شارپرێس: نیقاش
وێنەكە زۆر لەوە جیاواز نییە كە ساڵێك بەر لەئێستا بۆیەكەمجار دانیشتووانی ناوچەكە گەڕانەوە شارەكانی ئەنبار، چونكە هێشتا خەڵكەكەی‌ بەدەست خراپبوونی رەوشی خزمەتگوزارینەوە دەناڵێنن.

كاتێك بەنێو شەقامی شارە ئازادكراوەكانی پارێزگای ئەنباردا دەگەڕێیت لەفەلوجەوە (60 كم لەخۆرئاوای بەغدای پایتەخت) بۆ قەزای روتبە (450 كم لەخۆرئاوای شاری فەلوجە) وا هەست دەكەیت ئێستا لەجەنگێكی وێرانكەر هاتووەتە دەرەوە، چونكە دیمەنی خانووە رووخاوەكان‌و رێگا سەرەكییە تێكدراوەكان‌و پردە پچڕاوەكان‌و ئەو بۆمبانەی تائێستا لەرێگا لاوەكییەكان‌و لەژێر داروپەردووی خانووەكاندا بڵاوبوونەتەوە، ئەمە جگە لەدیمەنی ئەو بازگە‌و خاڵانەی پكشنین كە بەچڕی بڵاوبوونەتەوە، چەند دیمەنێكن ژمارەیەك پرسیار سەبارەت بەسوودی هەڵمەتەكانی ئاوەدانكردنەوە دەوروژێنن كە سەری چاودێران دەئێشێنن‌و لەسەر ئەرزی واقیعیش بوونیان نییە.

رومادی ناوەندی پارێزگای ئەنبار (110 كم لە خۆرئاوای بەغدای پایتەخت)‌و شارەكانی هیت‌و بەغدادی لەخۆرئاوایەوە، تائێستا لەنێو كێشەی عەشایری‌و سیاسیدا دەژین‌و هەوڵدەدەن هەژموونیان بەسەر بڕیارەكانی پارێزگادا بسەپێنن‌و كۆنترۆڵیان بكەن، ئەویش بەقسەی هەندێك پیاوماقوڵ‌و شێخی ناوچەكە كە دووپاتیان كردەوە ئەو كێشانە یارمەتیدەربوون لەخراپبوونی رەوشی خزمەتگوزاری‌و تەندروستی‌و ئێستا هەڕەشە لەئاسایشی پارێزگاكە دەكەن‌و واشدەكەن جارێكی تر داعش بتوانێت كۆنترۆڵی بكاتەوە بەسوودوەرگرتن لەو لەبەریەكهەڵوەشانەی عەشایرەكان بەگشتی لەسەرانسەری ئەنباردا تێیدا دەژین.

هەڕەشەكانی داعش لەدژی شارەكانی ئەنبار كۆتاییان نەهاتووە، بەتایبەتی كە بیابانی ئەنبار‌و ناوچەكانی دوورگەكانی خالیدیە‌و رومادی‌و هیت تا دەگاتە قائیم (380 كم لەخۆرئاوای بەغدای پایتەخت) تائێستاش لەژێر كۆنترۆڵی داعشدان.

قەزای روتبە بەقسەی عیماد دلێمی قایمقام بەقەزایەكی چۆڵكراو دادەنرێت، ئەو كە لەزیاتر لەبۆنەیەكدا باسی پێویستی پشتیوانیكردنی قەزاكەی كردووە لەرووی ئەمنیەوە، هەمیشە دووپاتی كردووەتەوە پلانی راستەقینە لەئارادا نییە كە یارمەتیدەربێت لەپاراستنی شارەكە ئەمەش وای لێدەكات گیرۆدەی دەستی داعش بێت‌و هەركاتێك ویستی كۆنترۆڵی بكات.

شارەكانی عانە‌و راوە‌و قائیم تائێستاش لەژێر كۆنترۆڵی رێكخراوی داعشدان‌و پێشناچێت حكومەتی ناوەندی‌و فەرماندە ئەمنییەكان پلانێكی نزیكیان هەبێت بۆ ئازادكردنی ئەو قەزایانە، ماوەی نزیكەی ساڵێكیشە ئەم دۆسێیە بەهەڵپەسێردراوی ماوەتەوە لەدوای راوەستانی ئۆپراسیۆنە سەربازییەكان لەپارێزگای ئەنبار كە دوایەمینیان ئازادكردنی شاری فەلوجە بوو لەكۆتایی حوزەیرانی ساڵی 2016دا.

دۆسێی ئاوارەكانیش بەهەمان شێوە بەهەڵپەسێردراوی ماوەتەوە، چونكە دەیان هەزار كەس هەن لەبیاباندا دەمێننەوە‌و هەندێكیان تۆمەتبارن بەوەی لەخێزانی داعشەكانن‌و هەندێكی دیكەشیان لەوانەن كە خانووەكانیان زیانی بەركەوتووە یاخود لەناوچەكانیان ئاوارەبوون كە هێشتا لەژێر كۆنترۆڵی گرووپە چەكدارەكاندان‌و حكومەتی خۆجێییش تائێستا بڕیاری نەداوە‌و توانای چارەسەری ئەم دۆسێیەی نییە كە بووەتە كێشەیەكی مرۆیی زیاتر لەوەی ئەمنی بێت.

ئەگەر زۆر لەم ململانێ سیاسی‌و حزبی‌و عەشایریانە دوورنەكەوینەوە، ئەوا گشت قەزاكانی پارێزگاكە بەئاشكرا بەدەست خراپی خزمەتگوزاری شارەوانی‌و تەندروستیەوە دەناڵێنن، بەتایبەتی لەدۆسێی بڵاوبوونەوەی تەرم لەژێر داروپەردووی ئەو خانووانەدا كە زۆربەیان وێران بوون، ئەوە جگە لەو گەڕەكانەی بەتەواوی وێران بوون‌و هەڕەشەی كارەساتێكی ژینگەییان لەسەرە.

بەلەبەرچاوگرتنی نیوەی پڕی پەرداخەكە، هەمووان لەهەوڵدان بۆ گەڕانەوەی ژیان، بۆیە دیمەنی ئەو خوێندكار‌و قوتابیانە دەبینیت كە رێگاوبانەكانیان پڕكردووە‌و لەهاتوچۆدان بۆ خوێندگەكانیان‌و وێنەیەكی پڕ لەژیان دەكێشن كە هەمووان خۆشحاڵ دەكات، بەتایبەتی ئەوانەی خەون بەوەوە دەبینن كە سەرلەنوێ ژیانی ئاسایی بۆ شارەكەیان بگەڕێتەوە، هەروەها دیمەنی ئاوەدانكردنەوەی هەندێك خانوو لەلایەن خاوەنەكانیانەوە كە بەشێكیان یاخود بەتەواوی خاپووربوون.

بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی ئەنبار ئاماژە بەوە دەكات كە زیاتر لە 80%ی خوێندكاران گەڕاونەتەوە بۆ خوێندن لەپارێزگاكەدا، دووپاتیشی دەكاتەوە كە ساڵی داهاتوو ساڵی گەڕانەوەی هەموو خوێندكارە ئاوارەكان دەبێت بۆ شارەكانیان لەگەڵ سەرەتای ساڵی نوێی خوێندندا، ئەویش دوای پشت بەستن بەهەوڵی خۆماڵی‌و پشتیوانی هەندێك رێكخراوی ناوخۆیی‌و نێودەوڵەتی بۆ گێڕانەوەی ژمارەیەكی زۆر لەخوێندنگە‌و دامەزراوەی پەروەردەیی.

زۆرینەی ئەوانەی گەڕاونەتەوە بۆ پارێزگای ئەنبار دەستەوەستان نەوەستاون چاوەڕوانی بەخششی حكومەت یان یارمەتییەكی مرۆیی بكەن تا لەو واقیعە دەریانهێنێت كە بەتاڵ وەسفی دەكەن، بەڵكو توانیویانە خۆیان لەگەڵ بارودۆخە نوێیەكەدا بگونجێنن‌و دەستیان بەكاری رۆژانەی خۆیان كردۆتەوە چ بازرگانی بێت یاخود فەرمانبەری.

عەمار عەلوانی كە نیشتەجێی گەڕەكی جەمعییەی ناوەڕاستی رومادیە‌و توانیویەتی خانووەكەی نۆژەن بكاتەوە‌و پرۆژە بچووكەكەی بۆ بازرگانی سەوزە بكاتەوە، بە"نیقاش"ی وت "خەریكە لەگەڵ بارودۆخی نوێی شارەكەماندا رادێین‌و هێڵەكانی ژیانی رۆژانەمان دیاری دەكەین‌و هەوڵ دەدەین ئەو ئاستەنگانەش نەهێڵین كە رووبەڕوومان دەبنەوە، ئەگەرچی لەپەراوێزی ژیانی ئاساییشدا بژین، بەڵام ژیان راناوەستێت‌و پێویستە سەرەڕای هەموو سەختیەكان بەردەوام بین".

دیمەنی جیاكاری لەنێوان گەڕەك‌و ناوچەكاندا بووەتە شتێكی ئاسایی، چونكە هەر ناوچە‌و گەڕەكێك یاخود قەزایەك پشكێكی هەیە لەئاوەدانكردنەوە بەگوێرەی ئەو یارمەتییەی لەلایەن سیاسیەكان یاخود هەندێك حزب یان هەندێك كەسی دەستڕۆیشتوو پێشكەش بەو ناوچانە دەكرێت بەوپێیەی بنكەی جەماوەری ئەم حزب یان ئەو حزبن.

دانیشتووانی ناوچەكە ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە جیاكاری لەپێشكەشكردنی خزمەتگوزاریدا بەڕوونی دیارە، چونكە جیاوازییەكی ئاشكرا هەیە لەنێوان ئەوەی حكومەتی خۆجێیی پێشكەشی دەكات لەخزمەتگوزرای تەندروستی‌و شارەوانی لەسەر ئاستی گەڕەك‌و گوندەكان، بۆیە ئەگەر لەگەڕەكێكدا بەرپرسێكی ئەمنی یان شێخی عەشیرەتێك یاخود نوێنەری حزبێكی دیاریكراوی لێبێت، ئەوا گەڕەكەكە خزمەتگوزاری جیاوازی دەبێت لەگەڕەكەكانی دیكە.

رەنگە قسەكردنیش لەبارەی سادەترین خزمەتگوزاری پێشكەشكراو یان نەبوونی، لەلای هاووڵاتیان شتێكی لاوەكی بێت، لەبەرامبەر گەڕانەوە‌و سەقامگیری‌و پارێزگاریكردن لەدەستكەوتە ئەمنییەكان كە زامنی ئەوە دەكەن گرووپە چەكدارەكان باڵادەست نەبنەوە‌و دانیشتووان بێبەش نەبن لەشارەكەیان‌و سەقامگیرییەكەیان كە لەماوەی رابردوودا لەدەستیان دابوو، ئەوانەی چاوپێكەوتنمان لەگەڵ كردوون لەدانیشتووانی ناوچەكە لەگەڕەكەكانی باشووری شاری رومادی دووپاتیان كردووەتەوە كە ترس لەگەڕانەوەی داعش رەویوەتەوە‌و وریایی زیاتر بووە‌و گیانی بەرپرسیارێتیش بەرزبووەتەوە لەڕێی هاوكاری هاوڵاتیان لەگەڵ هێزە ئەمنییەكان لەئاگاداركردنەوەیان لەكاتی بینینی هەر شتێك كە پێیان وابێت دەچێتە چوارچێوەی كاری تیرۆریستییەوە.

عەبدولحەمید فەراجی كە نیشتەجێی گەڕەكی تەئمیمی باشووری رومادیە، ژیانی خۆی بەشێوەیەكی ئاسایی بەسەر دەبات هەرچەندە ورەی بەرزە‌و رۆژانە چاودێری دەروازەكانی رۆیشتن‌و هاتنی گەڕەكەكەی دەكات‌و لەكەسانی نامۆ رادەمێنێت‌و بەرپرسیارێتی لێوردبوونەوەیان دەگرێتە ئەستۆ، تا ئەو رادەیەی لەلای هێزە ئەمنییەكان ناسراوە‌و دەسەڵاتیان پێداوە.

فەراجی ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە "پاراستنی شارەكانمان‌و دووربوونمان لەوەی جارێكی تر بكەوینەوە ژێر دەسەڵاتی كەسانی نەناسراو، یارمەتیدەر بووە لەبەرزكردنەوەی هەستی ئەمنی لەلای زۆربەمان، ئەگەرچی دڵنیاین لەوەی كە هێشتا كەسانێك دزەیان كردۆتە نێو دەزگا ئەمنییەكانمان، بەڵام ئێمە ئەو كارە دەكەین كە بەراستی دەزانین".

حەكیم ناجی یەكێكە لەدانیشتووانی شاری فەلوجە‌و نیشتەجێی گەڕەكی شوهەدایە لەباشووری شارەكە، بەمدواییانە گەڕاوەتەوە بۆ قوتابخانەكەی بۆئەوەی بۆ یەكەمینجار لەماوەی سێ ساڵی رابردوودا چاودێری تاقیكردنەوەی كۆتایی ساڵی قۆناغی ئامادەیی بكات، ئەو رەوشی پەروەردە بەشۆك وەسف دەكات بەهۆی ئەو گۆڕانكارییە ریشەییانەی لەهەڵسوكەوتی خوێندكارە گەڕاوەكاندا بەدی كردووە كە زۆر لەجاران جیاوازترە.

ناجی دەڵێت "ئەوەی بەڕێوەیە سەختترە‌و پێویستی بەهەوڵی گەورەی دانیشتووانی ناوچەكە‌و دامەزراوە پەروەردەییەكان هەیە بۆ سەرلەنوێ گێڕانەوەی هەمووان بۆسەر ئەو راستەڕێیەی لەهەوڵداین دەستی پێوەبگرین بەتایبەتی چینی خوێندكاران كە بەبەردی بناغەی سەرەكی بنیاتنانی گۆمەڵگەكان دادەنرێن".