شارپرێس: نیقاش
ئەركی حەشدی عەشایری لەئەركی گروپەكانی دیكەی ژێر سایەی حەشدی شەعبی جیاواز نییە، بەڵام چەك‌و مەشق‌و چاودێرینەكردن، بووەتە گەورەترین كێشەیان.

لەهەموو ناوچەكانی پارێزگای ئەنبار (110 كم لە خۆرئاوای بەغدای پایتەخت) بەتایبەت ناوچە گوندنشینەكان یاخود ئەو ناوچانەی دراوسێی شارە سەرەكییەكانن، عەشایرەكان هێزێكیان پێكهێنا ناوی حەشدی عەشایری لێنرا‌و لەدوای ئۆپراسیۆنەكانی ئازادكردنەوە هێزە ئەمنییە رەسمییەكان جێبەجێیان دەكەن، ئەركی پاراستنی ناوچەكانیان‌و كۆنترۆڵكردنی زەوییان پێ سپێردرا.

زیاتر لە 25 هەزار جەنگاوەر لەژێر سایەی حەشدی عەشایریدان، ئەوەش ژمارەیەكی كەم نییە‌و هاوتای ژمارەی هێزەكانی پۆلیسە لە هەموو پارێزگای ئەنبار كە نزیكەی 28 هەزار كارمەندن، ئەم ژمارەیە ئەگەر میكانیزمێكی ناوەندی هەبێت هەوڵ بۆ كۆكردنەوە‌و ئامادەكردن‌و مەشقپێكردنی بدات، دەبێتە هێزێك پشتی پێ ببەسترێت‌و پاڵپشتێكی بەهێز بۆ هێزە ئەمنییەكان لە سوپا‌و پۆلیس.

وادیارە ئەو دابەشبوونەی ئەندامان‌و سەركردەكانی حەشدی عەشایری تێكەوتووە، یارەمەتیدەر بووە بۆ تێكچوونی سیستمەكەی‌و لاوازی كردووە‌و ناتوانێت لەدەرەوەی ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی مانۆڕ بگێڕێت، كە بوونەتە ناوچەی هەژموون‌و باڵادەستی‌و بەرزترین ئاستی خواستەكانی.

ئەو دابەشبوونە بووەتە هۆی پێكهێنانی گرووپەكان بەپێی عەشایر‌و ناوچەكان، تەنانەت بەگوێرەی ئەو حزبانەش كە پشتگیری هەندێك لەو گرووپانە دەكەن لە ناوچەكانی دەسەڵاتیاندا یان تەنانەت لە  ناوچە جەماوەرییەكان كە دەیانەوێت بۆ بەرژەوەندی حزبی قۆرغیان بكەن.

قەزای حەدیسە دیارترین نموونەیە بۆ دەسەڵاتی هێزە عەشایرییەكان كە بەشێوەیەكی راستەوخۆ لەلایەن حەشدی شەعبیەوە پشتیوانی دەكرێن‌و بوونەتە جێبایەخی تایبەتی مەرجەعە ئایینیەكان لە نەجەف، بەو پێیەش ئەم گرووپانە جیاواز دەبن لەوانی دیكە، جارێك لەبەرئەوەی بەتەواوی پشتیوانی دەكرێن، جارێكی دیكەش لەبەرئەوەی خۆڕاگربوون‌و رێگەیان بە "داعش" نەدا ناوچەكانیان كۆنترۆڵ بكات.

لەهەمان ئەو قەزایەدا زیاتر لە گرووپێكی عەشایری تێدایە كە دابەشبوون بەسەر عەشیرەتەكانی "ئەلبونەمر"‌و عەشیرەتەكانی "جغایفە" كە گەورەترین عەشیرەتی قەزاكەیە، ئەگەرچی ئەم عەشیرەتانە كەوتوونەتە ژێر كاریگەری ئەجێندای حزبییەوە، بەڵام هەموویان لەژێر یەك سەركردایەتی ناوەندی عەشایریدان.

قەزای هیتیش ژمارەیەك گرووپی هەیە كە لەدوای ساڵی 2014 پێكهێنران‌و ئەركیان كۆنترۆڵكردنی زەوی‌و پارێزگاریكردنە لەو دەستكەوتە ئەمنیانەی بەدەستهاتوون، هیچ پشتیوانیەك ناكرێن‌و مەشقیان پێناكرێت تا ئامادەیان بكات بۆ پەیداكردنی شارەزایی تەواو لەسەر بەرپەرچدانەوەی هەرهێرشێكی داعش بەتایبەتی كە قەزای هیت كەوتۆتە نێوان هەردوو دەمی مقاشەكەی داعشەوە كە تائێستاش لەباكوورەوە جزیرەی هیت‌و لە باشووریشەوە رێگا بیاباناویەكانی نێوان رومادی‌و رێگای نێودەوڵەتی بۆ ئوردن‌و سوریای كۆنترۆڵ كردووە.

لەشاری رومادی ناوەندی پارێزگای ئەنبار دیمەنەكە بەڕوونی دیارە‌و دوور‌و نزیك دەتوانن قەبارەی ناكۆكی‌و دابەشبوونەكانی نێوان ئەو گرووپانە ببینن، هەیانە سەر بە حزبە سیاسییەكانە‌و هەشیانە سەر بە عەشیرەت‌و ناوچەیە، ئامانجی زۆرینەشیان پاراستنی ناوچەكانیان‌و كۆنترۆڵكردنی پرۆژەكانی ئاوەدانكردنەوەیە تێیاندا، ئەمەش وای كردووە ئەو گرووپانە‌و سەركردایەتییەكانیان لە بارێكی بێسەر‌و بەردا بژین كە بەپێی قسەی هەندێك فەرماندە گومانی گەندەڵیان لەسەرە.

عامرییەی فەلوجە كە بە ناوچەیەكی جیاكەرەوەی نێوان پارێزگای ئەنبار‌و پارێزگاكانی فوراتی ناوەڕاست، بابل‌و كەربەلا دادەنرێت، بارێكی تایبەتی خۆی هەیە‌و ئەگەرچی كەتیبەكانی حزبوڵڵا شارۆچكە‌و ناحیەكانی باشووریان كۆنترۆڵ كردووە، بەڵام رێگەیان داوە بە عەشیرەتەكانی "ئەلبوعیسا"ش هێزی عەشایری دروست بكەن، كە تەنیا یەك ئەركیان هەیە‌و لێی لانادەن.

ئەم هێزە هێڵی یەكەمی بەرپەرچدانەوەیە لە نێوان شاری فەلوجە كە بۆ ماوەی زیاتر لە سێ ساڵ داعش كۆنترۆڵی كردبوو، هەروەها ئەو ناوچانەی حەشدی شەعبیان لێیە لە باشووری عامرییەی فەلوجە‌و راگرتنی بەرفراوانبوونی داعشیان بەرەو بەغدای پایتەخت‌و پارێزگاكانی دیكەی باشوورپێ سپێردراوە.

شێخ رافع عەبدولكەریم فەهداوی سەركردە لە حەشدی عەشایری لەوبارەیەوە قسەی بۆ "نیقاش" كرد‌و باسی لەوە كرد كە ئەو فەرامۆشكردن‌و جیاكارییەی حەشدی عەشایری لە ئەنبار دووچاری هاتووە، كەلێنێكی گەورەی دروست كردووە كە هەردوو حكومەتی خۆجێیی‌و ناوەندی لە ئێستادا ناتوانن كۆنترۆڵی بكەن.

وتیشی: "گەندەڵی لە نێو پێكهاتەی حەشدی عەشایریدا بڵاوبووەتەوە، چونكە نزیكەی لەسەدا پەنجایان بندیوارن، ئەویش بەهۆی نەبوونی چاودێری بەسەر ئەو هێزانەوە بەتایبەتی بەسەر فەرماندەی فەوجەكانەوە كە زۆربەیان بەبێ گوێدانە بۆچوون‌و كارەكانیان لەنێو ئەو هێزەدا دانراون كە زۆر لەمێژ نییە ببوونە زۆڕناژەنی گرووپەكانی داعش.

فەهداوی ئاماژەی بۆ ئەوەكرد كە جەنگاوەرانی عەشایر لە ئەنبار تەواو لە گرووپە چەكدارەكانی دیكەی ناوچەكانی عێراق جیاوازن، تا ئێستاش ئەم پێكهاتەیە بەدەست ئەوەوە دەناڵێنێت كە وەك دامەزراوەیەكی هاوشێوەی حەشدی شەعبی دانی پێدانانرێت، چونكە ئەو تایبەتمەندی‌و ماف‌و دەرماڵە داراییانەی نییە كە گرووپە شیعەكانی دیكە هەیانە، تەنانەت بریندار‌و شەهیدانی شەڕەكانی ئازادكردنەوەشی هیچ ماف‌و تایبەتەمەندییەكیان وەرنەگرتووە.

ئەو وتیشی: "هێزە عەشایریەكان‌و هێزەكانی حەشدی سەعبی هەموویان هێزی پاشكۆن‌و دەبێت رۆڵیان كۆتایی بێت بە كۆتاییهاتنی ئەو مەبەستەی لە پێناویدا دامەزراون، بەڵام ئەو باڵادەستیەی دەسەڵات‌و هەژموونی بەخشیوەتە فەرماندەكانی ئەو هێزانە، وای لێكردوون كۆنترۆڵی بڕیارەكانی ئەو ناوچانە بكەن كە كۆنترۆڵیان دەكەن‌و دەسەڵات‌و رۆڵیان سنووردار بێت".

بەم پێیەش ئەو هێزانەی زەویان كۆنترۆڵ كردووە، هەرچەندە دەسەڵاتیان سنووردارە‌و رۆڵێكی لاوەكیش دەگێڕن، بەڵام نوێنەرایەتی ئیرادەی سیاسی‌و عەشایری‌و حزبی دەكەن‌و هەمووشیان هەوڵی بەرژەوەندی كەسی دەدەن كە ئەوەش بەشێوەیەكی تایبەت پارێزگاكەو وڵاتیش بەگشتی ماندوو دەكات.

لیوا تارق یوسف عەسەل فەرماندەی پێشووی پۆلیسی ئەنبار‌و یەكێك لە فەرماندەكانی حەشدی عەشایری لە ناوچەكانی جزیرەی رومادی، ئەم جارە لەبەری دانیشتووانی ناوچەكەدایە‌و ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە هێزە ئەمنییەكان بەهەموو جۆرەكانیانەوە بە جەنگاوەرانی عەشیرەتەكانیشەوە، ئەركی رزگاركردنی ناوچەكە دەخەنە ئەستۆی پارێزگاكە‌و دانیشتووانەكەی.

عەسەل لەو ڕووەوە قسەی بۆ "نیقاش" كرد‌و وتی: "گشت شارەكانی ئەنبار بەتایبەتی ئەوانەی هێزەكانی حەشدی شەعبی‌و عەشایری كۆنترۆڵیان كردوون رووبەڕووی كارەساتێك دەبنەوە ئاكامەكەی نەخوازراو دەبێت، بەتایبەتی كە رێوشوێنە ئەمنییە پەیڕەوكراوەكان لەلایەن ئەو هێزانەوە بوونەتە بارگرانییەك بۆ دانیشتووانی ناوچەكە كە گەڕاونەتەوە بۆ زێدی خۆیان‌و خەون بە ژیانێكی ئارام‌و خۆشگوزەرانەوە دەبینن بەبێ سووكایەتیپێكردن‌و زەبونكردن".

هەروەها وتیشی: "ئەم هێزانە ئەگەرچی لەسەر خاكی پارێزگای ئەنبارن، بەڵام زۆرینەیان ملكەچی فەرمانی سەكردە خۆجێیی‌و مەیدانییەكان نابن‌و ئەجێندای حزب‌و قەوارەكان‌و بۆچوونی دەرەوەی پارێزگاكە جێبەجێ دەكەن، ئەمەش دەمانگەڕێنێتەوە بۆ پێش دەسەڵاتی داعش كاتێك كەسانێك كە سەربە پارێزگاكە نەبوون باڵادەستبوون بەسەریدا‌و كۆنترۆڵی چارەنووسیان كردبوو گوێشیان نەدەدا لە ئەنجامی ئەو رێوشوێنە توندە نامەدروسانەدا چی بەسەر پارێزگاكە دێت ".

سووربوونی زۆرینەی جەنگاوەرەكان لەسەر چوونیان بۆ نێو ریزەكانی حەشدی عەشایری، ئەگەرچی نەفیری گشتییش بێت بۆ بەرگری لە پارێزگاكە، بەڵام وادیارە هەوڵێكیشە بۆ راستكردنەوەی ئەو ئاراستە پیشەییەی حكومەتی ناوەندی لێی زەوتكردبوون كاتێك لە كۆتایی ساڵی 2010دا دەستبەرداری جەنگاوەرانی سەحوە بوو.

یەكەم جار وا دەردەكەوێت كە ئەم هێزە كۆپیكراوە تەواو جیاواز بێت بەتایبەتی كە خۆبەخشەكان بەڵێنی زۆریان پێدرا بەوەی دادەمەزرێن‌و دەچنە ریزی هێزە ئەمنییەكانەوە بەبیانوی قەرەبووكردنەوەی ئەو كەموكوڕییەی لە ئەنجامی ئۆپراسیۆنەكانی ئازادكرانەوەدا لە دامەزراوەی ئەمنیدا دروست بووە، ئەمە جگە لەو ژمارە زۆرەی لەدوای هاتنی داعش شوێنەكانیان بەجێهێشت‌و هەڵاتن.

رەنگە گوشارە هەرێمی‌و نێودەوڵەتییەكان بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەم گرووپانە ئەو تاشە بەردە بێت كە ئاواتی دەیان هەزار جەنگاوەری پارێزگای ئەنباری لەسەر تێكدەشكێت لەوانەی خەون بە تێكەڵاوبوون لەگەڵ دامەزراوەی سەربازی دەبینن بەتایبەتی كە بوونەتە ئامانجی ئەو "داعش"ەی لەسەر دەستی ئەوان تێكشكێندرا‌و وەدەرنرا.