شارپرێس: نیقاش
سێ ساڵە حكومەتی هەرێم بەبێ هیچ یاسایەك خەرجی‌‌و داهاتەكانی بەڕێوەدەبات، پەرلەمانیش جگە لەگلەیی هیچ شتێكی تری لەدەست نایەت.
دواجار حكومەتی هەرێم پڕۆژە یاسای بودجەی ناردە پەرلەمانی كوردستان خولی پێشووی پەرلەمان بوو لەساڵی(2013)، واتە لەم خولەدا پەرلەمانتاران پڕۆژە یاسای بودجەیان نەبینیووە تا گفتوگۆی لەسەر بكەن‌و پەسەندی بكەن، وەك ساڵانی رابردوو ئەمساڵیش (2016) حكومەت پڕۆژە یاسای بودجەی ئامادە نەكردووە كە بەپێی یاسا دەبووایە لەمانگی تشرینی یەكەمی ساڵی ڕابردووەوە(2015) دەست بكرایە بەپڕۆسەی ئامادەكردنی.
جگە لەنەناردنی بودجە لەلایەن بەغداوە، حكومەتی هەرێم پاساوی دیكەی بۆ ئامادەنەكردنی پڕۆژە یاسای بودجە ئەوەیە كە دابەزینی نرخی نەوت‌و جێگیرنەبوونی نرخەكەی لەناو بازاڕەكانی جیهاندا كاریگەری نێگەتیڤی لەسەر داهاتی كوردستان هەبووە، ئەمەش بەقسەی سەفین دزەیی وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان.
مانگی حوزەیرانی ساڵی ڕابردوو پاش كۆبونەوەی ئەنجومەنی باڵای نەوت‌و گازی هەرێم لەگەڵ نوێنەرانی پێنج لایەنە سەرەكییەكەی هەرێم (پارتی دیموكراتی كوردستان، یەكێتی نیشتمانی كوردستان، بزوتنەوە گۆڕان، یەكگرتووی ئیسلامی‌و كۆمەڵی ئیسلامی) بڕیاردرا بەفەرمی هەرێمی كوردستان نەوت سەربەخۆ بفرۆشێت ئەم بڕیارەش تەنها پاش شەش مانگ لەڕێككەوتنی نێوان بەغداو هەولێر هات كە تێیدا هاتبوو حكومەتی هەرێم ڕۆژانە پێنج سەدو پەنجا هەزار بەرمیل نەوت ڕادەستی حكومەتی ناوەندی عیراق بكات لەڕێگای كۆمپانیای سۆمۆوە لەبەرامبەردا حكومەتی ناوەندی لە17%ی بودجە دەنێرێت بۆ هەرێمی كوردستان.
بیانووی هەنگاوەكەی هەرێم ئەوە بوو كە بەغدا پابەند نەبووە بەرێكەوتنەكەوە، لەبەرامبەردا بەغداش هەمان بیانووی هەبوو، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا سەرەڕای قەیرانەكان حكومەتی بەغدا پابەند بوو بەوەی بودجەی ساڵانە بۆ پەرلەمان بنێرێت، بەڵام حكومەتی هەرێم ئەوەی لەگەڵ پەرلەمانەكەی خۆیدا نەكرد.
عەلی حەمە ساڵح بڕیاردەری لیژنەی داراییو ئابوری لەپەرلەمانی كوردستان پاساوەكانی حكومەتی هەرێم بۆ نەناردنی بودجە بەڕەوا نابینێت‌و بە"نیقاش"ی وت "نرخی نەوت تاڕادەیەك ڕوونە هەرچەندە دابەزیوە، بەڵام حكومەت دەیتوانی لەسەر ئەو داهاتانە بودجە ئامادە بكات".
بەبڕوای عەلی حەمە ساڵح یەكێك لەهەڵەكانی حكومەتی هەرێم كە قەیرانەكەی قوڵتر كردەوە نەبوونی پڕۆژە یاسای بودجە بوو كە پلانی حكومەتی بەناڕونی هێشتەوەو دەشڵێت "ئەمە دەرفەتی گەندەڵی زیاتر دەكات، چونكە نەبونی پڕۆژە یاسای بودجە وادەكات كە حساباتی خیتامی نەبێت بۆیە دیوانی چاودێری دارایی ناتوانێت وردبینی لەخەرجیەكان بكات‌و دەرفەت دەدا بەگەندەڵی".
لەمانگی تشرینی یەكەمی ساڵی رابردووەوە بەهۆی رێگری لەسەرۆكی پەرلەمان، ئەو دامەزراوەیە بەتەواوی پەكی كەوتووەو هیچ چاودێری‌‌و دەسەڵاتێك بەسەر حكومەتەوە نەماوە، هەرچەندە دوو ساڵ پێش ئەو رێكەوتەش پەرلەمانتاران هیچ دەسەڵاتێكیان بەسەر داهات‌و خەرجی حكومەتدا نەڕۆیشتووە.
سۆران عومەر ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمان پێی وایە ئامادەنەكردنی پرۆژە یاسای بودجە هەنگاوێكی رێكخراوە لەلایەن حكومەتەوەو بە"نیقاش"ی وت "نەبونی یاسای بودجە واتە نەبونی هیچ چاودێرییەك لەسەر سەرفكردنی پارە لەلایەن حكومەتەوە كە گەورەترین كێشەی هەموو حكومەتێك خەرجیەكانێتی".
سۆران عومەر دەشڵێت "ئەوا بۆ ساڵی سێیەم ڕۆیشتین هەرێم یاسای بودحەی نیە، بۆیە هەموو ئەو پارانەی سەرفی كردووە بەپێی یاسای بودجە نەبووەو هیچ چاودێریەك نەبووە... ئەمساڵ لەهەموو كات زیاتر پێویستمان بەیاسای بودجە هەبوو چونكە هەرێمی كوردستان پێویستی بەتەقەشوف‌و چاكسازی هەبوو ئەمەش پێویستبوو لەناو یاسای بودجەدا جێگیر بكات".
بەپێی یاسا كارپێكراوەكانی هەرێم، دەبێت ساڵانە پەرلەمان تاوتوێی ئەو پرۆژە یاسای بودجەیە بكات كە لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە ئامادە دەكرێت، پاش پەسەندكردنیشی دەبێتەوە چاودێری بەسەر خەرجی‌‌و داهاتەكانەوە، لەپاڵ ئەم دامەزراوەیەدا دوو دەزگای تر بەشێوەیەكی تایبەتمەند كاریان چاودێری‌‌و بەدواداچوونی خەرجی‌‌و داهاتە، كە ئەوانیش لەدەزگای چاودێری داراییو دەستەی دەستپاكی پێكهاتوون، بەڵام ئەم دوو دامەزراوەیەش هەر بەقەد پەرلەمان قسەیان لەبودجەو خەجی‌‌و داهاتدا دەخوات.
خالید چاوشلی سەرۆكی دیوانی چاودێری دارایی ئاماژە بەوە دەكات چەند جارێك نوسراویان ئاراستەی وەزارەتی داراییو ئەنجومەنی وەزیران كردووە لەبارەی ئامادەكردنی بوجەوە، بەڵام بێئەنجام بوون.
چاوشلی دەشڵێت "نەبوونی بودجە ژینگەیەك دروست دەكات بۆ بەرەڵایی‌و نەبوونی نەریت‌و ئاستی دیاری كراو بۆ بەرپرسیارێتی حكومەت لەرووی كۆكردنەوەی داهات‌و دروستبوونی دەسەڵاتێكی رەها بۆ وەزارەتی داراییو زاڵبوونی راوبۆچوونی شەخسی لەكاتی خەرجكردنی ئەم داهاتانە".
ئەم بۆچوونەی سەرۆكی دیوانی چاودێری دارایی یەك دەگرێتەوە لەگەڵ بۆچوونی پسپۆڕانی ئابوری كە پێیان وایە بەنەبوونی پرۆژە یاسای بودجە، كوردستان لەبۆشاییەكی قوڵی فەلسەفەی ئابوریدا دەژی.
د ئەیوب سماقەیی مامۆستا لەكۆلێژی بەڕێوەبردن‌و ئابوری زانكۆی سەڵاحەدین لەهەولێر لەم بارەیەوە بە"نیقاش"ی وت "هەر وڵاتێك بودجەی نەبوو مانای وایە فەلسەفەی ئابوری‌و سیاسی‌و كۆمەڵایەتی نیە... نەبوونی بودجە مانای نەبوونی ستراتیژو پلان بۆ ئێستاو ئایندە دەگەیەنێت".
سماقەیی دەشڵێت "ئەو بیانوانەی دەهێنرێنەوە بۆ نەبونی بودجە نە لەڕووی سیاسی نە لەڕووی ئابوری نە لەڕووی كۆمەڵایەتی پاساو نیە، بودجە مەرج نیە هەر فائیز بێت، بەڵكو دەكرێت بەكورتهێنانیش هەبێت، ئەوەتا عێراق شەڕی داعشی هەیە گرفتی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی‌و تەنانەت تایفی‌و دینیشی هەیە، بەڵام بوجە دێتە پەرلەمان‌و پەسەند دەكرێت".
لەگەڵ ئەو لێشاوە رەخنەیەی لەنەبوونی بودجە دەگیرێت، بەڵام وەزارەتی دارایی كە بەهۆی ناكۆكی سیاسییەوە شەش مانگ زیاترە بێ وەزیرە، هیچ رونكردنەوەو وەڵامێكی نییە، تەنانەت پەیامنێری "نیقاش" چەند جارێك پەیوەندی بەبریكاری وەزارەتی داراییەوە كرد بۆ وەرگرتنی لێدوان، بەڵام هیچ وەڵامێكی دەست نەكەوت.
