دوای ئازادكردنی‌ موسڵ
چارەنووسی خێزانی داعشەكان مشتومڕی ناوەتەوە

عیراق

21/07/2017‌ 1122 جار خوێندراوه‌ته‌وه

شارپرێس: نیقاش
شەڕی‌ موسڵ كۆتایی‌ هات، بەڵام كێشەكانی‌ ئەو شارە بەردەوامییان هەیەو گەورەترین گرفتی‌ بێچارەش چۆنێتی‌ مامەڵكردنە لەگەڵ كەسوكاری‌ داعشییەكان.

لەگەڵ راوەستانی ئەو جەنگەی بۆ نزیكەی نۆ مانگ لەشاری موسڵ بەڕێوەچو‌و، دواجار بەكۆتاییهاتنی دەسەڵاتی داعش‌و روخاندنی خەلافەتەكەی تەواو بوو، مشتومڕێكی بەرفراوان لەنەینەوا سەبارەت چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵ خێزانی ئەندامانی رێكخراوەكە هاتووەتە ئاراوە، كەسانێك داوا دەكەن كاروباری ئەوانە بۆ دەسەڵاتی دادوەری عێراق جێبهێڵرێت‌و تەنیا لێپێچینەوە لەو ئەندامانە بكرێت كە تێوەگلاون‌و رێگە بەوانی دیكە بدرێت بگەڕێنەوە نێو كۆمەڵگە‌و بەئاسایی بژین.

كەسانێكی دیكەش داوا دەكەن دەست بەسەر موڵك‌و ماڵیاندا بگیرێت‌و بۆ دەرەوەی پارێزگاكە دەربكرێن یاخود لەكامپی چاكسازی تایبەتدا دوور لەموسڵ یان شارۆچكەكانی تری نەینەوا كۆبكرێنەوە. كەسانی دیكەش دوورتر لەوە رۆیشتوون‌و داوا دەكەن رەگەزنامەی عێراقییان لێ بسەندرێتەوە‌و لەوڵات دەربكرێن.

بەسمە بەسیم سەرۆكی ئەنجومەنی دادوەری موسڵ یەكەم كەس بوو كە باسی ئەو بابەتەی كرد تەنانەت بەرلەوەی دەنگی تەقەی ئازادكردنەوەش رابوەستێت، ئەو لەمیانی قسەكانیدا بۆ "نیقاش" وتی "خێزانی ئەندامانی داعش لەخۆیان مەترسیدارترن، چونكە ئەوان ئەو خاكەن كە تۆوەكەیان تێدا چێنراوە‌و هێشتنەوەشیان مانای دووبارەكردنەوەی ئەو سیناریۆ خوێناوییەیە كە لەموسڵ روویدا".

بەسمە بەپەرۆش بوو بۆ ئەو كارەی چەند هاوڵاتییەك لەقەزای گەیارە (باشووری موسڵ) چەند رۆژێك لەمەوبەر لەرێوشوێنێكی خۆڕسكدا بەبێ دەستوەردانی دەزگا ئەمنییەكان كردیان‌و ئەو خێزانانەیان دەركرد كە باوەڕوایە ئەندامی رێكخراوی داعشیان تێدایە، بەسمە بەسیم لەو بارەیەشەوە وتی "ئێمە لەموسڵ پێویستمان بەهەڵوێستی ئازایانە هەیە‌و ئەمانەش لەوانە باشتر نین كە خوێنیان رژێندراوە‌و ناموسیان حەڵاڵ كراوە یان لەو بێتاوانانەی راگوێزران‌و ئەوانەش كە تەنانەت بژێوی رۆژانەشیان لەدەستدا، ئەگەر ئەم خێزانانە هەستیان بەبەرپرسیارێتی بكردایە دەبووایە وەك رێزێك بۆ شەهیدان‌و شەرمكردن لەهەڵسوكەوتی كوڕەكانیان، خۆیان بڕۆشتنایە".

بەپێچەوانەی سەرۆكی ئەنجومەنی دادوەریشەوە، رۆماننووس‌و پزیشك غادە سدیق رەسوڵ داوادەكات ئەندامانی بێتاوانی ئەو خێزانانە بهێڵرێنەوە‌و بەپێی یاسا جموجوڵیان سنووردار بكرێت‌و مامەڵەی ئەو كەسانەیان لەگەڵ بكرێت كە دادگا بەمەرج ئازادیان دەكات، ئەو رێوشوێنانەشی بۆ "نیقاش" ژمارد كە پێویستە بگیرێنەبەر بۆ خۆبەدوورگرتن لەمەترسییان "تۆماركردنی شوێنی كاریان‌و چاودێریكردنی جموجوڵیان‌و ئامادەكردنەوەیان لەرووی دەروونی‌و ناچاركردنیان بەخزمەتی كۆمەڵگە" هەروەها وتیشی "دوورخستنەوە‌و دەركردن برینێكی شێرپەنجەییمان لەكۆمەڵگەدا بۆ دروست دەكات‌و دەبنە بۆمبی تەوقیتكراو‌و لەهەر كاتێكدا بێت دەتەقنەوە".

تۆڵە لەبەرامبەر تاواندا
سەلام سەعید ئەندازیاری مەدەنیە‌و ئێستا هەست بەهیچ خۆشیەك ناكات لەبەرئەوەی زیانەكانی لەكۆنترۆڵكردنی موسڵ لەلایەن داعشەوە بریتی بوو لەمردنی برایەكی لەگەڵ هەر چوار ئەندامی خێزانەكەی كە لەژێرزەمینی ئەو ماڵەدا نێژران كە بەسەریاندا رووخا، هەروەها خانو‌و پارە‌و شوێنی كارەكەشی لەدەستدا كە بیست ساڵ لەمەوبەر دروستیكردبوو، ئەو جیاوازی نییە لەگەڵ هەزاران هاوڵاتی مەدەنی دیكە لەموسڵ كە داوای تۆڵەیەك دەكەن پێیانوایە دادپەروەرانەیە‌و دەبێت خێزانی ئەندامانی رێكخراوەكە باجەكە بدەن.

سەلام توڕەیی زۆری پیشاندا بەرامبەر ئەوەی بە نەرمی نواندنی دەزگا ئەمنییەكان لەگەڵ ئەندامانی خێزانی داعشەكان وەسفیكرد‌و لەوبارەیەشەوە بە "نیقاش"ی وت "ژمارەیەكی زۆریان لەو رێڕەوە پارێزراوانەوە رۆیشتن كە هێزە عێراقیەكان لەمیانی شەڕەكاندا بۆ مەدەنییەكانیان كردەوە، لەهەواڵەكاندا روخساریانمان دەبینی تێكەڵ بەروخساری بێتاوانەكان ببوون، ئەمە دادپەروەری نییە، دەبێت ئەوانیش ئەوەیان بەسەردا بێت كە بەسەر ئێمەدا هاتووە".

روونیشیكردەوە دەزگا ئەمنییەكانی عێراق تێڕوانینێكی تەواویان سەبارەت بەئەندامانی رێكخراوەكە‌و هاوكارانیان یاخود لایەنگرانیان نییە‌و پێویستە لەڕووی هەواڵگرییەوە داوای یارمەتی لەهاووڵاتیان بكەن، چونكە ئەوان بۆ ماوەی نزیكەی سێ ساڵ لەژێر حوكمی رێكخراوەكەدا ژیاون‌و بەچاوی خۆیان هەموو شتێك‌و هەموو كەسێكیان بینیوە.

عوسمان قاسم چالاكوانی مەدەنیش بەهەمان توندی رەخنەی لەو كەسانە گرت كە بەوتەی ئەو نەرمیان نواندووە‌و داوایان كردووە خێزانی ئەندامانی داعش بۆ دەسەڵاتی دادوەری عێراق بەجێبهێڵرێن‌و لەوبارەیەوە ناڕەزایی دەربڕی‌و وتی "ئەمانە‌و خێزانەكانیان دڕندانەترین تاوانیان دەرهەقمان كردووە، با سزاكەیان وەربگرن، ئێمە بەكەمتر لەتۆڵەیەكی وەك تاوانەكەی ئەوان رازی نابین".

پێیشی وابوو باشترین چارەسەر ئەوەیە خێزانی ئەندامانی داعش لەكامپی تایبەتی دابڕاو لەدەرەوەی شاری موسڵ كۆبكرێنەوە لەژێر چاودێری دەزگا ئەمنی‌و دادوەرییەكان‌و وەزارەتی پەروەردە‌و تێیدا بەخولی چڕ‌وپڕ ئامادەبكرێنەوە بەر لەگەڕاندنەوەیان بۆ نێو كۆمەڵگە، هەروەها ئەوانەشیان كە بەكردەوە تێوەگلاون رەوانە زیندانەكان بكرێن‌و رەگەزنامەی عێراقیش لەوانەیان بسەندرێتەوە كە عێراقین.

نووسەر‌و چالاكوان عەلی جومەرد پێیوایە كۆكردنەوەی خێزانەكانی داعش لەیەك شوێندا مەترسیەكی گەورەیە‌و نەوەیەكی ناڕازی‌و كینە لەدڵیان لێ دروست دەكات كە پڕن لەبیری داعش‌و باوەڕیان پێیەتی‌و منداڵەكانیش لەسەر ئەوە پەروەردە دەبن كە باوانیان "شەهید" بوون.

ئەو لەمیانی قسەكانیدا بۆ "نیقاش" پێشنیاری كرد "ئەندامانی ئەو خێزانانە تەسلیم بەشێخی عەشیرەتەكان بكرێن‌و لەناوچە رەسەنەكانیان نیشتەجێ بكرێن ئەگەر خەڵكی دەرەوەی شاری موسڵ بوون، هەر عەشیرەتێكیش پاراستن‌و چاودێریكردنی هەڵسوكەوتیان لەئەستۆبگرێت‌و شێخی عەشیرەتەكە لەبەردەم دەوڵەتدا لێیان بەرپرسیار بێت، ئەمە جگە لەچاودێری حكومی‌و ئاڕاستەكردنیان لەڕووی كۆمەڵایەتی‌و مەعریفیەوە بەتایبەتیش منداڵەكان بەمەبەستی پاككردنەوەی مێشكیان لەبیری داعش".

سەبارەت بەخێزانی ئەندامانی داعش لەدانیشتووانی شاری موسڵیش، عەلی جومەرد پێیوایە باشترین رێگای مامەڵەكردن ئەوەیە "لەرێی موختارەكان چاودێری بەردەوام بكرێن‌و بنكەكانی پۆلیس‌و لیژنەكانی چاودێری كۆمەڵایەتی‌و بەدواداچوونی هەر چالاكییەكی گوماناوی یان كۆبوونەوە یاخود پەیوەندییەكانیان بكەن، بەبێ ئەوەی پرۆسەی چاودێریكردن‌و بەدواداچوونەكە لەكەرامەتی بێتاوانان كەمبكاتەوە یاخود دوژمنایەتی بۆ كۆمەڵگە دروست بكات".

پێشتریش پەیامنێری كەناڵی ئاسمانی موسڵیە كە لەئەستانبوڵەوە پەخش دەكات، لەمیانی رووماڵی جەنگی‌و یاوەریكردنی هێزە ئەمنییەكان لەبەشی موسڵی كۆن چەند ئەندامێكی رێكخراوی داعشی دەستنیشانكرد كە خۆیان خزاندبووە نێو ئەو هاوڵاتیە مەدەنیانەی بەهۆی شەڕەكانەوە ئاوارەبوون‌و وێنەكانی بڵاوكردنەوە‌و چالاكوانانیش لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەتووڕەییەكی زۆرەوە دەستاودەستیان پێكردن‌و دەزگا ئەمنییەكانیان بەوە تۆمەتباركرد كە كەمتەرخەمیان كردووە‌و مەترسی خۆیشیان پیشاندا لەوەی ژمارەیەكی زۆری ئەندامانی رێكخراوەكە یاخود هاوكارانیان دزەیان كردبێتە ناوچە ئازادكراوەكان كە ئەوەش بەپێی قسەی ئەوان مانای وایە ئەوانە شانە نووستووی رێكخراوەكەن‌و لەهەر ساتێكدا بێت بۆ وێرانكاریەكی دیكە بەخەبەر دێن".

لێبوردەیی‌و پێكەوەژیان
سەرەڕای ئەو كاولكاریە گەورەیەش لەموسڵ، ئاڕاستەیەك لەو شارەدا هەیە بەرەو لێبوردەیی‌و هەڵدانەوەی لاپەڕەی رابردوو بۆ سەرلەنوێ دەستپێكردنەوە بەبێ رق‌و كینە، دەشڵێت "دەبێت تەنیا لێپێچینەوە لەتاوانباران بكرێت‌و واز لەخێزانەكانیان بهێنرێت بەشێوەیەكی ئاسایی بژین".

پسپۆری یاسایی محەمەد عوبەیدی لایەنگری ئەو ئاڕاستەیەیە‌و داوا دەكات سزای توندی هەموو ئەوانە بدرێت كە چوونەتە ریزەكانی داعش بەدەر لەئەندامانی دیكەی خێزانەكانیان‌و دەشپرسێت "تاوانی منداڵان‌و ژنان‌و بەتەمەنەكان چییە؟ من لەگەڵ ئەوەدام ئەو سزایەی لەیاسادا هاتووە بەسەر هەركەسێكدا بسەپێندرێت كە تاوانەكەی دەسەلمێت بەبێ ئەوەی كەسوكارە بێتاوانەكەی بگرێتەوە، دەركردن یاخود دەستگیركردنی خێزانی ئەندامانی رێكخراوەكەش سزایەكی بەكۆمەڵە‌و رەنگە شایانی نەبن".

عوبەیدی لەپاساوی ئەوەشدا دەڵێت "سزادانی بێتاوانان یاخود دابڕینیان مانای وایە خوێندنگە‌و زانكۆ بۆ تیرۆر دادەمەزرێنین‌و بەردەوام تیرۆریستمان بۆ بەرهەم دێنن كە ئامانجیان لەناوبردنی كۆمەڵگەیە، بەتایبەتیش ئەگەر نەزانی‌و هەژارییان تێدا كۆببێتەوە، بەردەوامیش هەست بەوە دەكەن كە چەوساون‌و دەبێت تۆڵە لەوانە بكەنەوە كە ئەو بارەیان بەسەردا هێناون، منیش ئامادەنیم كوڕەكانم باجی ئەو هەڵانە بدەن كە من ئەنجام داون".

عوبەیدی ئەوە دەبەستێتەوە بەرووداوەكانی دوای 2003 كاتێك رژێمی نوێی عێراق سزای دەیان هەزار كەسی لەئەندامانی حزبی بەعس‌و دەزگا ئەمنییەكانی رژێمی سەدام حسێن لەموسڵدا لەڕێی ریشەكێشكردن‌و دەركردنیان لەكارەكانیان‌و تەنانەت بەراوەدوونان‌و لەناوبردنی جەستەییش، لەو بارەیەشەوە دەڵێت "گروپی چەكدار دامەزرێندران كە دەوڵەتی عێراق بەدەستیانەوە گیرۆدەبو‌و ئێستاش بەدەستیانەوە دەناڵێنێت، تەنانەت ئەندامانی دەزگا ئەمنیەكانی رژێمی سەدام پایەكانی رێكخراوی داعش پێكدەهێنن".

پرۆفیسۆر ئیبراهیم عەلاف بەڕێوەبەری پێشووی سەنتەری لێكۆڵینەوەی هەرێمایەتی لەزانكۆی موسڵ لەمیانی گفتوگۆیدا لەگەڵ "نیقاش" وتی‌ "كەسێك دەناسم بەڕێوەبەری گشتییە لەدامەزراوەیەكی حكومی، كوڕەكەی ماڵەوەی بەجێهێشت‌و لەگەڵ رێكخراوی داعش كاری كرد‌و كوژرا، ئەو باوكە بەستەزمانەش بیركردنەوەیەكی ئاشتیخوازانەی دوور لەتیرۆری هەیە‌و عێراقی نیشتمانی خۆشدەوێت‌و نازانێت كوڕەكەی چۆن رۆیشتووە‌و بۆ كوێ چووە".

عەلاف وتیشی "ئەو پیاوە تاوانی چییە كە خۆی‌و ئەندامانی دیكەی خێزانەكەی باجی تاوانێك بدەن كوڕە لادەرەكەی ئەنجامی داوە" ئاماژەی بۆ ئەوەش كرد هەر تاوانێك كارێكی كەسییە‌و پێویستە تەنیا ئەنجامدەرەكەی سزا بدرێت.

لەكۆتایی قسەكانیشدا وتی "دەبێت كار بۆ یەكڕیزی موسڵ‌و عێراق بكەین‌و پەلكێشی بانگەشەكانی راگواستنی خێزانەكان نەكرێین، چونكە ئەو رێوشوێنە كێشە‌و رق‌و كینەیەكی بێ كۆتایی دێنێتە ئاراوە‌و دەبێتە مایەی سەرهەڵدانی رێكخراوێكی خوێنڕێژتر لەداعش، لەبەرئەوە باشترە لەناوچەكانی نیشتەجێبوونیان لەژێر چاودێری حكومیدا بهێڵرێنەوە".

ئەدیب‌و میدیاكار مەروان یاسین دلێمیش وتی "مرۆڤ لەسەر ئەو نیازانەی لەمێشكیدا حەشاردراون دادگایی ناكرێت" وتیشی "ئەگەر پەلكێش بكرێین بۆ ئەو سۆزدارییە هەڵچووەی لەمامەڵەكردن لەگەڵ ئەم كەیسەدا هەیە، مانای ئەوەیە هەموو دانیشتووانی موسڵ لەشارەكە دەربكرێن لەبەرئەوەی هەموویان "داعشن" بەگوێرە ئەوەی لەئاستی میللیدا باس دەكرێت‌و چەند هێز‌و سەركردەیەكی سیاسییش بانگەشەی بۆ دەكەن ئەمەش ململانێی سیاسی‌و تایفی لەپشتەوەیە كە پەیوەندی بەهێنانەدی راستیەوە نییە".

بەرای دلێمی گرنگە كە "تەنیا پەنا ببرێت بۆ دەسەڵاتی یاسا‌و دادوەری لەمامەڵەكردن لەگەڵ ئەو كێشە ئاڵۆزەدا بۆئەوەی هەر كەسێك مافی خۆی وەربگرێت‌و وەك مێگەل مامەڵە لەگەڵ مرۆڤەكان نەكرێت وەك ئەوەی رێكخراوی خەلافەت مامەڵەی لەگەڵ دەكردن، با سوود لەئەزموونی كورد وەربگرین لەمامەڵەكردن لەگەڵ هەموو ئەوانەی چەكیان لەدژی بزووتنەوەكەیان هەڵگرتبوو، هەروەها سوود لەئەزموونی نیلسۆن ماندێلا لەباشووری ئەفریقیا وەربگرین، ئەوانە ئەزموونی زۆر سەركەوتوون".

بەڵام تەنانەت لەگەڵ ئەو دەنگە میانڕەوانەشدا توڕەیی گشتی باڵای بەسەر موسڵدا كێشاوە‌و رەنگدانەوەی لەسەر كارگێڕانی هەبووە، بۆیە ئەنجومەنی دادوەری موسڵ لە 19ی حوزەیرانی رابردوودا لەبارەگا جێگرەوەكەی لەبەری چەپی شارەكە كۆبووەوە‌و ژمارەیەك بڕیاری دەركرد كە گرنگترینیان بریتین لە "راگواستنی خێزانی ئەندامانی رێكخراوی داعش لەشاری موسڵ‌و پێشوازینەكرد لەهەڵاتووان یاخود راگوێزراوان لەقەزا‌و ناحیەكانی دیكەی سەر بەموسڵ بۆ ناو شارەكە‌و دروستكردن‌و تەرخانكردنی كامپی تایبەت بۆیان‌و ئامادەكردنەوەیان لەرووی دەروونی‌و فیكرییەوە‌و تێكەڵكردنەوەیان بەكۆمەڵگە دوای دڵنیابوون لەوەڵامدانەوەیان بۆ ئامادەكردنەوەكە، گێڕانەوەی هەموو ئەو خێزانانەی ئێستا لەموسڵ نیشتەجێن بۆ شوێنی رەسەنی نیشتەجێبوونیان بەر لە 10ی‌ حوزەیرانی‌ 2014 جگە لەوانەی خانوەكانیان لەدەستداوە‌و پشتبەستن بەكارتی نیشتەجێبوون وەك بەڵگەنامەیەكی رەسمی كە پشتگیری ئەو هاووڵاتیە دەكات كە لەبنەڕەتدا دانیشتووی شاری موسڵ بووە".