زورفی لە ساڵی 1983 چووە ڕیزی حیزبی دەعوە، لە ساڵی 1988 لە لایەن ڕژێمی بەعسەوە بەندكرا، لە ساڵی 1991 هەڵات و پەنای بردەبەر شانشینی سعودییە، دواتر لە ساڵی 2003 كۆچی كرد بۆ ئەمریكا، ئینجا لە لایەن ئەمریكییەكانەوە پشتیوانی كرا بۆ گرتنەدەستی پۆستی پارێزگاری نەجەف، ئەندامی هاوبەندی نەسڕ بوو بەسەرۆكایەتی عەبادی، كە لە حیزبی دەعوە جیابوونەوە.

هەرچەندە زورفی سەر بە حیزبێكی شیعی بوو، كەچی ئێران ڕەتیدەكاتەوە، چونكە ناوبراو هاریكاری ئەمریكا بووە، بۆیە هێزە شیعە توندڕەووەكان زورفی–یان ڕەتكردەوە و بە هەڕەشەیان زانی بۆ سەر زێدەمافەكانیان. 

هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح و سەرۆكی فەیلەقی بەدری حەشدی شەعبی وتی: پاڵاوتنی زورفی نایاسایی و قەڵسكارییە. 

هەروەها قەیس خەزعەلی سەرۆكی عەسائبی ئەهلی هەق وتی: ڕاسپاردنی زورفی لە لایەن بەرهەم ساڵحەوە هەڕەشە لە سەقامگیری ناوخۆیی عێراق دەكات، میلیشیا شیعەكانیش لەنامەیەكی شاراوەیاندا پەیامی ئەوەیان بۆ حكومەتی عێراق نارد، كە ئەگەری ئەوە هەیە چەكی بە ڕوودا بەرز بكەنەوە.

قەتیسبوونی هەژموونی تاران لە بەغدا
ڕاسپاردنی زورفی لە مێژووی هەڵبژادنەكانی عێراقی ساڵی 2005وە،‌ پەرەسەندنێكی بێ پێشینە بوو، هەرچەندە زۆرینەی لایەنە سیاسییە شیعەكان لە ساڵی 2003 وە بەدەست پەرتەوازییەوە دەناڵێنن، هەندێك جاریش گەیشتووەتە ڕادەی بەرەنگاربوونەوەی یەكتری میلیشیا چەكدارەكانیان، بەڵام هەمیشە قاسم سلێمانی ‌ بۆ پاراستنی هەژموونی ئێران، ئەو لایەنانەی یەكدەخستەوە.

لە ساڵی 2005 وە و لە هەموو دانوستانەكانی پێكهێنانی حكومەتەكاندا، ئێران دەستتێوەردانی كردووە بۆ سازان لەسەر پاڵێوراوێكی قبوڵكرای سەرجەم لایەنە شیعە سەرەكییەكان، كە پشتیوانی ئێرانی هەبێت، بەو پێیەی تاران دروستكەری پاشاكانە لە عێراق.

دوای كوشتنی سلێمانی، پێنوێنەكان ئاماژەیان بۆ پاشەكشەی هەژموونی ئێران دەكرد بەسەر حیزبە سیاسییە شیعەكانی عێراق و میلیشیا چەكدارەكانیان‌، ئەوەیان نیشان دەدا، كە هێشتا ئێران ناتوانێت كەسێك دەستنیشان بكات بتوانێت هەژموونی ئێران لە عێراق بەڕێوەبەرێت. پێنوێنەكانیش بریتین لە: 

یەكەم: شكستی نێوانگیرییەكانی پیاوانی ئێران
لە دوای كوشتنی سلێمانی، ئێران "محەمەد كەوسەرانی" نوێنەری حیزبوڵا لە عێراقی خستەكار بۆ فشارخستنەسەر لایەنە شیعەكان بە ڕازیبوون بە پاڵێوراوێكی جێگەی ڕەزامەندی هەمووان (وەسەتی)، كەوسەرانی لە دانوستانەكانی ساڵی 2019 بۆ جێگرتنەوەی عەبدولمەهدی ڕۆڵێكی بەرچاوی هەبوو.

دوای مردنی سلێمانی، كەوسەرانی هەوڵەكانی خۆی خستنەگەر بۆ باوەڕهێنان بە سەدر بۆ پشتیوانی عەلاوی، بەڵام سەركەوتنێكی ئەوتۆی دەستگیر نەبوو. 

دوای شكستی كەوسەرانی عەلی شەمخانی ئەمینداری ئەنجوومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران لە مارسی 2020 سەردانی عێراقی كرد بۆ كۆتاییهێنان بە پەرتەوازەیی لایەنە شیعەكان و پشتیوانیكردن لە پاڵێوراوێك بۆ سەرۆكایەتی حكومەت لە دوای شكستی عەلاوی.

كەو‌سەرانی و شەمخانی نەك هەر سەركەوتوو نەبوون، بەڵكو شۆك بوون بەوەی بەرهەم ساڵحی سەرۆك كۆمار، عەدنان زورفی ڕاسپارد بۆ سەرۆكایەتی حكومەت و ڕەووتی سەدر و هاوبەندییەكەی عەبادیش پشتیوانی بوون.

ئێران هەستی بە مەترسیداری ئەو هەنگاوە كرد بۆ سەر هەژموونی خۆی لەعێراق، بۆیە ئیسماعیل قائانی سەرۆكی فەیلەقی قودسی ئێرانی لە سەرەتاكانی ئیپڕلی 2020 سەردانی عێراقی كرد، تا باوەڕ بە سیاسییە شیعەكان بینێت پشتیوانی لە پاڵێوراوێكی دیكە بكەن، كەچی ئەو هەوڵەی قائانیش شكستی هێنا.

دووەم: سازانی دوور لە تەیافەگەری
 هاوپەیمانییەكی دورو لە تەیافەگەری لە عێراقدا بۆ سوپای پاسدارانی ئێران هێڵی سورە، بەڵام ئەمجارە ئەو هێڵە بەزێندرا. 

لە ساڵی 2005 وه، ئامانجە سەرەكییەكەی‌ تاران پاڵاوتنی سەرۆك وەزیرێك بوو كە لایەنە شیعەكان لەسەری بسازێن، ئینجا حزبە كوردی و سونییەكانیش پشتیوانی لێ بكەن. كەچی ڕاسپاردنی زورفی ئەو ڕێسایەی شكاند، ئەمەش‌ پێنوێنە كە هەژموونی ئێرانی بەرەنگاری ئاڵێنگارییەكی مەترسیدار دەبێتەوە.

سێیەم: هەڕەشەكردن بە هێزی سەربازی
دوای شكستی قائانی لە دیاریكردنی جێگرەوەیەك بۆ زروفی، هەندێك لە میلیشیا شیعەكانی نزیك لە ئێران، بەیاننامەیەكی هەڕەشە ‌ئامێزیان دژ بە هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق دەركرد، پەرلەمانتارانی عێراقیش هەڕەشەی وەرگرتنەوەی متمانەیان لە زورفی كرد، ئەم هەنگاوە نیشانیدا، كە سوپای پاسدارانی ئێرانی،  هەوڵی بەكارهێنانی هێزی سەربازی دەدات بۆ قەرەبووكردنەوەی بەرتەسكبوونەوەی هەژموونیان بەسەر سیاسییە شیعە عێراقییەكانەوە.

چوارەم: خستنەڕووی پاڵێوراوێكی دیكەی سەر بە واشنتۆن
قائانی پەنای بردەبەر تاكتیكێكی دیكە، ئەویش گەڕان بوو بە دوای پاڵێوراوێكی دیكە، كە سازانی ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتی لەسەر بێت، بۆیە پاڵنەری‌ هاوپەیمانی (فەتح) بوو بۆ پشتیوانیكردن لە مستەفا كازمی سەرۆكی دەزگای هەواڵگری عێراقی، كە پێشتر میلیشیا نزیكەكانی ئێران بە چەند هەفتەیەك بەوە تۆمەتباریان دەكرد، كە دەستی لەگەڵ ئەمریكا تێكەڵاو كردووە لە كوشتنی سلێمانی و موهەندیسدا. 

پشتیوانی ئێران لە كازمی وەك جێگرەوەیەك بۆ زورفی، ئەوە نیشان دەدات بژاردەكانی ئێران لە عێراق سنوردارن، چونكە ئێران هەر یەك لە زورفی و كازمی بە نزیكی لە ئەمریكا تۆمەتبار دەكات.

پێنجەم: بەردەوامی پاشەكشەی بنكەی جەماوەری تاران لە بەغدا
ئەو پەرەسەندنانە لە كاتێكدا بوون، كە بنكەی جەماوەری تاران لە بەغدا لە بەرتەسكبوونەوەیەكی گەورە‌ دایە، خۆپێشاندانەكانی عێراقیش لە ساڵی 2019  لە شارە گەووە شیعییەكان ئەمەیان دەرخست، خۆپێشاندەران كونسوڵخانەی ئێرانیان لە نەجەف و كەربەلا سوتاند و سڵیشیان لە میلیشیاشیعەكان نەكردەوە، دروشمی " ئێران بۆ دەرەوە بۆ دەرەوە) یان بەرز كردەوە. ئەمەش‌ بەڵگەیەكی ڕوون و ئاشكرایە كە توێژێكی گەورەی شیعەكانی عێراق، ناڕازین لە ڕۆڵی نەرێنی ئێران لە وڵاتەكەیان و میلیشیا عێراقییەكانی نزیك لە تاران، ئەمەش توانستی جوڵەی تاران لە عێراق سنوردار دەكات.

دابەشبوونی حەشدی شەعبی
هەمیشە تاران پلانی بۆ ئەوە داڕشتووە كە برەو بە هەژموونی خۆی بدات لە عێراق، نەك هەر لە ڕێگەی پەیوەندییەكانی بە چینە سیاسییە شیعەكەوە، بەڵكو لە ڕێگەی پشتیوانیشیان بۆ دامەزراندنی میلیشیاكان سەر بە خۆیان لە عێراقدا. ئەمەش‌ ستراتژیەتێكی قاسم سولەیمانی بوو. سولەیمانی وویستی بەرگی شەرعیەت بە بەر حەشدی شەعبیدا بكات وەك هێزێكی نیمچە سەربازی دەرەوەی پەیكەبەندی هێزە چەكدارەكانی عێراق. ئامانجیشی ئەوە بوو لاداری ئەو هێزانە بۆ ئێران بێت، بۆ ئەو مەبەستەش پشتیوانییەكی دارایی گەورەی دەكردن.

دوای كوشتنی سلێمانی و موهەندیس، ئێران تووشی ئالێنگاری جۆراوجۆ بوو لەم بوارەدا، چونكە ئەبو مەهدی موهەندیس دۆخی حەشدی لە عێراق كۆنتڕۆڵ كردبوو، بەڵام " ئەبی فەدەك محەمەداوی" كە بەرپرسێكی گەورەی كەتیبەكانی حزبوڵایە و تاران كردییە جێگرەوەی موهەندیس، لە نێو چەند لایەنێكی حەشدی وەك كەتیبەكانی ئیمام عەلی،فیرقەی ئیمام عەلی، فیرقەی عەباس، لایەنگرانی بۆگەڕاوەیی (مەڕجەعیەت) ‌ ڕەتكرایەوە و قبوڵكراو نەبوو. ئەو 4 لایەنە گوێڕایەڵی ئایەتولا عەلی سیستانی بوون، لە ڕیزەكانی حەشد كشانەوە و ڕایاننگەیاند كە هێزەكانیان دەخەنە ژێر ڕكێفی حكومەتی عێراقییەوە.

ئێرانیش زاڵە بەسەر لایەنەكانی دیكەی حەشدی شەعبی وەك كەتیبەكانی حزبوڵای عێراقی، كە ئێران لە هێرشكردنە سەر بنكە ئەمریكییەكان لە عێراق بەكاریهێنان و لە حكومەتی عێراقیشدا سوود لە هەژموونیان وەردەگرێت.

لە لایەكی دیكەوە، ترسی میلیشیایانە لە تۆڵەكردنی ئەمریكییەكان، كەمبوونەوەی پاڵپشتی دارایی تاران بۆ ئەو میلیشیایانە، كۆت و بەندی خستۆتەسەر توانستی بەكارهێنانی هێزی سەربازی میلیشیاكان، چ دژ بە ئەمریكییە‌كان و چ دژ بە لایەنەكانی دیكەی حەشدی شەعبی.

لە سەرێكی دیكەشەوە، ئەمریكییەكان لە مارسی ڕابردوو، هێرشێكی تۆڵەكردنەوەیان كردە سەر میلیشیاكانی نزیك لە ئێران، موشەكی پاتریۆتی بەرگری ئاسمانیشیان لە چەند بنكەیەكی هێزەكانیان لە عێراق جێگر كردووە، ئەمەش پەیامێكی ڕوونه بۆ تارا‌ن كە ئەمریكا ئامادەی كشانەوە نییە لە عێراق، هەروەك ئێران ئارەزووی دەكات.

پوختەی قسە ئەوەیە، دەكرێت بڵێین كە هەژموونی ئێران لە عێراق لەسەر سێ كۆلەكە بەندە: بەكارهێنانی هێزی نەرم وەك بەهێزكردنی هەستی شیعەگەری لە هەموو شوێنێك، هەژموونی بەسەر چەند سیاسەتمەدارێكی شیعەوە، زاڵ بوونی بەسەر چەند لایەنێك حەشدی شەعبی. هەر‌ یەك لەم كۆلەكانەش بەرەنگاری ئاڵێنگاری قورس بۆتەوە، وەك یەكەم، كەمبوونەوەی بنكە جەماوەرییەكەیان لە عێراق. دووەم، هەندێك لە حزبە سیاسییه شیعە‌كانی عێراق فرمانەكانی ئێران ڕەتدەكەنەوە. سێیەم، كشانەوەی هەندێك لە لایەنە چەكدارەكان لە ڕێزەكانی حەشدی شەعبی. هەرەها پشتیوانی ماددی ئێران بۆ ئەو لایەنانە كەم ‌بۆتەوە، ترسیان لە تۆڵەكردنەوەی ئەمریكییەكان هەیە. هەموو ئەمانە فاكتەرن بۆ لاوازبوونی هەژموونیان لە ناو عێراقدا. بۆیە بژاردەكانی ئێران لە عێراق لە بەرتەسكبوونەوەدان، جا بۆ ئەوەی تاران ڕۆڵێكی كاریگەری هەبێت لە دیاریكردنی سەرۆك وەزیری ئایندەی‌ عێراق، دەبێت فشاری زۆر لە سەدر و عەبادی بكات بۆ پاشكشەكردن لە پشتیوانی زورفی، یان میلیشیا چەكدارەكان بەكاربێنێت تاوەكو جوجكە ترسێنیان بكات، ئەو تاكتیكەش لە ئێستادا لەوانەیه ‌باج و  تێچوونەكەی‌ قورس بێت، لەوانەشە ئەنجامی پێچەوانە بدات بە دەستەوە.

سەرچاوە: پێگەی ئەلەكترۆنی موستەقبەل
وەرگێران: لوقمان حاجی قادر