شارپرێس: نیقاش راپۆرتی: هونەر حەمەرەشید خانەقای بیارە 132 ساڵی رەبەقە بووەتە گەورەترین ناوەندی تەسەوف لەكوردستاندا، نیقاش لەناو خانەقاكەوە چیرۆكەكانی ئەوێ دەگێڕێتەوە. میران محەمەد، كە تەنیا 10 بەهاری تەمەنی تێپەڕاندبوو، لەناو حەوشەی مزگەوتی بیارە پیاسەی دەكردو چاوەڕێی "قامەت"ی بانگبێژی مزگەوتەكەی دەكرد، بۆ ئەوەی بچێتە ریزی نوێژخوێنەكانی مزگەوتەكەوەو نوێژی هەینی بەكۆمەڵ بكات. میران، كە خاوەنی جەستەیەكی لاوازبوو، بەدەموچاوییەوە كەمخەوی‌و بەقسەكردنی بێتاقەتی‌‌و بەسەیركردنەكانیشی برسییەتی دیاربوو، زوو زوو سەیری ئەو ژوورەی دەكرد خواردنی لێئامادە دەكرا، ئەو منداڵە هاتبووەوە خانەقای بیارە، ئەوەش بۆ تەواوكردنی خوێندنی ئاینی‌‌و بوون بە"ئیمام‌و خەتیب" لەداهاتوودا. میران نموونەی دەیان منداڵ‌و مێردمنداڵ‌و كەسانی تری گەنج بوو، كە لەزۆربەی ناوچەكانی هەرێمی كوردستان هاتبوون بۆ خوێندن لەو خانەقایە، كە مێژووی دروستبوونی بۆ 132 ساڵ پێش ئێستا دەگەڕێتەوەو لەكاتی دروستبوونییەوە تائێستا گۆڕانكاری بەسەردا نەهاتووە. خانەقای بیارە "شەریفە"، لەشارۆچكەی بیارەی هەورامان دروستكراوە (ناحیەی بیارە لەباكووری رۆژهەڵاتی هەڵەبجە)، ئەوەش لەسەر دەستی (شێخ عومەر زیائەدین( لەساڵی 1885 . خانەقاكە بارەگای سەرەكی تەریقەتی نەقشبەندییە لەهەرێمی كوردستان - نەقشبەندی، یان نەقشی، یاخود نەخشی تەریقەتێكی سەرەكی تەسەوفی ئیسلامییە - وەك شێخەكانی تەریقەتەكە دەگێڕنەوە خانەقاكە لەسەر بنەمای خەوێكی (شێخ عومەر زیائەدین) دروستكراوە. گوایە شێخ عومەر بۆ زیارەتی مەرقەدی ئیمام حوسێن چووتە كەربەلا لەوێ خەوێكی بەپێغەمبەری ئیسلامەوە بینیوە كە لەخەوەكەیدا منداڵێكی ساوای نەخۆشی داوەتە دەست ئەو شێخەو داوای لێكردووە، چارەسەری بكات. شوێنكەوتوانی ئەو تەریقەتە وایدەگێڕنەوە كە شێخ عومەر پاش گەڕانەوەی وەها لێكی داوەتەوە كە ئەو منداڵە نەخۆشە زانستی ئیسلامی بووەو پێغەمبەری داوای زیندووكردنەوەی لێكردووە، بۆیە ئەویش ئەو خانەقایەی دروستكردووە. لەدوای شێخ عومەر زیائەدین، هەریەكە لەكوڕو نەوەكانی (شێخ محەمەد بەهائەدین، شێخ عەلائەدین، شێخ نەجمەدین‌و شێخ عوسمان سراجەدینی دووەم) لەخانەقاكە شێخایەتیان كردووەو بەردەوامیان پێداوە، تائێستا گەیشووتە بە (شێخ مادیح)، كە كوڕی شێخ عوسمانەو لەژیاندا ماوەو سەرپەرشتی گشتی خانەقاكە دەكات. وەك فاخر محەمەد شەقلاوەیی سەرپەرشتیاری مەدرەسەی خانەقای بیارە بۆ "نیقاش" دەڵێت "بەدرێژایی مێژوو ئەو خانەقایە دوو ئەركی هەبووە، یەكەم ئەركی ئاینی‌‌و فێركردنی زانستی ئیسلامی، دووەم خزمەتی كەسانی هەژار، كە رۆژانە بۆ پشوودان‌و نانخواردن روو لەخانەقاكە دەكەن". لەئێستادا خانەقای بیارە، بۆ فێكردنی زانستی ئیسلامی، خاوەنی 121 خوێندكارە، كە ئەوان بە "فەقێ" ناویان دەبەن، ئەوەش لەتەمەنەكانی 10 ساڵی بۆ 35 ساڵی‌‌و خەڵكی هەموو ناوچەكانی هەرێمی كوردستان‌و تەنانەت ئێران‌و توركیاو سوریاشی تێدایە. ئەمە جگە لەبوونی ئاستی خوێندنی جیاواز لەناو "فەقێ"كان، كە تێیاندایە هیچ خوێندەوارییەكی نییەو تێشیاندایە خوێندنی بەكالۆریۆس‌و ماجیستێرشی تەواوكردووەو هەمووشیان بەیەك جۆر زانست‌و بەیەك یاسا دەخوێنن‌و دەبێت ئاستەكانی خوێندنەكە بەقۆناغ ببڕن. فاخر شەقڵاوەیی، كە 22 ساڵە لەخانەقاكە كاردەكات، دەشڵێت: "ئێمە یەك جۆر خوێندن‌و چەند زانستێكی جیاواز فێری فەقێكان دەكەین، دوای تەواوكردنی ئەو زانستانەش فەقێ مۆڵەتی مەلایی وەردەگرێت‌و دەتوانێت ببێتە ئیمام‌و خەتیب‌و چەندیش ساڵیشە بەو شێوە خوێندنە فەقێ پێدەگەیەنین". ئەو زانستانەی لەماوەی خوێندنی خانەقای بیارە دەوترێنەوە بریتین لە"قورئان، زانستی تەجویدو زانستی سەرف.."و چەند زانستێكی تر، كە ژمارەیان دەگاتە 12 زانستی ترو سەرجەمیان زانستی ئیسلامین‌و دەبێت فەقێ لەماوەیەك تەواویان بكات، كە دیارنەكراوەو بەپێی فێربوون كۆتایی بەخوێندنەكەی دەهێنرێت‌و مۆڵەت وەردەگرێت. مەرجی وەرگرتنیش لەو خانەقایە تەنیا پابەندبوونە بەرێنماییەكانی خانەقاكەوە، كە ساڵانێكە پەیڕەو دەكرێت‌و گرنگترین مەرجیش مانەوەیە لەناو خانەقاكەو دووركەوتنەوەیە لەهەموو ئەو كەرەستانەی رۆژانە بەكاریدەهێنرێت، بەتایبەتی بابەتە تەكنەلۆژییەكانی وەك مۆبایل‌و ئینتەرنێت‌و تەلەفزیۆن هتد... سەرپەرشتیاری مەدرەسەی بیارە لەو بارەوە جەختدەكاتەوە، ئەوان بەكارهێنانی مۆبایل‌و بابەتەكانی تری تەكنەلۆژی لەفەقێكان وەردەگرن‌و نابێت لەكاتی پابەندبوونیان بەناو حەرەمی خانەقاكەوە بەكاریبهێنن، "تەنیا بۆ حاڵەتی پێویست نەبێت". فاخر شەقڵاوەیی هۆكاری ئەوەشی بۆ ئەوە گەڕاندەوە كە نایانەوێت فەقێكان بەشتی لاوەكی‌‌و دنیایی خۆیان سەرقاڵ بكەن. میران محەمەد، یەكێك بوو لەو فەقێیانەی لەشارۆچكەی وارماوەوە - شارەدێیەكە، سەر بەشارۆچكەی دەربەندیخانەو لەباشووری رۆژهەڵاتی سلێمانی هەڵكەوتووە - وەك خۆی دەڵێت، ماوەی چەند مانگێكە پەیوەندی بەخانەقای بیارەوە كردووەو ئەوەش لەسەر خواستی باوكی بووە. میران دەڵێت: "ماوەی 30 رۆژە نەچوومەتە ماڵی خۆمان‌و لەو ماوەیەش هیچ پەیوەندییەكم بەماڵەوە نەكردووە". لەبارەی ئەوەی بۆچی جگە لەزانستە ئیسلامییەكان لەخانەقای بیارە هیچ زانستێكی تر ناخوێنرێت، فاخر شەقڵاوەیی وتی "كاری زۆرمان كردووە، بۆ ئەوەی لەداهاتوو وانەی كۆمپیوتەرو ئینگلیزی بخەینە ناو بەرنامەی خوێندن، بەڵام كۆمەڵێك كێشەمان هەیەو ئێستاش سەرقاڵی كێشەكانین". خوێندن لەخانەقای بیارە كراوە بەدوو قۆناغ، ئەوان قۆناغەكانی "سوختەو موستەعیدە"، كە ئەوەی یەكەمیان لەسێ ئاست پێكهاتووەو ئەوەی دووەمیش پێگەیشتنی فەقێیە بۆ قۆناغی وەرگرتنی مۆڵەت كە بەنزیكەیی ئەو دوو قۆناغە لە 5 ساڵ بۆ 7 ساڵ تەواودەكرێت، ئەگەر ئەو كەسە ئاستی خوێندنی بەكالۆریۆسی هەبێت‌و بۆ ئاستەكانی تری خوێندن‌و گۆڕانكاری بەسەردا دێت. خانەقاكە خاوەنی پێنج مامۆستای سەرەكییەو ئەو مامۆستایانە تەنیا وانە بەكۆمەڵێك فەقێیەك لەقۆناغی "موستەعید" دەڵێنەوەو لەدوای ئەوانیش "موستەعید"ەكان بەپێی ئاستی زیرەكی‌‌و فێربوونی زانستەكان وانە بە "سوختەكان" دەڵێنەوە. بەهرام ئەحمەد یەكێكی تر بوو لەو فەقێیانەی ماوەی چەند ساڵێكە لەو خانەقایە وانە دەخوێنێت، بۆ نیقاش وتی: "لەشاری قەڵادزێوە - ١٣٤ كم خۆرهەڵاتی سلێمانی - هاتووم بۆ خوێندن‌و دەمەوێت فێری زانستە ئیسلامییەكان بم". ئەو فەقێیە هەرچەندە رازیی بوونی خۆی لەسەر ئەو زانستانە نیشاندا لەناو خانەقای بیارە دەیخوێنن، بەڵام نەیشاردەوە، كۆمەڵێك زانستی تر هەیە پێویستە بیخوێنن، بۆ ئەوەی لەداهاتوو بڕوانامەكەیان پەسەندبكرێت. وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی كوردستان‌و تەنانەت ناوەندە پەروەردەییەكانی عێراقیش، پەسەندی "ئیجازەی مەلایی" ناكەن‌و وەك بڕوانامەیەكی باوەڕپێكراو مامەڵەی لەگەڵ ناكەن، وەك فاخر شەقڵاوەیی دەڵێت تائێستا هیچ بیانوویەكیان پێنەداونكە بۆ پەسەندی ناكەن. وتیشی "لەسەردەمی رژێمی پێشووی عێراق‌و بەتایبەتی لەهەشتاكانی سەدەی رابردوو بڕوانامەو مۆڵەتی خوێندنەكەمان لەزانكۆی ئەزهەری میسری دانی پێدانراوە". لایەنێكی تری سەرنجڕاكێشی خانەقای بیارە بوونی سەرجەم گۆڕی شێخەكانی تەریقەتە لەناو مزگەوتەكە جگە لەگۆڕی شێخ عوسمان سراجەدینە - گۆڕەكەی لەشاری ئەستەنبوڵە لەتوركیایە - كە رۆژانە دەیان كەس سەردانی دەكەن‌و بەشێكیان تەنیا وەك بۆ سەیكردن‌و بەشێكی تریشیان وەك زیارەتی شوێنێكی ئاینی پیرۆز سەردانی دەكەن. ئەو مەزارگایانە ئێستا بووەتە سەرچاوەیەكی داهاتی باش بۆ خانەقاكە، بەو پێیەی رۆژانە ئەو كەسانەی سەردانی دەكەن وەك نەریتێكی ئاینی پڕێك پارە دادەنێن. لەخانەقاكەدا شوێنی مانەوەو خەوتن‌و تەنانەت خواردنیش بۆ تەواوی فەقێكان دابینكراوە، ئەمە جگە لەوەی رۆژانە سەدان كەس سەردانی خانەقاكە دەكەن‌و لەگەڵ فەقێكان لەو خواردنە دەخۆن سێ ژەممە ئامادەدەكرێت. مەلا یاسین یەكێكی تر بوو لەسەرپەرشتیارانی خانەقای بیارەو بۆ "نیقاش" وتی "بەو داهاتەی مانگانە دەستمان دەكەوێت رۆژانە خواردن‌و خەرجی فەقێكان‌و خواردنی ئەو كەسانەش دەبیندەیكەن، كە سەردان دەكەن‌و بۆ پشوودان‌و نانخواردن دەمێننەوە". مەلا یاسین، كە ئامادە نەبووە وردەكاری ئەو داهاتە ئاشكرابكات، مانگانە دەست خانەقا دەكەوێت‌و وتی "ئێمە چەندێك باوەڕمان بەو داهاتە هەیە دەستمان دەكەوێت، سەد هێندە باوەڕمان وایە، كە خودا بەرەكەتی تێدەكات‌و زیاد دەبێت‌و بەشی هەموولایەك بەزیادیشەوە دەكات". لەسەردەمی گروپی توندڕەوی "ئەنساروئیسلام" ساڵی 2001 بۆ 2003 خانەقای بیارە بەهۆی ئەوەی ئەو گروپە لەناوچەكانی هەورامان دەسەڵاتیان هەبوو داخرا، تەنانەت گۆڕی شێخەكانیش دەرهێنراو گوازرانەوە بۆ شوێنێكی تر، دوای نەمانی دەسەڵاتی "ئەنسارولئیسلام"، گۆڕەكان لەناوچەیەكی نزیك بیارە دۆزرانەوەو جارێكی تر لەشوێنی خۆیان نێژرانەوە. فاخر شەقڵاوەیی ئەو رووداوە بەرووداوێكی "ناخۆش‌و ساڵانێكی تاریك‌و رەش" ناوبردو وتی "بەدرێژایی مێژووی خانەقاكە، ئەو دوو ساڵە نەبێت، هەرگیز دەرگای خانەقای بیارە بەڕووی كەسدا دانەخراوە، بۆیە ئێمە ئەو دوو ساڵە بەساڵی رەش دەزانین". لەبارەی ئەوەی ئەوان پەیڕەوی تەریقەتی "نەقشبەندی" دەكەن‌و چ پەیوەندییەكان بەو گروپە ئیسلامییە نەقشبەندییە هەیە، كە لەناوەڕاستی عێراق وەك گروپێكی چەكدار چالاكە، فاخر شەقڵاوەیی وتی "ئەوانە تەنیا ناویان نەقشبەندییەو دوورو نزیك پەیوەندییەكانیان بەئێمەوە نییەو كارەكانیان رەتدەكەینەوە".