شارپرێس: نیقاش
موقتەدا سەدر سەرقاڵی جموجوڵێكی سیاسی جێسەرنجە، چونكە دوای كشانەوەی لەهاوپەیمانییەتی شیعەو كشانەوەی وەزیرەكانی لەحكومەت، لەهەوڵی پێكهێنانی هاوپەیمانییەكدایە باز بەسەر تایفەگەریدا بدات.
چەند هەفتەیەكە بزووتنەوەی رەوتی سەدر سەقاڵی چالاكییەكی سیاسیی هەستپێكراوە وەك ئامادەكارییەك بۆ ئاڵنگارییە سیاسییەكانی داهاتوو كە دیارترینیان هەڵبژاردنی پەرلەمانە كە گرنگترین‌و مەترسیدارترین هەڵبژاردنە لەدوای ساڵی 2003 كە بڕیارە ساڵی داهاتوو ئەنجام بدرێت، لەم رووەشەوە سەدر لە وتووێژی جددیدایە لەگەڵ رەوتی مەدەنی لە وڵات بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانییەك كە یەكەمین هاوپەیمانی لەو جۆرەیە لەنێوان بزووتنەوەیەكی ئیسلامی شیعەو بزووتنەوەیەكی مەدەنی عەلمانیدا.
لەبەغدا‌و نەجەف چەند ئەندامێكی بزووتنەوەی مەدەنی سەرقاڵی كۆبوونەوەی چڕوپڕن لەگەڵ ئەندامانی رەوتی سەدر كە دوو تەوەر لەخۆدەگرن ئەوانیش بریتین لە تاووتوێكردنی ئایندەی جوڵانەوەی سیاسی نێوان هەردوولا‌و بەستنی هاوپەیمانییەك بۆ هەڵبژاردن لە ئایندەدا، دوومیشیان تەئكیدكردنەوە لەسەر بەردەوامبوونی ناڕەزاییە جەماوەرییە هەفتانەییەكان لە هەموو رۆژانێكی هەینی لە بەغدا‌و پارێزگاكانی دیكەدا.
هاوپەیمانییە نوێیەكە توانای خۆی بۆ كاری سیاسی تاقیكردۆتەوە‌و لەماوەی چەند هەفتەی رابردوودا توانی ناڕەزایی لەدژی یاسای ئازادی رادەربڕین لە پەرلەمان كۆبكاتەوە لەڕێی ناڕەزاییە جەماوەرییەكانی دەرەوەی بینای پەرلەمان‌و پەرلەمانتارانی رەوتی سەدر لە ناو پەرلەماندا، هەروەك هاوپەیمانییەكە دەیان پەرلەمانتاری كۆكردووەتەوە لەدژی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن كە هەردوولا داوای گۆڕینی ئەندامانی دەكەن بەر لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن ئەویش بەهۆی تۆمەتباركردنی بەلایەنگریكردنی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشوو.
سەرەڕای جیاوازییە ئایدیۆلۆجییە ئاشكراكانی نێوان سەدریەكان‌و مەدەنییەكانیش، بەڵام خاڵی هاوبەشی گرنگ هەردوولای كۆكردووەتەوە كە گرنگترینیان دژایەتیكردنی سەرۆك وەزیرانی پێشووە، چونكە رەوتی سەدر بە سەرسەختترین دوژمنی مالیكی دادەنرێت‌و هیچ هەفتەیەك بەبێ لێدوانی دژبەیەكی هەردوولا تێناپەڕێت، هەروەك لیژنەكانی هەماهەنگی خۆپیشاندانەكانیش دژایەتی مالیكی دەكەن كە بە دژایەتیكردنی یەكەم جوڵانەوەی جەماوەری ناسراوە كە لە 25ی شوباتی 2011دا بەڕێوەچوو كاتێك سوپا‌و فڕۆكەی بۆ لێدانی خۆپیشاندەرانی بێ چەك بەكارهێنا‌و هەندێكیشیانی دەستگیركرد.
لە 19ی ئایاری رابردوودا موقتەدا سەدر لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا وتی: "مالیكی سێیەكی عێراقی فرۆشتووە‌و دەنگی خۆمی نادەمێ تا ببێتەوە بە سەرۆك وەزیران لە ئایندەدا" پاش دوو هەفتەش لە قسەكانی سەدر، مالیكی لەلایەن خۆیەوە رەخنەی لە رەوتی سەرد گرت‌و وتی: "ئەوان چوونەتە دەرەوەی هاوپەیمانی سیاسی شیعەو لەدەرەوەی پۆل دەخوێنن". هەروەك مالیكی رەخنەشی لە خۆپیشاندانەكان گرت‌و وتی لەدژی ئیسلامییەكان ئاڕاستەكراون.
سەدر لەدەرەوەی هاوپەیمانی شیعە
ئەو حزبە شیعانەی لە ساڵی 2003وە حوكمی عێراقیان گرتووەتە دەست شانازی بەوەوە دەكەن كە لە هەرسێ هەڵبژاردنی پەرلەمان لە ساڵانی 2005، 2009و 2014 خاوەنی زۆرینەی پەرلەمانی بوون، لە دوایین هەڵبژاردنیشدا ئەو حزبانە 178 كورسیان لە كۆی 328 كورسی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەدەستهێنا.
هاوپەیمانی شیعە پێكهاتووە لە هاوپەیمانی "ئەحرار"ی سەر بە موقتەدا سەدر (34 كورسی)، هاوپەیمانی "مواتن" بەسەركردایەتی عەممار حەكیم (30 كورسی)، "رەوتی چاكسازی نیشتمانی" بە سەركردایەتی ئیبراهیم جەعفەری وەزیری دەرەوەی ئێستا (6 كورسی)، هاوپەیمانی "فەزیلە" (6 كورسی)، "هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا" (101 كورسی، ئەمە جگە لە فراكسیۆنی "سادیقون"ی سەر بە بزووتنەوەی "عەسائیبی ئەهلی حەق" (یەك كورسی).
لەلایەن خۆیەوە مالیكی هەوڵ دەدات سەرلەنوێ بگەڕێتەوە بۆ حوكم، بەڵام ئەمجارە دروشمی زۆرینەی سیاسی لە حوكمدا هەڵگرتووە نەك سازانی نیشتمانی نێوان شیعەو سوننە‌و كورد، لەوەشدا گرووپە چەكدارە شیعەكانی سەر بە ئێران كە هاوپەیمانییان لەگەڵ مالیكی بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو راگەیاندووە، پشتیوانی دەكەن.
بەڵام جیابوونەوەی رەوتی سەدر لە "هاوپەیمانی شیعە" واتە لەدەستدانی نزیكەی 30 كورسی پەرلەمان بەوەش هاوپەیمانی سیاسی شیعە زۆرینەی سیاسی لەدەست دەدات كە دوای هەر هەڵبژاردنێك بەدەستی دەهێنا، هاوكات سەدر بەرەو ئەوە دەچێت هاوپەیمانی لەگەڵ مەدەنییەكان‌و چەند هێزێكی دیكە پێكبهێنێت لەوانە هاوپەیمانی "وەتەنیە" بەسەركردایەتی ئەیاد عەلاوی جێگری سەرۆك كۆمار.
نیسانی رابردووش ناوی ئەحمەد سەدر لەسەر گۆڕەپانی سیاسی دەركەوت كە كوڕی ئەو برایەی موقتەدا سەدرە كە لەگەڵ مەرجەعی ئایینی محەمەد سەدری باوكیان لە ساڵی 1999 لە نەجەف لە سەردەمی سەدام حسێندا تیرۆركران، چونكە موقتەدا سەدر بڕیاری داوە برازا گەنجەكەی بهێنێتە مەیدانی سیاسی كە تەمەنی 31 ساڵە.
ئەحمەد سەدر لە مانگی نیساندا چەند دیدارێكی بەرفراوانی لەگەڵ زۆربەی حزبە سوننی‌و كوردیەكان ئەنجام دا لەچوارچێوەی جموجوڵە سیاسییەكانی رەوتی سەدر‌و ئامادەكاری بۆ قۆناغی دوای رێكخراوی "داعش"، بەڵام دیداری لەگەڵ "هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا" بەسەركردایەتی مالیكی ئەنجام نەدا.
پەرلەمانتار عەلی شوەیلیە لە فراكسیۆنی "ئەحرار" بە "نیقاش"ی وت فراكسیۆنەكەیان هەوڵی پێكهێنانی كوتلەیەكی سیاسی نا تایفی دەدات كە هێزی شیعی‌و سوننی‌و كوردی‌و عەلمانی لەخۆدەگرێت "چونكە هاوپەیمانیە تایفیەكان شكستی خۆیان سەلماندووە‌و پێویستە هەمان ئەو هەڵانە دووبارە نەكرێنەوە".
هەروەها دەڵێت: "رەوتی سەدر یەكەم لایەنە كە دەستپێشخەری كردووە بۆ شكاندنی هاوپەیمانییە تایفیەكان‌و لەو پێناوەشدا دەستبەرداری زۆر شت بووین، وەزیرەكانمان لە حكومەت كێشایەوە تا ئازادی بە سەرۆك وەزیران ببەخشین لە هەڵبژاردنی وەزیرانی تەكنۆكرات لەكاتێكدا كوتلەكانی دیكە ئەوەیان رەتكردووەتەوە‌و سووربوون‌و بەشبەشكاری تایفی لە حوكمدا".
خاڵەكانی هێزی سەدر
لەوەتەی موقتەدا سەدر لە ساڵی 2008وە میلیشیای مەهدی سڕكردووە، كەوتووەتە ململانێ لەگەڵ ئێران‌و بڕیاری داوە خوێندنە ئایینیەكەی لە شاری قوم رابگرێت‌و شوێنی نیشتەجێبوونیشی گۆڕیوە بۆ لوبنان‌و دوای ئەوەش لەڕووی ئایینیەوە هەڵوێستی میانەڕەوانەی پەیڕەوكردووە‌و لەڕووی سیاسیشەوە بەرهەڵستی دەستەبژێری فەرمانڕەوا بووە، چونكە لێكنزیكبوونەوەیەكی ئاشكرای لەگەڵ سوننەی عێراق هەبووە‌و جارێك لە مزگەوتی ئەبو حەنیفە لە ناوچەی ئەعزەمیەی سوننەنشین لە بەغدا نوێژی كرد‌و رەخنەشی لە میلیشیا شیعیەكانی نزیك لە ئێران گرتووە كە بە "میلیشیا پیسەكان" ناویان دەبات بەهۆی تێوەگلانیان لە كردەوەی بەئامانجگرتنی تایفیانە لە شەڕەكانی دژ بە "داعش"دا.
لە نیسانی ساڵی 2016یشدا سەدر پشتیوانی بۆ خۆپیشاندانە هەفتانەییەكان راگەیاند كە رەوتی مەدەنی لە بەغدا‌و ژمارەیەك پارێزگای دیكە ماوەی دووساڵ بوو رێكیدەخستن‌و بە هەزاران لایەنگریشی گەرموگوڕیەكی زۆریان بە بزووتنەوەی ناڕەزاییەكان دا، خۆیشی بەشدار خۆپیشاندانەكانی كرد، تا پەرەی سەند بۆ هەڵكوتانە سەر ناوچەی سەوز‌و بینای پەرلەمان‌و داوایان لە حكومەت‌و پەرلەمان دەكرد چاكسازی سیاسی فراوان ئەنجام بدرێت‌و حكومەتێكی تەكنۆكرات پێكبهێنرێت وەك دەستپێشخەرییەكیش بەئاڕاستەی حكومەتێكی نا حزبیدا، دەستبەرداری وەزیرەكانی بوو لە حكومەت.
سەرەڕای تۆماری پڕ لە ناكۆكی‌و جیابوونە لەنێو رەوتی سەدر لە ساڵانی رابردوودا، بەڵام هێشتا پارێزگاری لە جەماورێكی زۆر كردووە لە نێو شیعەكاندا، چونكە سەدر تەنیا كەسە بتوانێت لە چەند سەعاتێكدا سەدان هەزار كەس لە دانیشتووان كۆبكاتەوە لەكاتێكدا حزبی شیعەی دیكە شكستیان هێناوە لەوەدا بەهۆی گۆشەگیربوونیان لە جەماوەری شیعە بەوپێیەی چەند حزبێكن لەدەرەوە هاتوون، بۆیە بزووتنەوەی سەدر تەنیا حزبە ئەندامەكانی لەناو وڵاتدا بوون لە سەردەمی حوكمی سەدام حسێنی سەرۆكی پێشوودا.
هێزی رەوتی سەدر لەسێ فاكتەردایە كە بریتین لە كەسێتی سەدر كە ئلهامبەخشی ملیۆنان شیعەی هەژارە لە بەغدا‌و پارێزگاكانی باشوور‌و هێزی چەكدرای كە خۆی لە (سوپای مەهدی لە رابردو‌و سەرایای سەلام لە ئێستادا) دەبینێتەوە، هەروەها باڵی سیاسی كە لە حكومەت‌و پەرلەمان‌و ئەنجومەنی پارێزگاكاندا چالاكە، ئەم فاكتەرانەش پێكەوە بە یەكگرتوویی ماونەتەوە سەرەڕای ئەو ئاڵوگۆڕانەی دووچاری نەخشەی سیاسی عێراق هاتوون.
ئەم فاكتەرە سەرەكیانە‌و لەگەڵیشیاندا هەوڵەكانی سەدر بەئاڕاستەی بەستنی هاوپەیمانی لەگەڵ هێزە مەدەنی‌و سوننی‌و كوردیەكان، دەریدەخەن كە رەوتی سەدر فاكتەرێكی گرنگ دەبێت لە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەماندا، چونكە حزبە شیعەكان بەبێ سەدر نابنە خاوەنی زۆرینەی تەقلیدی، هاوكات حزبە سوننی‌و كوردیەكانیش هەوڵی بەستنی هاوپەیمانی لەگەڵ سەدر دەدەن بۆئەوەی رێ لە گەیشتنی سەرۆك وەزیرانێكی توندڕەو بە حوكم بگرن، كەواتە ئایا سەدر دەبێتە ئەسپی تەروادە لە هەڵبژاردنی داهاتوودا؟
