شارپرێس: نیقاش
گەورەترین شاری شوێنەواری نەجەف، كە مێژووەكەی بۆ قۆناغی غەساسینە (636ی زاینی) دەگەڕێتەوە، ئێستا بووەتە باخی شووتی‌و كێڵگەی پەرلەوەر.

لە 27ی نیسانی رابردوودا لیژنەی میللی بۆ پاراستنی شوێنەوارەكان تێبینی ژمارەیەك زیادەڕەوی لەناوچەی غەساسینەی شوێنەواری كرد، ئەو زیادەڕەویانە بەشێكن لەئەڵقەی دەستدرێژیكردنە سەر شوێنەوارە مێژووییەكان لە نەجەف، چونكە لە یەكی شوباتدا چەند چالاكوانێكی مەدەنی لە شاری نەجەف وەستانێكی ناڕەزایی دەربڕینیان رێكخست لەدژی دەستدرێژیكردنە سەر شوێنەوارەكانی حیرە‌و مەنازیرە كە مێژووەكەیان بۆ چارەكی یەكەمی سەدەی سێیەمی زاینی دەگەڕێتەوە.

بەشداربووانی ناڕەزایی دەربڕینەكە داوایانكرد "گۆڕینی ئەو ناوچانە بۆ كێڵگە‌و پرۆژەی وەبەرهێنان رابگیرێت‌و كار بۆ دابینكردنی پارێزگاری بۆ ناوچە شوێنەواریەكان بكرێت لەلایەن حكومەتەوە" هەروەك داواشیان كرد "لەلایەن رێكخراوی یونسكۆوە پارێزگاری نێودەوڵەتیان بۆ دابین بكرێت".

مەكی سوڵتانی نووسەر‌و توێژەر دەڵێت "شوێنەوارەكانی هەردوو ناوچەی حیرە‌و مەنازیرە زۆربەیان مەسیحین‌و دووچاری لەناوچوون‌و كۆنبوون هاتوون بەهۆی پشتگوێخستن‌و نەبوونی نۆژەنكردنەوە‌و گۆڕینیان بۆ ناوچەی نیشتەجێ‌و پرۆژەی كشتوكاڵی".

پەیامنێری "نیقاش" بەو ناوچەیەدا گەڕاوە كە نزیكەی 130 كم لەبەغدای پایتەختەوە دوورە‌و كێڵگە‌و پەیكەری ئەو خانووانەی بینیوە كە خەڵك لە ناو سنووری ئەو ناوچە شوێنەواریەدا دروستیان كردووە، هەروەك گردی شوێنەواری‌و زەوی بەرزونزمیش دەبینرێت‌و دیارترینیشیان پاشماوەی كۆشكی مێژوویی سەدیرە كە شا نوعمان كوڕی مونزیر لە نێوان ساڵانی 403- 430ی زاینی بنیاتی ناوە.

لە هەمان ئەو شوێنەدا گردێكی فراوان دەردەكەوێت كە پاشماوەی كۆشكی خەوەرنەقی ئەفسانەییە كە نێردەیەكی زانكۆی ئۆكسفۆردی بەریتانیا لە ساڵی 1931 كنە‌و پشكنینی بۆ كرد‌و مێژووەكەی بۆ هەمان قۆناغ دەگەڕێتەوە.

بەڵام ئەم ناوچە مێژووییە كە خۆڵ دایپۆشیوە‌و كردوویەتیە چەند گردێكی بێدەنگ، تێبینی دەیان رێڕەوی تێدا دەكرێت كە بەهۆی كنەو پشكنینی هەڕەمەكی دزەكانی شوێنەوار‌و ئەو كەسانەی بەدوای گەنجینە‌و جادوودا دەگەڕێن دروست بوون لەو گۆڕانەی زۆربەیان بۆ مەسیحیە دێرینەكانی عێراق دەگەڕێنەوە.

سوڵتانی دووپاتی كردەوە كە "كەلوپەلی بەنرخ دۆزراونەتەوە لە پارەی كانزایی شوێنەواری‌و پارچە زێڕ كە هەندێكیان رادەستی لایەنە تایبەتمەندەكان كراون‌و بەشەكەی تریش چارەنووسیان نادیارە".

لەبەرامبەر ئەوەشدا سەردانیكەری ئەو ناوچەیە دەیان گۆڕی هەڵكەندراو دەبینێت كە بوونەتە گۆماوی بچووكی ئاوی ژێر زەوی‌و مۆڵگەیەك بۆ شتی پیس‌و كیسەی خاشاك، لەو بارەیەشەوە سوڵتانی ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە "زۆرێك لە دانیشتووانی ناوچەكە بەردی پاشماوەی گۆڕەكان دەدزن تا خانووەكانیانی پێ دروست بكەن".

رەنگە ئەمەش ئەو رووداوە بە بیر بهێنێتەوە كە لەشاری بابلی مێژوویی روویدا كاتێك دانیشتووانی شاری حللەی نزیك لە بابل (100 كم لە باشووری بەغدا) بەدرێژایی ساڵانێك خشتیان بۆ بنیاتنای خانووەكانیان گواستەوە‌و ئەوەش بووە هۆی دیارنەمانی بەشێكی زۆری بینا مێژووییەكان.

بەهۆی ئەوەشەوە شتێكی نامۆ نییە كە هاووڵاتیان پارچە شوێنەوار بدۆزنەوە یاخود كەسانێكی دیكە بیاندزن، چونكە لە سێی ئازاری 2016دا بەڕێوەبەرایەتی شوێنەوار‌و كەلەپووری نەجەف 43 پارچە شوێنەواری لە هاووڵاتیەكەوە بۆ گەڕایەوە.

لە پێنجی شوباتی 2017یشدا هێزە ئەمنیەكان دەستیان بەسەر 35 پارچە شوێنەواردا گرت كە مێژووەكەیان بۆ قۆناغیی مێژوویی جیاجیا دەگەڕایەوە‌و لە ئۆتۆمبێلێكدا شاردرابوونەوە، لە شوێنێكیشدا كە زۆر لە حیرەوە دوور نییە، گۆڕستانی وادی سەلام كە مۆركێكی ئیسلامی هەیە، گۆڕستانی "ئوم خەشم" لەخۆدەگرێت كە دەكەوێتە نێوان نەجەف‌و مەنازیرە‌و گەورەترین گۆڕستانی مەسیحیەكان لە عێراق‌و دووەم كۆنترین گۆڕستانی مەسیحیە لە جیهان لەدوای گۆڕستانی ڤاتیكان، لەو ناوچەیەشدا شوێنەواری ئەو گۆڕانە دەركەوتوون كە لم دەوری داون‌و بەجێهێڵراون بۆ تاڵان‌و بڕۆ.

عەلی حەسن ئەكادیمیستی بواری مێژوو كە پێشتر سەردانی شوێنەكەی كردووە، بە "نیقاش"ی وت: "زۆرێك لە كاری هەڵكەندنی گۆڕەكان بۆ مەبەستی جادووە كە جادووگەران بۆ هەڵخەڵەتاندنی خەڵك بەكاری دەهێنن" دووپاتیشی كردەوە "بەجێهێشتنی ئەم ناوچەیە بەبێ پارێزگاری بۆ ماوەی دەیان ساڵ وای كردووە دووچاری تاڵانكردن ببێتەوە‌و ئەگەر دۆخەكە ئاوا بمێنێتەوە ئەوا بەرەو نەمان دەچێت".

لە سەروبەندی مشتومڕ لەبارەی هۆكارەكانی خراپی رەوشی شوێنەوارەكان لە نەجەف، هەندێك لەو هۆكارانە بۆ هەڵوێستی مێژوویی‌و مەسەلەی بیروباوەڕیش دەگەڕێنەوە، ئەوەش بەروونی لە پشتگوێخستنی بەئەنقەستی كۆشكی مێژوویی ئەمارەتدا دەریدەكەوێت كە لەگەڵ دامەزراندنی شاری كوفە لە ساڵی 17ی كۆچیدا بنیات نراوە، چونكە مێژوونووسان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە سیمبولێكە بۆ كۆشكێك كە مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ قۆناغی دەوڵەتی ئەمەوی (660 زاینی) كە شیعە رقیان لێیەتی‌و ئەوانیش زۆرینەی رەهای دانیشتووانی ئەو ناوچەیە پێكدەهێنن.

هەروەك "مەدرەجی فڕۆكەخانەی نەجەف سێ شوێنی شوێنەواری تێدایە كە لە پێنج ساڵی رابردوودا دۆزراونەتەوە‌و بەهەمان شێوە بۆ قۆناغی مەنازیرە دەگەڕێنەوە، ئەوەش مانای خراپی پلاندانان دەگەیەنێت"، ئەسیل تاڵەقانی سەرۆكی لیژنەی گەشتوگوزار‌و شوێنەواریش لە مانگی ئایاری رابردوودا دانی بەوەدا ناوە.

بەڵام محەمەد مەیالی بەڕێوەبەری شوێنەواری شاری نەجەف بە "نیقاش"ی وت: "زیادەڕەوییەكان بەبەرنامە نین، چونكە پرۆژەی حكومی نییە بۆ زیادەڕەویكردنە سەر شوێنەوارەكان، بەڵكو سەرچاوەكەی ئەو هاووڵاتیانەن كە زیادەڕەوی دەكەنە سەر موڵكی دەوڵەت لە ناوچە شوێنەوارییەكانی مەنازیرە‌و حیرە، ئەویش لە ئەنجامی كێشەی یاسایی‌و تەنانەت عەشایریشدا، ئەوەی زیاتریش كێشەكە ئاڵۆز دەكات كەمی هۆشیاری ئەو خەڵكەیە كە بەرژەوەندی تایبەتیان لە سەروو بەرژەوەندی نیشتمان‌و شوێنەوار‌و مێژووەكەیەوە داناوە".

مەیالی ئاشكرای دەكات "یەكێك لە رێوشوێنەكان بۆ راگرتنی ئەو دەستدرێژیانە بۆسەر ناوچە شوێنەواریەكان ئەوەیە بەڕێوەبەرایەتی شوێنەوار داوای یاسایی لە دژی زیادەڕەویكەران بەرزبكاتەوە‌و دەستدرێژیكەران بۆسەر شوێنەوارەكان غەرامە بكرێن".

دووپاتیشی كردەوە كە "هەموو شوێنە مێژووییەكان لە پارێزگاكەدا لەلایەن پۆلیسی شوێنەوارەوە پارێزراون‌و سەرپێچیش هەیە بەڵام لەژێر كۆنترۆڵدایە".

بۆ پەرەپێدانی ناوچە شوێنەواریەكانیش لە نەجەف‌و كوفە‌و حیرە‌و مەنازیرە‌و گۆڕینیان بۆ ناوچەی گەشتیاری‌و سەنتەری كەلتوری، مەیالی ئاشكرای كرد كە نیاز هەیە "هەر كە پارەی تەرخانكراو بەردەست بێت كە لە ئێستا بەهۆی قەیرانی داراییەوە راگیراوە، دامەزراوەی خزمەتگوزاری دروست بكرێن‌و ژێرخانیان ئامادە بكرێتەوە‌و هەندێك شوێنیش چاكبكرێنەوە".

لە سێی شوباتی رابردوودا وەفدێكی كەنیسەی مار گورگیسی كلدانی سەردانی كەنیسە‌و دێرە كۆنەكانی حیرە‌و كوفە‌و نەجەفی كرد، وەك هەنگاوی یەكەم لەسەر رێگای ژیاندنەوەی مێژووی ئەو ناوچەیەی پێكەوە گرێدراوە بە بیروباوەڕی ئیسلامی‌و مەسیحی، بەڵام وادیارە ئەو هەنگاوە بەس نییە بۆ پارێزگاریكردن لە شوێنەوارەكان، ئەگەر رێوشوێنی دیاریكراو نەگیرێنەبەر بۆ رێگرتن لە زیادەڕەویكردنە سەریان.