شارپرێس: نیقاش
راپۆرتی: هێمن حەسەن
راگرتنی باڵانسی هێز لەنێوان توركیاو ئێراندا حكومەتی هەرێمی ناچاركردووە وەك چۆن بۆرییەكی نەوتی بۆ توركیا ناردووە، ئاوهاش دانەیەكی تر بۆ ئێران بنێرێت.
حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و كۆماری ئیسلامی ئێران ئێستا لەگفتوگۆیەكی نوێدان بۆ پەرەپێدانی پەیوەندیە ئابورییەكانیان، ئەویش راكێشانی بۆری نەوتە لەهەرێمی كوردستانەوە بۆ ئێران، هەردوولا لەسەروبەندی دیراسەكردنی ئەو پڕۆژە ستراتیژییەن كە ئەگەری زۆرە هاوكێشە سیاسی‌‌و ئابورییەكانی ناوچەكە بگۆڕێت.
بیرۆكەی راكێشانی ئەو بۆڕیە نەوتە دەمێكە هەیەو بۆ ساڵی 2010 دەگەڕێتەوە، بەڵام بەهۆی پەیوەندیە خێراكانی پارتی دەسەڵاتداری توركیا (ئەكەپە) لەگەڵ (پارتی دیموكراتی كوردستان) ئەو بیرۆكەیە كەوتە پەراوێزەوە، هەروەها سزا ئابورییەكانی خۆرئاواش لەسەر ئێران رێگەی بەدەرفەتێكی لەوجۆرە نەدا.
لەمانگی تشرینی یەكەمی ساڵی رابردوو (2015) نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم سەردانی تارانی كرد، لەو سەردانەدا بەرپرسانی ئێران هەمان پێشنیاری راكێشانی بۆری نەوتیان بۆ نێچیرڤان بارزانی كردەوە.
ئێستا جارێكی تر ئێران پەردەی لەسەر ئەم پرسە هەڵداوەتەوەو دەیەوێت لەگەڵ حكومەتی هەرێم بگەنە رێككەوتن، لەو چوارچێوەیەشدا رۆژی 2ی ئەم مانگە (ئازار) نازم دەباغ نوێنەری حكومەتی هەرێم لەتاران گەڕایەوە هەرێم‌و لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی كۆبۆوە، نیقاش زانیویەتی كە لەو كۆبوونەوەیەدا پرسی راكێشانی بۆری نەوت تاوتوێكراوەو ئێران لەرێی نوێنەری حكومەتی هەرێمەوە پەیامی لەسەر ئەم پرسە بۆ هەرێم ناردوەو دەیەوێت بیرۆكەكە بكاتە جدی.
سەرۆكی حكومەت وەڵامێكی ئەرێنی بەنوێنەری حكومەتەوە ناردوەتەوە بۆ ئێران‌و گفتوگۆ سەرەتاییەكانیش لەوبارەیەوە لەئارادان، بەڵام ئەو هەنگاوە پێوستی بەپشتیوانی پەرلەمان‌و لایەنە سیاسیەكان هەیە، ئەمەش ئەگەرێكی دوورە رووبەرووی گرفت بێتەوە، چونكە لایەنە سیاسەكانی هەرێم لەهەڵوێستەكانی رابردوویاندا نیشیانیانداوە كە كۆكن لەسەر هەنگاوێكی لەو جۆرە.
هەر دوای بڵاوبوونەوەو سەرهەڵدانەوەی دەنگۆی راكێشانی بۆری نەوت لەهەرێمەوە بۆ ئێران، بۆری نەوتی هەرێم- جەیهان تەقینرایەوە، توركیاو هەرێم پەكەكەیان تۆمەتباركرد، بەڵام پەكەكە رەتیكردەوە ئەو كارەی كردبێت، تائێستاش ئەنجامدەری ئەو تەقینەوەیە ئاشكرا نەبووە، بەڵام لەناوخۆی هەرێم پەنجەی تۆمەت بۆ توركیا درێژكراو وا لێكدرایەوە كەتوركیا دەیەوێت هۆشدارییەك بداتە هەرێم تا بۆری نەوت بۆ ئێران رانەكێشێت.
د. سەمەد خەراجیانی پسپۆڕی بواری نەوت‌و وزە كە بڕوانامەی دكتۆراكەی لەو بوارەدایەو چاودێرێكی جموجۆڵە نەوتییەكانی ناوچەكەیە، لەبارەی راكێشانی بۆری نەوت لەهەرێمەوە بۆ ئێران بڕوای وایە كە پرۆژەیەكی سەركەوتوو دەبێت لەبواری ئابوری‌‌و سیاسیدا، بەوتەی ئەو هاوسەنگی سیاسی‌‌و ئابوری بۆ ناوچەكە دەگەڕێتەوە ئەگەر ئەم پرۆژەیە بكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە.
خەراجیانی بە"نیقاش"ی وت "ئێران بەلایەوە گرنگە كە بۆری نەوت لەهەرێمەوە رابكێشێت، چونكە دەیەوێت ئابوری خۆی ببوژێنێتەوە، لەلایەكی تریش ململانێی توندی لەگەڵ سعودیە هەیەو نەوت وەك كارتێك لەدژی یەكتر بەكاربهێنن، ئەمەش وای لەئێران كردوە بیر لەراكێشانی بۆری نەوتی هەرێم بكاتەوە".
بەپێی دواین ئاماری وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان لەئێستادا هەرێم رۆژانە زیاتر لە600 هەزار بەرمیل نەوت لەرێی بۆری‌‌و تانكەرەوە رەوانەی توركیاو ئێران دەكات، بەڵام چەند پەرلەمانتارێكی كوردستان ئاماژە بە هەناردەكردنی 900 هەزار بەرمیل نەوت رۆژانە دەكەن.
بەبڕوای ئەو پسپۆڕەی بواری نەوت بۆ توركیا ئاسان نییە ئەو پرۆژەیە قبوڵ بكات، چونكە بەوتەی ئەو هەرێم رێككەوتنی 50 ساڵی لەگەڵ توركیا هەیە، بۆیە پێیوایە ئەگەر ئەمە روبدات نزیكە توركیا رێككەوتنەكەی لەگەڵ هەرێم هەڵبوەشێنێتەوە.
بەرپرسێكی باڵای حكومەتی هەرێم كە سەر بەیەكێتی نیشتیمانی كوردستانەو پێی باش نەبوو ناوی بهێنرێت باس لەو پرۆژەیە دەكات‌و ئاماژە بەوە دەكات كە تەقینەوەی بۆری نەوتی هەرێم- جیهانی توركی، ئێستا ئەوانی توشی نا دڵنیایی كردوەو گومانیان هەیە لەتەقینەوەكە، هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە كە توركیا هەستی كردوە نزیكبوونەوەیەك هەیە لەنێوان هەرێم‌و ئێران لەپرسی نەوتدا.
بەرپرسەكەی حكومەتی هەرێم لەكاتێكدا ئامادەی "دیداری سلێمانی" بوو بە"نیقاش"ی وت "هەرێم مافی خۆیەتی پەیوەندی نەوتی لەگەڵ هەر وڵاتێكدا هەبێت، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە كە پەیوەندی لەگەڵ توركیا كۆتایی پێ دێنێت، چونكە ئەمە رێككەوتنی لەسەركراوەو حكومەتی هەرێمیش پابەندی تەواوی بەندەكانی رێككەوتنەكەیە".
سەبارەت بەراستی‌‌و دروستی راكێشانی بۆری نەوت لەهەرێمەوە بۆ ئێران بەرپرسەكەی حكومەتی هەرێم ئاشكرایكرد كە ئێستا گفتوگۆكانیان لەگەڵ ئێران لەسەر راكێشانی بۆری نەوتی لەسەرەتادان‌و هەردوولا سەرقاڵی دیراسەكردنی وردەكاری ئەو پرۆژەیەن، جەختیشیكردەوە كە هەوڵێكی جدی لەلایەن هەردوولاوە هەیە بۆ ئەوەی ئەم پرۆژەیە لەئایندەدا بخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە.
پرسی نەوت ناكۆكی قوڵی لەنێوان حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی ناوەندی عێراق دروست كردوە، وێڕانی چەندین دانیشتن‌و كۆبوونەوەو یاسای بودجە، بەڵام تائێستا لەسەر ئەو پرسە رێكنەكەوتوون‌و حكومەتی ناوەند لەساڵی 2014وە بودجەی هەرێمی بڕیوە.
نیقاش لەزاری ئەو بەرپرسەی حكومەتی هەرێمەوە وردەكاری پێشنیاركراوی پرۆژەكە ئاشكرا دەكات، ئەویش بەم جۆرەیە كە راكێشانی بۆری نەوتی هەرێم بۆ ئێران لەكێڵگە نەوتییەكانی سنوری پارێزگای سلێمانی‌و هەڵەبجەوە كە گەرمیان‌و كۆیەش لەخۆ دەگرێت دەبێت، واتە نەوتی كۆیە‌و گەرمیان‌و هەڵەبجە هەر ناوچەیەكی تری ئەو پارێزگایە لەرێی بۆرریەوە رەوانەی ئێران دەكرێت.
لەئێستادا ژمارەیەك كۆمپانیای نەوت لەبلۆكی نەوتی گەرمیان‌و هەڵەبجە كاردەكەن، كاركردنیش لەچەند كێڵگەیەكدا نزیكبوونەتەوە لەدەرهێنانی نەوت، بەهۆی نەبوونی بۆری نەوتەوە دەبێت لەرێی تانكەرەوە بگوازرێتەوە بۆ ناوخۆ بێت یان بۆ دەرەوەی هەرێم.
هەر بەپێی ئەو زانیاریانە دوو رێگا پێشنیاركراوە بۆ راكێشانی بۆری نەوت بۆ ئێران یەكێكیان لەرێی سنوری (شوشمێ)وە لەناوچەی هەورامان كە دەكەوێت رۆژهەڵاتی شاری سلێمانی، رێگای دووەمیش پەروێزخانە كە دەكەوێتە باشورو رۆژهەڵاتی سلێمانی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان سەرقاڵی هەڵسەنگاندن‌و دیراسەكردنی تەواوی پرۆژەكەیە.
بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان رۆژانە زیاتر لە 150 هەزار بەرمیل نەوتی هەرێمی كوردستان لەرێی تانكەرەوە لەسنورەكانی پەرێزخان‌و حاجی ئومەران‌و باشماخەوە رەوانەی ئێران دەكرێت.
لەدوای ساڵی 2010 وە لەناوخۆی هەرێم باس لەرێككەوتنێكی نهێنی نێوان پارتی‌‌و یەكێتی دەكرێت بۆ راكێشانی دوو بۆری نەوتی، یەكێكیان لەناوچەی زەردەوە (پارتی) بۆ توركیا كە ئەمە جێبەجێكراوەو نەوتی لێوە هەناردە دەكرێت، دووەمیان لەناوچەی سەوزەوە (یەكێتی) بۆ ئێران، بەڵام پێداگیری بەرپرسانی یەكێتی لەسەر ئەم پرۆژەیە رەنگە سەلمێنەری ئەو رێككەوتنە بێَت.
شێركۆ جەودەت سەرۆكی لیژنەی وزەو سامانە سروشتیەكان لە پەرلەمانی كوردستان بە"نیقاش"ی وت "وەك پەرلەمان تائێستا هیچ شتێكی فەرمیمان لەحكومەت نەبیستووە بۆ راكێشانی بۆری نەوت بۆ ئێران، بەڵام وتەبێژی حكومەت باسی لەوە كردوە كە لێكتێگەیشتن لەنێوان هەرێم‌و ئێران لەسەر ئەو پرسە هەیە".
شێركۆ جەودەت ئاماژە بەوەش دەكات چەند ساڵێكە باسی راكێشانی بۆری نەوتی هەرێم دەكرێت، بەوتەی ئەو هەنگاوێكی لەوجۆرە دەبێت بەئاگاداری پەرلەمانی كوردستان بێت بۆ ئەوەی بزانرێت لەبەرژەوەندی خەڵكی كوردستانە یاخود نا.
سەرۆكی لیژنەی وزەو سامانە سروشتیەكان راكێشانی بۆری نەوت بۆ ئێران بەهەنگاوێكی گرنگ دەزانێت‌و جەختدەكاتەوە تا ئابوری هەرێم فرە سەرچاوە بێت سودی زیاتری بۆ ئابوری كوردستان دەبێت، پێشیوایە ناكرێت هەموو هێلكەكان بخرێنە سەبەتەی توركیاوە‌و پێویستە سەرچاوە‌و رێڕەوی تریش بۆ ئابوری هەرێم بدۆزرێتەوە.
هەندێك لەلایەنە سیاسیەكانی هەرێم پشتیوانی لەراكێشانی بۆری نەوتی هەرێمی كوردستان دەكەن بۆ ئێران لەپێناو راگرتنی هاوسەنگی سیاسی لەنێوان ئێران‌و توركیادا ئەوەش لەپاڵ ئەو سودە ئابورییەی كە هەیەتی، پێیانوایە كە پشتبەستنی هەرێم تەنیا بەتوركیا بۆ ئایندە مەترسی دەبێت، هەریەكە لەیەكێتی‌‌و گۆڕان‌و كۆمەڵ‌و یەكگرتوو بە ئاشكراو فەرمی پشتیوانی لەو بیرۆكەیە دەكەن.
بەهۆی ئەوەی هێشتا تەواوی وردەكاری پرۆژەكە ئاشكرا نەبووە، نازانرێت درێژی بۆرییە نەوتەكە چەند دەبێت‌و تێچوونەكەی كام لایەن لەئەستۆی دەگرێت، "نیقاش" ویستی زانیاری زیاتری لەعەبدوڵا ئاكرەیی رێكخەری پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم‌و ئێران دەستكەوێت، بەڵام ئامادە نەبوو لەو رووەوە هیچ زانیاری‌‌و لێدوانێك بدات.
