سەرەتاو كۆتایی داعش
مزگەوتی نوری.. لەمزگەوتەوە بۆ مۆڵگەیەكی سەربازی

ڕاپۆرت

07/06/2017‌ 2637 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس:
مزگەوتێك لەموسڵ لەشوێنی خواپەرستییەوە دەبێتە یەكێك لەگەورەترین ئەو مزگەوتانەی چەكدارانی داعش بەخەلیفەكەیانەوە ئەبو بەكر بەغدادی وەكو مۆڵگەیەكی خۆیانی دەبینن.

پتر لەمانگێك دەبێت شەڕێكی قورسی دەستەویەخە لەدەوروبەری مزگەوتی نوری پایتەخەتی خەلافەتەكەی دەوڵەتی ئیسلامی لەعێراق ناسراو بە "داعش" گڕیكردووەتەوە و دانامركێتەوە، ئەوەش بەپێی راپۆرتێكی ئاژانسی ئەنادۆڵی توركی.

هەر بەپێی ئاژانسەكە، چەندین جار هێزەكانی عێراق رایانگەیاند چەند سەدو دواتر چەند دە مەترێك لەمزگەوتەكەوە دوورن، بەڵام ئێستاشی لەگەڵدا بێت ئەو مزگەوتەیان دەست نەخستووە، وەكو ئەوەی چەكدارانی خەلیفەی داعش ئەبو بەكر بەغدادی بیانەوێت ئەو پەیامە بگەیەنن، كە لەدەستدانی ئەو مزگەوتە واتە زەنگی كەوتنی خەلافەتەكەیان.

ئەو مزگەوتە، كە ناوی مزگەوتی نورییە تەمەنی 900 ساڵ دەبێت هەم بۆ داعش، هەروەها بۆ هێزەكانی عێراقیش خاڵی وەرچەرخان‌و گرنگن، بۆ داعش كەوتنی مزگەوتەكە واتە كەوتنی بەغدادی، كە یەكەم دەركەوتنی لەم مزگەوتەوە بووەو هەر لێرەشەوە و لە 4ی تەمووزی ساڵی 2014 دوای كەمتر لەمانگێك لەكۆنتڕۆڵكردنی موسڵ یەكەم وتاری هەینی بۆ نوێژخوێنان لەنێو رێوشوێنێكی ئاسایی توندوتۆڵدا خوێندەوەو هەر ئەوەش بوو بەدوایین چوونە سەر ئەو مینبەرە. 

مزگەوتی نوری، یان مزگەوتی گەورەی نوری، یان مزگەوتی گەورە دووەم كۆنترین مزگەوتی شاری موسڵ، پێش كۆنتڕۆڵكردنی موسڵ لەلایەن چەكدارانی داعشەوە لە 10ی حوزەیرانی ساڵی 2014 ئەم مزگەوتە بەقەد ئێستا ئەو ناوبانگە گەورەیەی نەبوو، چوون پێشتر وەكو شوێنەوارێك، كە تەمەنی 9 سەدە دەبێت دەناسرایەوە، بەڵام ئێستا وەكو پێگەیەكی ستراتیژیی سەربازیش چاوی لێدەكرێت. 

زانیارییە هەواڵگرییەكانی دەزگا هەواڵگرییەكانی عێراق باس لەوە دەكەن چەكدارانی داعش زۆرترین سوودی سەربازییان لەبوونی مزگەوتەكە وەرگرتووە بۆ ئەوەی لەو دەوروبەرە زۆرترین ئۆتۆمبیل بۆمبڕێژبكەن‌و زۆرترین كات ئەو مزگەوتە وەكو بنكەی سەربازی بەكاربهێنن. 

بۆ هێزەكانی عێراق، كە لە 17ی تشرینی یەكەم ساڵی 2016 دەستیان بەئۆپەراسیۆنی كۆنتڕۆڵكردنی شاری موسڵ كردووەو دواتر لە 19ی شوباتی ئەمساڵدا بەرەو بەشی رۆژئاوای شارەكە كشان‌و ئێستا كەمتر لەهەشت لەسەدی شارەكە ماوە لەچنگی داعشی دەربهێنن ئەم مزگەوتە واتە قەڵایەكی گەورەی داعش، كە بەگرتنەوەی ورەی داعش بەتەواوەتی دادەكشێت، چوون لەرووی سیمبولییەوە ئەم مزگەوتە زۆر دەگەیەنێت. 

مزگەوتی نوری یەكێكە لەدێرینترین مزگەوتەكانی عێراق، دەكەوێتە بەری چەپی شاری موسڵ لە لای رۆژئاوای شارەكە، لەگەڕەكێك هەڵكەوتووە بەگەڕەكی مزگەوتی گەورە دەناسرێت، مزگەوتەكە لەسەر رووبەری پێنج هەزار و 850 مەتر چوارگۆشەو لەسەدەی شەشەمی كۆچی‌و بەدیاریكراوی ساڵی 568ی كۆچی بەرانبەر بە 1172ی زاینی لەلایەن نورەدین زەنكییەوە دروستكراوە، درێژیی منارەكەی دەگاتە 55 مەتر و یەك گۆمەزیشی هەیە. 

نورەدین زەنكی لەساڵی 1180 لەدایكبووە‌و كوڕی عیمادەدین زەنكییە، كە ئەمیری دیمەشق و پاشای دەوڵەتی زەنكییە. 

مزگەوتی نوری، كە ئێستا شەڕ لەدەوروبەریدا لەموسڵ گەرمە، خاوەنی نۆ سەدە تەمەنە، لەدوای مزگەوتی ئومەویی شارەكە گەورەترین مزگەوتی موسڵە، سەرباری بەكارهێنانی شێوازی ئەندازەیی ناوازەو چەندین نیگار و نەخشی دانسقە لەناوەوەو دەرەوەیدا، بەمنارە خوارەكەی دەناسرێتەوە، كە بەرەو رۆژهەڵات چەماوەتەوە وایكردووە دواتریش یەكێك بێت لەو نازناوانەی، كە موسڵی پێ بناسرێتەوە، واتە "موسڵ ئەلحەدبا".

لەبارەی دروستكردنی مزگەوتی نوری لە موسڵ زانیارییە مێژووییەكان باس لەوە دەكەن نورەدین زەنكی لەساڵی 566ی كۆچی شاری موسڵی خستە ژێر ركێفی خۆیەوە 24 رۆژ لەموسڵ ماوەتەوە، لەو ماوەیە چاكسازیی ئەنجامداوە لەوانە كەمكردنەوەی باج، هەر لەو كاتەدا بینیویەتی، كە شارەكە پێویستی بە مزگەوتێكی دیكە هەیە بەتەنیا مزگەوتی ئومەوی لێبووە، بۆیە بڕیار دەدات مزگەوتێكی دیكە بۆ موسڵ دروستبكرێت‌و بۆ ئەوەش كەسێكی نزیكی بەناوی شێخ عومەری كوڕی محەمەدی مەلا رادەسپێرێت، مزگەوتەكە لەماوەی دوو ساڵدا، واتە لە 566 بۆ 568 كۆچی تەواوكراوەو ئیبراهیم موسڵیش دروستیكردووە. 

دەوترێت لەساڵی 568ی كۆچی كاتێك نورەدین گەڕاوەتەوە بۆ موسڵ‌و لە مزگەوتەكەی نوێژی كردووەو پێویستییەكانی بەتەواوەتی بۆ دابینكردووە، دواتر چووەتە سەر ئاوی دیجلە شێخ عومەر كۆمەڵێك دەفتەری پێداوەو پێیوتووە ئەوە سەرجەم خەرجییەكانی مزگەوتەكەی تێدایە، بەڵام نورەدینی زەنگی پێیوتووە "شێخ ئەو كارەمان بۆ خوایەو حساب بۆ رۆژی حساب بەجێ بهێڵە"، دواتر دەفتەرەكانی فڕێ داوەتە ئاوی دیجلەوە.

سەبارەت بە چەمانەوەی منارەی مزگەوتی نوری بۆچوونی جیاواز هەیە، هۆكارەكەی بۆ كاریگەربوونی بەو بایە توند‌و زۆرانەوە دەگەڕێنێتەوە، كە لە رۆژئاوای شارەكەوە دێت ‌وئەوەش وایكردووە منارەكە بەرەو لای رۆژهەڵات خوارببێتەوە، پلەی گەرماو شتی تریش بەهۆكار دەزانرێت، بەڵام قسەش هەیە لەوەی ئەو كەسەی بونیادی ناوە ئیبراهیم موسڵی بەئەنقەست ئەم منارەیەی وا دروستكردووە بۆ ئەوەی زیانەكانی كەم بكاتەوە لەكاتی رووخانی، چونكە ئەگەر بكەوێت دەكەوێتە لای رۆژهەڵات، كە ئەو كات رۆژئاوا ماڵی لێبووە لای مزگەوتەكە، بەڵام بكەوێتە لای رۆژئاوا ئەوا ماڵ و شتی لێیە. 

مزگەوتی نوری چەند جارێكیش نۆژەنكراوەتەوە، كە دوایین جاریان لەساڵی 1944 بوو، سندوقی جیهانی شوێنەوار و كەلەپووریش لەلیستی ئەو 100 شوێنەوارە دایناوە، كە مەترسی رووخانییان هەیە لە جیهاندا، منارەكە لەسەرەتاكانی سەدەی بیستەمدا چەند جارێك نۆژەن كراوەتەوە، لەساڵی 1981 كۆمپانیایەكی ئیتاڵی هەستا بەجێگیركردنی منارەكە، هەرچەندە لەشەڕی ئێران و عێراقدا هەندێك بۆریی ئاو لەژێر زەویی شكان وبووە هۆی ئاو لێرۆیشتنی زۆر، ئەوەش بووە هۆی لاوازكردنی بونیادی منارەكە، لەو كاتەدا نزیكەی 40 سانتیمەتر خواربووەوە. 

سەبارەت بە چەمانەوەی منارەی مزگەوتی نوری چەند چیرۆك و گێڕانەوەیەكی سەیر هەیە، كە هیچیان جێی باوەڕنیین، هەندێك باوەڕیان پێیە خزری پیاو چاك بەلای منارەكەدا رۆیشتووەو منارەكە لەشەرما لاربووەتەوە، دەشوترێت ئیمامی عەلی هاتووە بۆ سەردانی وەچەكەی عەلی بچووك چووەو ئەو منارەیە وەكو رێزێك بۆی داچەمیوە، بەڵگەش بەوە دەهێننەوە ناوچەی دۆسە عەلی لەوێوە نزیكە، هەروەها دەوترێت كاتێك پێغەمبەری ئیسلام چووە بۆ ئاسمانی سەرەوە بەموسڵدا تێپەڕیوەو ئەمەش راست نییە، چونكە منارەكە دوای چوار سەدە لەمردنی پەیامبەر محەمەد دروستكراوە، مەسیحییەكانیش دەڵێن منارەكە بۆ مەریەم چەمیوەتەوە، كە دەڵێن لەنزیكی هەولێر نێژراوە، بۆیە منارەكە رووەوەو گۆڕەكەی چەمیوەتەوە. 

هەرچۆنێك بێت لەئێستادا ئەو مزگەوتەی نورەدین زەنكی دروستیكرد نەك بەتەنیا شوێنێك نەماوەتەوە بۆ خواپەرستن، بەڵكو شوێنێكی ستراتیژیی سەربازییەو چەكدارانی داعش پیرۆزییەكەیان قۆستووەتەوە بۆ درێژەپێدانی شەڕەكەیان لەوێوە وەكو ژەنڕاڵەكانی سوپای عێراق باسی لێوە دەكەن. 

هـ ـ ح