چەندە ڕاستە زمانی كوردی ئەعجەمی و ئاژەلیەو زمانی عربیش قورئانیە ؟

مەلەفی تایبەت

22/09/2021‌ 2721 جار خوێندراوه‌ته‌وه

مسعود عبدالخالق 

لە دوو توێژینەوەی تازە یەكیان (د محمد برواس بەناوی : لغة القرأن لغة العرب المختارة ) دەلێت زمانی قورئان لەهجەیەكە لە لەهجەكانی عربی وەك ( سەبەئی وحضرمی وقتبائی ودادانی و قوڕەیشی و .. ص42) ، تویژینەوەی دوەم (د اشرف زیدان بەناوی: مكانة لغة العربیة ..) دەلێت ئەعجەمی زمانی ئەوانەن ناتوانن گوزارش لەماناكانی بكەن وەك ئاژەل دەقەكەی (فالاعجم ليس العرب ضد الفصيح ,هوالذى لايبين كلامه, ويقال للحيوان غير الناطق اعجم .. ص26) ، زۆربەی زانایانی زمانی عربی شانازیەكی زۆر بە زمانی عربی دەكەن ویەكسانی دەكەن بەزمانی قورئان ، زۆر جاریش (قواعیدی لوغەی عربی وشیعری جاهیلی و لەهجەی خێلەكان )دەكەنە مەرجەعی زمانەوانی قورئان، بەوەش ناوەستن دەلێن بە پێی قەواعیدی عربی زیادەو نوقستان هەیە لە قورئان !! ، بۆیە هەندێك دەلێن زمانی عەرەبیش (تەوقیفیە –خواییە و بە ئەشرەف لوغە وەسف دەكەن ، تەنانەت لەكتیبی (العروبة بين الشعوبية والاستعمار) دەلێت هەمو جیهان پێویستی بە زمانی عەرەبە تەنانەت خواش پێویستی پێبوو بۆیە قورئان بەزمانی عربی هاتوە ، ئەوانە پالپشت دەكەنە سەرهەندێ بۆچونی عەقلی بەشەری نەك پەیام لەوانە : گوایە (سفيان الثورى) ووتویەتی : لم ينزل الوحى الا بالعربية وترجم كل نبى الى قومه (الاتقان فى علوم القرأن ج1 ص 304-305 ), لە (معجم المناهى ص16-17) دەلێت مالیكی وشافیعی وئەحمەد دژی قسەكردن بووینە بە(غەیرە عربی )لەمزگەوت دەركراون وعەرەب وزمانەكەی (خیر الامة واشرف لغة)یە، لەمیلەتانی تری وەك رۆمی وئەگریكی وعیبری و فارسی ئەو بانگێشەيان كردوە ، وەلام بۆهەموان بەكورتی :

1- زمانی قورئان نە لەهجە یە هەتا لوغەش نیە ،بەلكو لیسانە ، بۆیە هیچ میلەتێك بەعەرەبیشەوە ناتوانن قسەی ڕۆژانەی خۆیان پێبكەن ، لە300ملیۆنی عەرەب یەك خێزانیش نادۆزیەوە قسەی بەزمانی قورئان بكات ..وەناشتوانن ،هەتا ئەوەی پێی دەووترێت عربی فوسحەی ئیستا زمانی قورئان نیە .

2- بۆ تێگەیشتن لە قورئان عەرەبی زمانی نیە بەلكو زانینی زمانی قورئانە ، بەداخەوە هەندێك لە موسولمانی فەقیر حالی كوردیش كەوتۆتە ژێر ئەوكاریگەریەو دەلێت ئەوەی عەرەبی نەزانی بە جاهیل حیسابە چونكە لەقورئان تێناگا ،دیسان نەخێر ،جاهیل ئەوەیە لەزمانی قورئان نەگا ئینجا ئەوە عەرەبە كوردە رۆمە توركە ...

3- زمانی قورئان چەسپاوە و پەیام ویاسایە و بەدیلی ووشەو ڕستەكانی لەناو هیچ زمانێكی سەر زەوی نادۆزیەوە هەتا لە زمانی عەرەبیش ، كەچی زمانی عەرەبی دەگۆڕێ و موكتەسەبە و زاراوەی جیاجیای لێدروست دەبێت .

4- ئەوەی زمانی قورئان بە ڕێوە دەبا پێی دەووتری (یاسای زمان - امر) ،ئەوەی زمانی عەرەبی بەڕێوە دەبا بریتیە لە (ریسا-بریتیە لەخلق) .

5- لەدەرەوەی زمانی قورئان هەمو زمانەكانی تر بە ئەعجەمی هەژمار دەكرێت بە زمانی عەرەبیشەوە، مادام بە ڕێسا بەڕێوە دەچێت نەك بە یاساو ئەمر . لە قورئان ناوی ئەعجەمی بە خراپ نەهاتوە ناشلیت مانای غەیرە عربە (وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّمَا يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسَانُ الَّذِي يُلْحِدُونَ إِلَيْهِ أَعْجَمِيٌّ ..) واتە قسەو گفت وگۆی ئەو عەرەبانەی دژی قورئانیش هەر ئەعجەمی بووینە ، ئەعجەمی نە ئاژەلەو نە كوردو فارس وتورك وئینگلیزە ..، بەلكو دەرەوەی زمانی قورئان ئەعەجەمیە، واتە بەدەر لە لیسانی عربی فەسیح ( مانای عربی لەقورئان زۆر جیایە لەمانای ئیستای عربی داهێنراو) .

6- لەهەموان زیاتر سەرمان لەوە سوڕماوە ئەو هەمو قسە ناشرینە بە (ئەعاجم)دەووترێت ، كەچی دەلێنە ئەو ووشەپیرۆزانەی قورئان ئەعجەمی كە ئەسلی عەرەبی نەبێت ، كەواتە بە پێی قواعیدی زمانی عربی جار وایە لیسانی قورئانیش ئەعجەمیە ، نەخێر ، ڕاستیەكەی ئەوەیە ئەوەی زمانی قورئان نەبێت ئەعجەمیە بە زمانی عەرەبیشەوە .

7- موستەشریقەكان لەو تێگەیشتنە چەوتانە هاتون دەلێن قورئان بریتیە لە نەریتی عربی وشیعری جاهیلی و تەورات وئینجیل..، نەخێر،نە كەلتوری عربی ونەزمانی و نەهیچ ڕووداوێكی عربی نابێتە مەرجەع بۆ قورئان ،بەلام ئینجیل وتەورات وكتێبی تری ئاسمانی ڕەسەن تەسدیق كراوە لەقورئان ...قورئان خۆی مەرجەعی خۆیتی ، ئەوە قورئانە زمانی عربی بەرز كردۆتەوە بۆ ئاستی (ڕێسا –قواعد)بەهەمان شێوە (تەورات بۆ عیبری وئینجیل بۆ لاتین .. وئاڤیستاو كنزارەباو ڤیداو باقی كتیبە ئاسمانیەكانی تر ئەو ڕؤلەیان بۆ میلەتان بینیوە نەك پێچەوانە .

8- ئەوە زمانی قورئانە جیاوازی لەنێوان (نجم وكوكب)كردوە ،لەنێوان (قریەو مدینە)لەنێوان (ریاح وریح ) لەنێوان (خلق وبدع وجعل) وزۆری تر ، تەحەدا دەكەم لەنێوزمانی عربی وئەگریكی ویۆنانی وكوردی وفارسی وهیچ زمانێك جیاوازی كرابێت لە نێوان (كوكب و نجم) لەو سەردەمی.

9- لەكۆتایدا هەروەك هیچ كەس ومیلەتێك فەزلی بەسەر میلەتی تر نیە ،ئاواش هیچ زمانێكی بەشەری فەزلی بەسەر زمانێكی تر نیە ، جگە لەزمانی پەیام . زۆر تەوەری تر هەیە واچاكە كۆنفرانسێك ساز بدەین بۆ زمانزانانی كوردستان تیایدا ئەو بابەتە زیاتر ساغ بكەنەوە ، ئەوەی من باسم كردوە زیاتر بەلای (فلسفەی زمانە ) نەك زمانزانی . 21/9/2021ز