شارپرێس: نیقاش
هەموو رووداوەكان ئاماژەن بۆ نزیكبوونەوەی شەڕێك لەدژی داعش لەشارۆچكەی تەلەعفەر، بەڵام پرسیارە گرنگەكە ئەوەیە ئایا شەڕەكە ئاسان دەبێت یاخود سیناریۆكەی موسڵ دووبارە دەبێتەوە؟

لە بەشی باشووری شاری تەلەعفەر هەفتەی رابردوو فەرماندەكانی دەزگای دژەتیرۆر گەیشتنە سەربازگەی لیوای "92ی تەلەعفەر"ی سەر بە سوپای عێراق، چەند هەفتەیەكە سەربازانی ئەم لیوایە لەو ناوچەیەدا بڵاوبوونەتەوە بۆ چاودێریكردنی جموجوڵی چەكدارانی داعش‌و توندكردنی گەمارۆی سەریان لە چاوەڕوانی شەڕە یەكلاكەرەوەكەدا.

ئەو گەورە ئەفسەرانەی دەزگای دژەتیرۆر كە لە موسڵەوە پاش شەڕێكی سەخت‌و دوور‌ودرێژی نۆ مانگە هاتوون، لەگەڵ فەرماندەكانی لیوا سەربازییەكەدا گفتوگۆیان لەبارەی ئامادەكارییەكانی شەڕی داهاتو‌و پشكنینی جوگرافیای ناوچەكە‌و هەڵبژاردنی شوێنی هێرش كرد، تا ئێستاش فەرماندەكانی سوپا وادەی دەستپێكردنی شەڕەكە راناگەیەنن، بەڵام دڵنیان لەوەی زۆر نزیكە.

نەقیب محەمەد ساعیدی لە لیوای "92ی تەلەعفەر" لەرێی تەلەفۆنەوە بە "نیقاش"ی وت: "ئامادەكارییەكان بۆ شەڕەكە تەواو بوون، گەیشتنی چەندین فەوج بۆ دەوروبەری شارەكە دەستیپێكردووە لە هێزەكانی سوپا، پۆلیسی فیدراڵی، بەرپەرچدانەوەی خێرا، حەشدی شەعبی ئەمە جگە لە هێزەكانی دەزگای دژەتیرۆر".

ماوەی دوو هەفتەیە نەقیب محەمەد‌و سەربازەكانی چاودێری زیادبوونی ئەو ستوونی دووكەڵانە دەكەن كە لە ناوەندی شارەكەوە بەرزدەبنەوە، لەو بارەیەشەوە دەڵێت: "ئەوە بۆردومانی ئاسمانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتییە، بەرگرییەكانی داعش‌و گەنجینەی چەك‌و جبەخانەكانی تێكدەشكێنن بۆئەوەی لاوازیان بكەن وەك زەمینەسازییەك بۆ هێرشی وشكانی كە هێزێكی زۆری عێراقی بەشداری تێدا دەكات‌و هەمان ئەو هێزانەن كە بەشداریان لە شەڕەكەی موسڵدا كرد".

نەقیب محەمەد پێشبینی دەكات شەڕەكە ئاسان بێت ئەوەش هەمان ئەو بۆچوونەیە كە گەورە فەرماندەكانی سوپای عێراق رایانگەیاندووە لەوانەش لیوا نەجم جبوری فەرماندەی ئۆپراسیۆنەكانی نەینەوا، بەڵام فەرماندە سەربازییەكانی ئەمریكا بۆچوونێكی جیاوازیان هەیە، لەوبارەیەشەوە عەقید ریان دیلۆن وتەبێژ بەناوی "هاوپەیمانی نێودەوڵەتی" وتی كۆنترۆڵكردنەوەی تەلەعفەر ئەركێكی سەختە‌و ژمارەی چەكدارانی داعشی بە 2000 كەس مەزەندە كرد.

ئاڵنگاری جوگرافی‌و دیمۆگرافی
پێگەی تەلەعفەر بایەخێكی ستراتیجی زۆری هەیە‌و (70 كم) لە موسڵ‌و (50 كم) لە باشووری سنووری توركیا‌و (60 كم) لە سنووری سوریاوە دوورە، ئەم پێگەیەش دەیكاتە یەكێك لە تەوەرەكانی ململانێی هەرێمایەتی لەبەر نزیكی لە توركیا لە باكوور‌و سوریا لە خۆرئاواوە، سێ شارۆچكەی بچووكیش سەر بە تەلەعفەرن كە ئەوانیش رەبیعە‌و عەیازیە كە داعش كۆنترۆڵی كردووە هەروەها زومار كە هێزی پێشمەرگە كۆنترۆڵی كردووە.

بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی پلاندانانی عێراق بەر لە داگیركردنی شارەكە لەلایەن داعشەوە (300) هەزار كەسی تێدا دەژیان كە بریتیبوون لە زۆرینەیەكی توركمانی شەبەكی شیعە‌و توركمانی سوننە‌و هەروەها كەمینەیەكی عەرەبی‌و كوردی، ئێستاش تەنیا چەند هەزار كەسێك لە دانیشتووانی سوننەی تێدا ماوە، چونكە دانیشتووانە شیعەكەی لەگەڵ هێزەكانی سوپا رۆیشتن كە لە هاوینی ساڵی 2014 لەترسی لەناوبردنیان لە شارەكە كشانەوە.

دیارترین ئەو ئاڵنگاریانەش كە رووبەڕووی هێزە ئەمنییە عێراقییەكان دەبنەوە بەرفراوانی تەلەعفەرە، كە رووبەرەكەی دەگاتە (3206 كم چوارگۆشە) كە دوو ئەوەندەی رووبەری شاری موسڵە، هەروەك گەڕەكەكانی تەلەعفەر تا رادەیەكی زۆر هاوشێوەی گەڕەكەكانی بەری خۆرئاوای موسڵن، چونكە تێكەڵاون‌و خانووەكانیشیان كۆنن‌و هی زۆرینەی دانیشتووانە داهات سنووردارەكەیەتی كە ئەوەش بەپێی قسەی كەمال عەجمەلی یەكێك لە شێخانی عەشیرەتەكانی تەلەعفەر رەنگە سناریۆی شەڕەكەی خۆرئاوای موسڵ دووبارە بكاتەوە.

عەجمەلی بە "نیقاش"ی وت: "ناوەندی تەلەعفەر بریتیە لە چەند گەڕەكێكی بەرتەسكی تێكەڵاو سەدان خانووی كۆن لەخۆدەگرن كە دانیشتووانەكانیان لەدوای داگیركاری داعش بەجێیان هێشتوون، ئێستاش داعش ئەو خانووانەی بە تەقەمەنی بۆمبڕێژ كردووە ئەوەش نیگەرانی كردووین لە روودانی وێرانكارییەكی زۆر لە شارەكەدا وەك ئەوەی لە خۆرئاوای موسڵ روویدا".

وتیشی: "داعش ماوەیەكی زۆرە خۆی بۆ ئەم شەڕە ئامادەكردووە، تەلەعفەریش دوا مۆڵگەیەتی لە باكووری عێراق بۆیە رەنگە پەنا ببات بۆ شەڕكردن تا كۆتایی، دەبووایە حكومەت هاوكات لەگەڵ شەڕەكەی موسڵدا ئەم ئۆپراسیۆنە سەربازییەی دەستپێبكردایە بۆ لەناوبردنی رێكخراوەكە بەتەواوی، بەڵام ژمارەیەكی زۆری توندڕەوان لە موسڵەوە لەگەڵ خێزانەكانیان بەرەو تەلەعفەر هەڵاتوون".

ئاڵنگاری سەربازی‌و سیاسی
ئێستا رێكخراوی داعش لە تەلەعفەر بەدەست گەمارۆیەكی توندەوە دەناڵێنێت، چونكە لە خۆرهەڵاتەوە لە ناحیەی بادوش هێزەكانی سوپای عێراق‌و لە باشوور‌و خۆرئاواشەوە گرووپە شیعەكان لە ناوچەكانی تەل عەبتە‌و فڕۆكەخانەی سەربازی تا دەگاتە شارۆچكەی شنگال، لە باكووریشەوە هێزەكانی پێشمەرگە، بڵاوبوونەتەوە.

سەرەڕای ئەوەش كە گەمارۆكە یەكێكە لەو خاڵی لاوازیانەی رووبەڕووی داعش دەبێتەوە، بەڵام لەلایەكی ترەوە رەنگە شەڕێكی درێژخایەن بەرهەم بهێنێت، چونكە كاتێك گەمارۆی توندڕەوەكان دەدرێت بەبێ بوونی رێگایەك بۆ هەڵاتنیان، ئەوا شەڕێكی سەخت دەكەن تا دوا چركە، وەك ئەوەی لە شەڕەكەی خۆرئاوای موسڵ روویدا كە بووە هۆی وێرانكارییەكی زۆر.
 
هەروەها هێزە ئەمنییەكانی عێراق ماندوو بوون‌و زیانێكی گیانی‌و كەلوپەلی سەربازی زۆریان لێكەوتووە لەماوەی شەڕی نۆ مانگەی موسڵدا كە درێژترین شەڕە هێزە ئەمنییەكانی عێراق لەدژی داعش ئەنجامیان دابێت‌و 100 هەزار جەنگاوەر بەشداریان تێدا كرد، لەكاتێكدا شەڕی فەلوجە تەنیا سێ هەفتەی خایاند‌و شەڕی تكریت یەك مانگی پێچوو.

زۆرترین پشكی ئەو زیانانەش لەنێو هێزەكانی دەزگای دژەتیرۆردا بوو كە بە سەرەڕمی زۆربەی شەڕەكان دادەنرێن‌و ئەوان ئەركی سەرەكی لە هێرشكردنە سەر هێڵی بەرگری توندڕەوان ئەنجام دەدەن.

شرۆڤەكاران وای بۆ دەچن ئەو ماندووبوونەی هێزە ئەمنییەكانی عێراق لە شەڕی موسڵدا بینیویانە رەنگە ببێتە هۆی لاوازبوونی توانای هێرشبردنیان بەتایبەتی كە حكومەت بڕیاری داوە هەمان ئەو یەكە سەربازیانەی بەشداری شەڕی موسڵیان كردووە، بەشدار ئەم شەڕەش بكەن.

بەپێی قسەی فەرماندەكانی سوپا ئەو هێزانەی بەشداری شەڕی تەلەعفەر دەكەن بریتین لە یەكەكانی دژەتیرۆر‌و هەردوو فیرقەی نۆ‌و شانزەی زرێپۆشی سوپا، لیوای سێی بەرپەرچدانەوەی خێرا‌و پۆلیسی فیدراڵی‌و چوار گرووپی شیعە، بەڵام لە شەڕی موسڵدا تەنیا یەك گرووپی شیعە بەشداری كرد ئەویش "فیرقەی جەنگی عەباس" بوو.

لەڕووی سیاسیەوە، ململانێیەكی توركی – ئێرانی لەسەر شارۆچكەی تەلەعفەر لەئارادایە كە زۆرینەیەكی توركمانی سوننە‌و شیعەی تێدا دەژین، بەرپرسانی تورك چەند مانگێك لەمەوبەر هۆشیاریان دەدا لەوەی گرووپە شیعەكان هێرش بكەنە سەر تەلەعفەر لەترسی روودانی كاری توندوتیژی تایفی لەدژی توركمانی سوننە كە ئێستا لە شارەكەدان‌و لەلایەن توركمانی شیعەوە كە شارەكەیان بەرەو پارێزگاكانی كەربەلا‌و نەجەف لە باشووری عێراق چۆڵ كردووە، وا سەیریان دەكرێت كە پشتیوانی داعش دەكەن.

لەدووری (50 كم) لەو ناوچەیەش هێشتا هێزەكانی توركیا لە سەربازگەی زلیكاندان لە شارۆچكەی باشیكی باكووری موسڵ‌و سەرەڕای هەڵگیرسانی قەیرانێكی دیپلۆماسی لەنێوان بەغدا‌و ئەنقەرە، بەڵام رازی نەبوون لەو سەربازگەیە بكشێنەوە، ئەو هێزە سەربازیەش كارتێكی هەڕەشەیە لەدژی گرووپە شیعەكان ئەگەر بەشداری شەڕی تلەعفەر بكەن.

بەڵام بەپێی قسەی پەرلەمانتارێكی نزیك لە حكومەت لەچەند رۆژی رابردوودا مەترسیەكانی توركیا رەوینەتەوە دوای ئەوەی دانوستانی نهێنی لە نێوان حكومەتی عێراق‌و هاوتا توركییەكەیدا سەبارەت بە شەڕەكە ئەنجام دراوە، لەوبارەیەشەوە بە "نیقاش"ی وت: "وتووێژی ئەرێنی لەگەڵ بەرپرسانی تورك كراوە سەبارەت بە بەشداری گرووپە شیعەكان لە شەڕەكەدا كە تێیدا لایەنی عێراقی بەڵێنی ئەوەی داوە كاری توندوتیژی تایفی روونەدات".

بۆ زامنكردنی ئەوەش حكومەتی عێراق تەنیا چوار گرووپی شیعەی هەڵبژاردووە بۆ بەشداریكردن لە شەڕی ناوەندی تەلەعفەردا كە ئەوانیش بریتین لە "فیرقەی جەنگی عەباس"‌و "لیوای گەورەی عەلی"‌و "فیرقەی ئیمام عەلی" ئەو گرووپانەش مەرجەعی باڵای شیعە عەلی سیستانی دایمەزراندوون‌و بەوە ناسراون كە رێز لە بڕیارەكانی حكومەت دەگرن‌و فەرمان لە وەزارەتی بەرگری وەردەگرن‌و لە كاری توندوتیژیەوە نەگلاون، ئەوە جگە لە گرووپی "لیوای حوسێن 53" كە زۆرینەی جەنگاوەرەكانی لە دانیشتووانی تەلەعفەرن بۆ سوودلێوەركرتنیان لە شارەزایی جوگرافیای شارەكە بەپێی قسەی ئەو پەرلەمانتارە.

هەرچی گرووپەكانی نزیك لە ئێرانیشە كە دڵسۆزییان بۆ عەلی خامنەیی رابەری ئێرانە‌و دیارترینیشان "بەدر"‌و "عەسائیب ئەهل لحەق"‌و "نوجەبا"یە، ئەوا ئەركیان كۆنترۆڵكردنی دەوروبەری شارەكەیە تا توندڕەوان هەڵنەیەن لەگەڵ یارمەتیدان لە كۆنترۆڵكرنەوەی شاروچكە بچووكەكانی سەر بە تەلەعفەر كە ئەوانیش "عەیازیە"‌و "مەحلەبیە"یە.

شەپۆلی نوێی ئاوارەبوون
لەگەڵ زیاندبوونی ئاماژەكانی دەستپێكردنی شەڕەكەشدا بەپێی قسەی پەرلەمانتار ئەحمەد جبوری هەڵاتنی ئاوارەكان لە تەلەعفەرەوە بە ئاڕاستەی ئەو هێزە ئەمنییانەی عێراق كە لەدەوروبەری شارەكە بڵاوبوونەتەوە دەستیپێكردووە لەترسی ئۆپراسیۆنە سەربازییەكان، لەو بارەیەشەوە جبوری بە "نیقاش"ی وت: "ژمارەی خێزانە ئاوارەكان تائێستا سنووردارە، بەڵام لەگەڵ دەستپێكردنی شەڕەكەدا زیاد دەبێت‌و پێویستە حكومەت رێوشوێنی پێویست بۆ پێشوازیلێكردنیان بگرێتەبەر".

بەڵام سەبارە بە ژمارەی پێشبینیكراوی ئاوارەكان، حوسام عەبار ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای نەینەوا وتی لەگەڵ دەستپێكردنی شەڕەكەدا نزیكەی (25) هەزار كەس شارەكە جێدەهێڵن، وەزارەتی كۆچ‌و كۆچبەرانیش بەباشی خۆی ئامادەكردووە بۆ پێشوازی لێكردنیان لەو كامپانەی لە باشوور‌و خۆرئاوادا بڵاوبوونەتەوە.

چەند رۆژێك لەمەوبەریش وەزارەتی كۆچ‌و كۆچبەران بنیاتنانی (2890) خێمەی لە كامپی سەلامیە‌و (3600) خێمەی لە كامپی بەرتلە راگەیاند، هەروەك هەزاران خێمەی بەتاڵیش لە باشووری موسڵ هەن كە نیشتەجێبووەكانیان گەڕاونەتەوە بۆ شارەكەیان لە خۆرهەڵات.