شارپرێس:
محەمەد كیانی سەرۆكی دەستەی بەڕێوەبەرایەتی بەرەی دیموكراسی گەل لەچاوپێكەوتنێكی تایبەتی لەگەڵ شارپرێس باسی ئامادەكارییەكانی حیزبەكەی دەكات بۆ هەڵبژاردنەكانی داهاتووی هەرێمی كوردستان.
محەمەد كیانی، لەو چاوپێكەوتنەدا باس لەوەش دەكات، كە پارتەكەی دەستی بەئامادەكارییەكان كردووە، بۆ بەشداری لەهەڵبژاردەكانی داهاتوو، ناشیشارێتەوە پارتەكەی بیروبۆچوونی لەپارتی كرێكارانی كوردستان پەكەكە نزیكە.
محەمەد كیانی لەبارەی ئەنجامدانی هاوپەیمانی لەگەڵ لایەنەكانی تر رایگەیاند "لەبەرنامەماندا هەیە لەگەڵ دكتۆر بەرهەم ساڵح‌و لایەنی تریش دانیشین‌و گفتوگۆ بكەین بەئامانجی هاوكاری‌و هاوپەیمانی، لەوێوە بزانین بەرەو كوێ دەچین".
سەرۆكی دەستەی بەڕێوەبەرایەتی بەرەی دیموكراسی گەل، لەبارەی هەماهەنگییان لەگەڵ ئەو پارت‌و رێكخراوانەی لەهەرێم سەر بەپەكەكەو ئەوەی راگەیاند "بەڵێ تەڤگەری ئازادی كۆمەڵگەی كوردستان (تەڤگەر) رێكخراوی ژنانی ئازاد (ڕژاك)و رێكخراوی گەنجانی وڵاتپارێزو بەرەی دیموكڕاسی گەل هەماهەنگی پێكەوە دەكەین‌و و بژادەكان هەڵدەبژێرن بۆ هەڵبژاردنەكانی داهاتوو".
هەروەها رایگەیاند "لەكاتی هەبوونی لیست و هاوپەیمانی لەگەڵ لایەنەكانی تر سەبارەت بەهەڵبژادنەكان بەرەی دیموكڕاسی گەل نوینەرایەتی ئەوانیش دەكات‌و هێزو پاڵپشتی تەواوی ئەوانیشی دەبێت".
شارپرێس:
دەنگۆی ئەوە هەیە ئێوەش بەنیازن لەهەڵبژاردنەكان بەلیستی خۆتان بەشداریبكەن، ئایا هیچ ئامادەكراییەك كراوە بۆ بەشداریكردن لەم هەڵبژاردنەدا؟
محەمەد كیانی: بێگومان وەك لایەنێكی سیاسی دیموكڕات خەبات دەكەین بۆ بەدیهێنانی سیستەمێكی بەدامەزراوەكراوی دیموكڕاتی خزمەتكوزار و یەكسانخوازی بنیاتنراو لەسەر بنەمای هاوڵاتیبوونی یەكسان لە هەل و ئەرك و ماف، بێ جیاوازی رەگەرز و جێندەر و ئاین و مەزهەب و چینی كۆمەڵایەتی. لە كەشێكی دیموكراتی دا ئەم ئامانجانە دێنەدی. دیموكڕاتی نوێنەرایەتی، كە بریتیە لە هەڵبژاردنی نوێنەری خەڵك لە هەر خولێك بۆ پەڕلەمان و ئەنجومەنەكانی یەكە ئیداریەكان لە هەڵبژاردنی عادیلانەی ئارازد و بێگەرد و دور لە ساختەكاری، بە هەموو جۆرەكانیەوە، كۆڵەكەیەكی ئەم كەشە دیموكراتیە پێكدێنێت. بەلای ئێمەوە، پڕاكتیزەكردنی شێوازی دیموكڕاتی راستەوخۆ (رادیكاڵ) لە خوارەوە كۆمەڵگە بۆ سەرەوە، هاوەتەریب لەگەڵ دیموكراسی نوێنەرایەتی رەهەندێكی تر بە هێزەكانی كۆمەڵگە دەدات دەنگ و ئامادەییان هەبێت لە كایەكانی پەیوەندار بە باروزوفی ژیانیان و چاككردن و پەرەپێدانیان زیاتر پراكتیزەكردنی بەرفراوانی دیموكڕاسیەت.
بۆ وەڵامی پرسیارەكەتان لەبارەی ئەم هەڵبژاردنەی پەڕلەمان لە ٢٥/١١/٢٠١٧ دەكڕێ. بەلێ باسمان لێوەكردوە و هەڵسەنگاندنمان بۆ كردووە. هەرچەندە گومان هەیە لە بەرێوەچونی هەڵبژادنێكی روون و ئازاد و بێگەر، لەگەڵ ئەوەشدا لە كۆبوونەوەی داهاتومان لەم چەند رۆژە بریاری لەسەر دەدەین. ئێمە ئامادەكاریمان لە جێگەی خۆیەتی. ئەگەر هەڵسەنگاندنەكانمان بۆ كۆی پڕۆسەكە و بێگەردیەكەی جۆرێك لە دڵنەوایی تێدابێت، ئەگەری زۆرە بڕیار بەدەین لەسەر بەشداریكردن لەم هەڵبژاردنە.
شارپرێس:
بەڕای ئێوە چۆن ئەتوانن بەشداری ئەو هاوپەیمانیتیانەبن كە بەنیازن راگەیەنریت ئیوە هیچ هەنگگاویكتان ناوە بۆ دروستكردنی ئەو هاوپەیمانیتییە بەتایبەت ئەوەی كە دەوتریت ئیوە وتوویژتان هەیە لەگەل دكتۆر بەرهەم سالح
محەمەد كیانی: وەك باسم كرد، لەم چەند رۆژە دەگەینە بڕیاری كۆتایی و ئەگەری زۆرە بەشداری هەڵبژاردن بكەین. ئەو دەم ئاساییە لیستی تایبەتی خۆمان دەبێت لەگەڵ سەرجەم ئەو رێكخستانەی لە رووی هزر وبیروڕا و ئامانجەوە لێكەوە نزین. كۆی رێكخستنەكانی ئێمە پێكهاتەی بزووتنەویەكین ڕەگوڕیشەی تایبەتی قولی خۆی هەیە و خاوەنی هز و پڕاكتیزێكی جیاوازین لە زۆربەی ئەو قەوارانەی تر كە لە ئێستادا هەن. سیمای هەرە دیاری ئەو بزوتنەوەیە بوێری و خۆنەویستی و ئیرادەی پۆڵایین و راستگۆیە لەگەڵ خۆمان و جەماوەر. هەردەم سەرخستنی ئامانجەكانی گەل جەقی كار و خەباتمانە. لەم سونگەیەوە لەگەڵ هەر قەوارەیەكی تری سیاسی ئەگەر هەندێ ئامانجی سەرەكی پەیوەست بە خزمەتكردنی گەل و خزمەتگوزاریە پێویستەكان و ئاسانكردنی باری ژیان و دارایی هاوڵاتینان و یەكسانی ڕەگەزی و پەروەردە و دیدی نەتەوایەتی و گۆڕانكاری لە سەرجەم سیستەمی سیاسی و بەگژداجونەوەی گەندەڵی... هتد نزیكمان هەبێت هەولی دورستكردنی لیستی هاوبەشیان لەگەڵیان دەدەین. لە ژیانی كاری پەڕلەمانی، فراكسیۆن ئەگەر بوێر و چاڵاك بێت، چەند گەورەتر بێت ئەوەندە كاریگەرتر دەبێت. كۆمەڵگەی ئێمە بە كۆكردنەوەی هیزەكانی خاوەن روئیای سیاسی گەورە و ئیرادەی موكوڕبون لەسەر چاكسازی هەمەلایەن و ئاراستەكردنی هەولەكانیان بەرەو ئامانج و خزمەتی گشتی ئەگەری گۆڕانكاری تێیدا زیاتر دەبێت. بەتایبەت، ئێمە هێزێكی خاوەن پرنسیپین، هەر هەوڵێكی هاوبەش خزمەتی گەلی و پێشكەوتن و فەراهمكردنی ئازاردی مرۆڤ و كۆمەڵگە بە ئامانج بگرێت و ماف بگەڕێنێتەوە بۆمافخوراوان ئێمە هاوكاری و هەواپەیمانیان لەگەل دەكەین تا دەگاتە لیستی هاوبەش. تا ئێستا هیچ لایەنێكمان نەبینیوە بەڵام لە بەڕنامەماندا هەیە لەگەڵ كاك دكتۆر بەرهەم ساڵح. و لایەنی تریش دانیشین و گفتوگۆ بكەین بە ئامانجی هاوكاری و هاوپەیمانی. لەوێوە بزانین بەرەو كوێ دەچین.
شارپرێس:
تا چەندە برواتان بەوەهەیە لیستیكی فراوان دروست بكریت ئایا لاتان وایە ئەم لیستە فراوانە ئەتوانیت قۆناغەكە بەریتە پیشەوە
محەمەد كیانی: وەك لەسەرەوە باسم كرد، نزیكی لە روئیا و ویستی گۆڕانكاری قول و ئامانجەكانی چاكردنی باری ژیانی جەماوەر و درككردن بەو مەترسیانەی لەسەر گەلەكەمان هەیە لە باشور وهەموو پارچەكانی تر، چونكە دۆزی كورد پێكەوە گرێدراوە لە هەر چوار پارچەی كوردستان ناتوانین لەم ڕاستیە تاڵە رابكەیەن هەرچەند هەول بدرێت، ئەمانە كاری هێزێك نییە بە تەنها بەدەستیان بێنێتن لە ماوەیەكی كورتدا. ئەمانە خەباتی گشتگیر و چڕ و دورودرێژی چەسپاوی دەەوێت، بە دورشـمی بریقەدار و هەڵخەڵەتێنەر و مەوداكورت جێبەجێ ناكرێت. بۆیە لەژێر رۆشنایی ئەو بۆچونانەی سەرەوەمان خوزیاری دورستكردنی لیستی فراوانین، بە مەرجێ لەسەر بەڕنامەیەكی روون و ئەو هاوپەیمانیە پێكبهندرێت. دەبێ هاوئاهەنگی هەبێت لە لایەنی كەمی بەڕنامە داواكاریەكانیان و هەر یەكە لە ئاوازێك نەخوێنێ. لامان وایە زۆر بوار و كێشەی هاوبەش و گرنگ هەن و بێ چارەسەر ماونەتەوە و كۆمەڵگەشی توشی بێچارەیی كردووە. ئەگەر ئیرادە هەبێت، بە هاوكاری و لیستی هاوبەش و هاوپەیمانی جدی و دڵسۆزانە دەتوانین ئەو قۆناخە نالەبار و قەیراناویە تێپەڕێنین و چارەسەری لەم بێچارەیەی ئێستا بدۆزینەوە.
شارپرێس:
ئیوە وادەناسرێنەوە هێزكێن نزیك لە دیدو بۆچوونی پەكەكە بەلام لەگەل ئەوەشدا چەند هیزیكی تریش هەیە، ئایا ئیوە نونەرایەتی هەموو ئەو هیزانە ئەكەن و پیكەوە دەبن لە بەشداریكردنی ئەم لیست و هاوپەیمانیتیە
محەمەد كیانی: ئەوەی باوە لە كوردستان كە دەوترێت سەردەمی ئایدیۆلۆجیای نەماوە، ئەو چەمكەی فوكویاما تیۆریزەی بۆ دەكرد لە كتێبە بەناوبانگەكەی، كۆتایی مێژوو و دوا مرۆڤ، لە ساڵی ١٩٨٩، لە ئەنجامی رمانی كۆمۆنیزم و دەوڵەتی سوڤیەت و سەركەتنی لیبڕال دیموكڕاسی ماوەیەكە بەسەرچوە. ئەمە بەتەواوی كۆتایی هات لە ئەنجامی تەقینەوەكانی نیۆیورك لە ١١/٩/٢٠٠١ لەسەر دەستی ئیسلامیە توندڕەوەكان و رووبەڕوبوونەوەی لەگەڵ كلتوری رۆژاوایی. بە دوای ئەمەدا، سەرهەڵدانی نیۆلیبرالیزم و ئێستاش زیندووبونەوەی فاشیزم و ناسیزم و ناسیۆنالیزم و سەرهەڵدانی بزوتنەوەی ئۆكیوپای و چەندین دیاردەی پۆپیولیزم و بێهێزبونی چەمكی گلۆبیولاریزم نیشانیدا ململانێی گروپ و هیزە سیاسیە جیاكان و بەرژەوەندیە ئابوری و كۆمەڵایەتیەكان ئایدیۆلۆجی وەك هێزێكی سیاسی و كۆمەڵایەتی هەردەم لەگەڕە بۆ دەستنیشانی كردنی رەگەز و میكانیزمی بەڕێوەبردنی ئەو ململانێیانە. ئەم كەشەی ئەمڕۆ، ساتی گەڕانەوەیە بۆ ئایدیۆلۆجیا. هیچ هێزێكی سیاسی جدی بێ هەبوونی تیۆریزەكردنی روئیای ناتوانێ لە واقیعدا ئاراستەی خەبات و چونیەتی گونجاندن لەگەڵ پێویستیەكانی كۆمەڵگە و بژاردە هزریەكان بۆ چونیەتی بەرێوەبردنی كۆمەڵگە و پراكتیزەكردنیان فۆڕمولە بكات، بەمانایەكی فراوان و ژیرانە. هیزی سیاسی بێ ئایدیۆلۆجی وەك كەسێكی مەلە نەزانە لە ناو كێژەنگێك هەر پەلدەوەشێنێ بەلام هەولەكانی بێسودە چونكە ئاراستە ناگرێت بەرەو ئامانجی سەركەوین و رزگاربوون.
ئەم كاتە، كە پێیدەوتری كاتی (مەرگی سەردەمی بێئایدیۆلۆجیا و گەڕانەوەی ئایدیۆلۆجیا) وەك بەرەی دیموكڕاسی گەل مایەی شانازیمانە كە ئادیۆلۆجیایەكی مرۆڤدۆستی یەكسان خواز و ژینگە دۆستی دیموكڕاتی خۆڕسك و ئۆریجناڵی گونجاو لەگەڵ كلتور و پێویستیەكانی كۆمەڵگەی كوردستان و ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوین رێنیشاندەرمان بێت لە خەباتمان بۆ رێكخستنەوەی سیستەمی سیاسی و پەیوەندیە كۆمەڵایەتی و ئابوریەكان و گەشەكردنیان هەماهەنگ بێت لەگەڵ ژیانێكی شایستەی خۆشگوزەران بۆ تاكەكانی كۆمەڵ و رەخساندنی هەلی یەكسانی بۆ هەمووان بێ هەڵاویردنی رەگەزی و ئاین و نەتەوە. لە هەمو رەهەندەكانی ئازادی تاك، پێداگری لەسەر یەكسانی وئازادی ژن و كۆمەڵگە بە بنەمای دەگرت. بۆیە فەلسەفە و تێزەكانی رێبەر عەبدوللا ئۆجالان ئەو بنەما ئایدیۆلۆجیەیە كە رێنمایمان دەكات بۆ دەستنیشانكردنی هەڵبژاردەكانی بەڕنامە و ستراتیجەكانمان بەشیوەیەكی گونجاو لەگەڵ واقیعی باشووری كوردستان. بەم پێیە، ئاساییە چ وەك هێزێكی سیاسی پەوەندی و گفتوگۆمان لەگەڵ هەموو هیزە سیاسیەكان هەبێت كە بوونیان هەیە. ئەو پەیوەندیانە جۆرەێك لە ریزبەندی وەردەگرێ لەنێوان ئەو هێزانەی نزیكی روئیای ئادیۆلۆجیان هەیە. بۆ ئێمەش ئاساییە پەیوەندیمان لەگەڵ پارتی كرێكارانی كوردستان (پ ك ك) هەبێت و هەڵوێستە نەتەوەیەكانمان لێك نزیك بێت بۆ جارەسەری كێشە نەتەوەیەكانی كوردستان و پێكەوە ژیانی گەلانی ناوچەكە دوور لە دەمارگیری سەرەتاییانە.
بەرەی دیموكڕاسی گەل رێكخستنێكی سیاسی سەربەخۆی باشووری كوردستانە، خاوەنی بڕیاری سەربەخۆیە، بەڕنامە و ستراتیج و كاری و خەباتی چڕ دەكاتەوە لە بەدیهێنانی ئاشتی و ئازادی و دادپەروەی لە گۆمەڵگەیەكی خۆشگوزەرانی هاوئاهەنگ و یەكسان لە هەل و ئەرك و ماف لە باشووری كوردستان و عێراق تا ئەو كاتەی كوردستان بەشێكە لە عێراق. لەگەڵ گۆڕانی پەیوەندی كوردستان بە بەشەكانی تری عێراقەوە، تایبەتمەندی خەباتی بەرە دەگۆڕێت بە جۆرێك لەگەڵ پێشهاتە نویەكە گونجاو بێت بە ئاراستە ئاشتەوایی و مرۆڤ دۆستی و پەیوەندی هاوسەنگی كۆمەڵگەكان.
هزی سیاسی و فەلسەفی ئێمە بەروبوومی گرنگی هەبووە لە باكور و رۆژاوای كوردستان. ئیرادەی سەربەخۆی گێراوەتەوە بۆ تاكی گەلی كوردستانی، یەكسانی ماف و ئەركی بۆ ژنان و گەنجان چەسپاندووە و ژنانی كوردی كردوەتە نمونەی ژنی ئازاد و خاوەن ئیرادە و یەكسان و رێزلێگیراو لە سەرتاسەری جیهان. بەرێوەبردنی شارەوانیەكان لە باكور و ئێستاش بەڕیوەبدرنی ناوچەكانی فیدڕالی باكوری سوریا و پێشوەچونەكانیان، بەڕێوەبردنی جەنگی دژی داعش و هێزە نەیارە توندڕەوەكان، ئیدارەدانی پەیوەندیەكان و لەسەروی هەموشیان بەرهەمهێنانی كادری ئیداری، سیاسی و سەربازی خۆنەویست، دڵسۆز و خاوەن پرنسیپ و یەكسانی نێوان سەركردە و خانەوادەكانیان لەگەل خەڵك لە ئەرك و ماف، نموونەی هەرە گەشاوەن بۆ ئێمە لە باكور. ئەوپەڕی پێویستمان بەم نمونانەیە بۆ ئەنجامدانی گوڕانكاری ریشەیی لەو سیستەمە سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووریە بێ سیستەمە و گەندەڵ و كاولكار و بێ ئاراستە و بێ بەڕنامە، جگە لە بەڕنامەی قۆرخكاری و رووتاندنەوە نەبێت.
سەبارەت بە بەشی دووەمی پرسیارەكە، بەڵێ تەڤگەری ئازادی كۆمەڵگەی كوردستان (تەڤگەر) رێكخراوی ژنانی ئازاد (ڕژاك) و رێكخراوی گەنجانی وڵاتپارێز و بەرەی دیموكڕاسی گەل هەماهەنگی پێكەوە دەكەن و و بژادەكان هەڵدەبژێرن. لە كاتی هەبوونی لیست و هاوپەیمانی لەگەڵ لایەنەكانی تر سەبارەت بە هەڵبژادنەكان بەرەی دیموكڕاسی گەل نوینەرایەتی ئەوانیش دەكات و هیز و پاڵپشتی تەواوی ئەوانیشی دەبێت.
شارپرێس:
بەرای ئیوە چۆن ئەبیت مامەلە بكریت لە گەل پرسی ریفراندۆم رەتبكریتەوە یان دوابكریت دوابخریت و ئامادەباشی زیاتری بۆ بكریت
محەمەد كیانی: بۆ كورد ئەوە گرنگ دەبوو ئەم ریفەڕەندەمە تەنها لە ناوچە دابڕاوەكان بكردرابا، پێویست نییە لە پاریزگاكانی هەرێم ریفەڕەندەم بكرێت چونكە دوو جار گشتپرسی لێكراوە و هەردوو جار بە رێژەی سەروی ٩٨٪ خەڵكی هەرێمی كوردستان بۆ سەربەخۆیی دەنگیان داوە. بۆیە هیچ هونەرێكی تیانییە بۆ ئەم دەسەڵاتە گشتپرسی بۆ سەربەخۆیی بكات لە پارێزگاكانی هەرێم. ئەو دوجارەش لە كاتێكدا ئەنجامدراون كە دەسەڵات لەگەڵ ئەنجامدانی ئەو گشتپرسیانە نەبوو، ئینجا خەڵك لە هەردوكیان بەو رێژە زۆرە دەنگی بۆ سەربەخۆیی داوە لە سەرجەم رێژەی بەشداربووانی هەر دو پڕۆسەكانی هەڵبژاردن لە ساڵانی ١٩٩٢ و ٢٠٠٥.
ئەوەی ئێستای دەسەڵات بێ مانایە، چۆنكە خەڵك قسەی خۆی لەسەر سەربەخۆیی كردوە بێ گوێدانە دەسەڵات، بەڵام لەژێر رۆشنایی ئەم ڕاستیە، دەسەڵات پڕۆسەكە دووبارە دەكاتەوە بۆ پێوەنانی مۆركی خۆی و بیكاتە چاكە و منەت و نێشتمانپەروەری و خەمخۆری خۆی و بە خەڵكی سادەی كوردی بفرۆشێتەوە. خەڵكی پێ بگەوجێنێ بۆ دەسەمۆكردنیان و راهێنانیان بە بەردەوامبوونی حوكمی تۆتالیتار و ناڕەوا و گەندەڵی خۆسەپێنەریان و شاردنەوەی فەشەلی ئەزموونی دەوڵەتدارییان لە ماوەی ٢٦ ساڵی حوكمڕانیان و رەهەندە نا هەموارە كارەساتبارەكانی ئەو حوكمڕانیەیان بۆ كۆمەڵگەی كوردستان لە دزی و بەتاڵانبردن و فەسادی بنەماڵەكانیان، كارەستای بێموچەیی و ئیفلاسی ئابوری و رەهنكردنی سامانە سورشتیەكان بۆ دانەوەی قەرزی كۆمپانیاكان لە جیاتی سوود گەیاندن بە جەماوەر گەلی كوردستان. مەرامی سەرەكی ئەنجامدانی ریفەڕەندەم دەكرێتە پرسێك بۆ ئاڵوێر كردن بۆ مانەوەی پیشەسازی نەفت و هەرناردەكردن و فرۆشتی بە دەستی بنەماڵەكانیان بۆ باڵابردنی بەرژەوەندیە تایبەتیەكانیان لەسەر حیسابی برسیكردن و بێبەشكردنی گەل لە خزمەتگوزاری و پێشكەوتن و خۆشگوزەرانی و هێشتنەوەیان لە باری وابەستەی حیزبە بنەماڵەییەكان و كویلایەتی بۆ ماوەیەی پەنجا ساڵی تر.
مەترسیدارترین دەرئەنجامی ریفەڕەندەم لەم كاتەدا، بەراوەژو بوونەی هەمو گۆڕانكاریە ناوچەیەكان بە بەرژەوەندی سەرجەم گەلی كوردستان و گەرانەوەی نەزمە كۆنەكان و سەپاندنیان بەسر كوردستاندا. خراپترین پرسیش ئەوەیە ململانێی هەرێم و بەغدا لە ساڵی ٢٠١٢ وە مۆركی مەزهەبگەرایی گرتوەتەخۆ. لەو كاتەی بە ویستی ئەردۆغان بارزانی و نوجەیفی ویستیان موتمانە لە نوری مەلیكی بسەننەوە لە رێگەی پەڕلەمان، بەڵام فەشەلیان هێنا. ئەردۆغان توانی نزیكی كورد و شیعە تێكبدات. رەنگە بارزانی باوەڕی بەو ئەفسانەیە هەبێت ململانێ لە كۆمەلگەی ئیسلامیدا لە ماوەی ١٤٠٠ ساڵی رابردوو ململانێی سونە و شیعە بووبێ. ئەم گریمانە راستی تێدا نییە، بەڵكو ململانێی بەرژەوەندی نەتەوەییە كە كورد بووەتە قوربانی بەناوی دێنەوە. ئێستا دەبینین ئێران و توركیا و قەتەر و ئیخوانەكان لەیەك بەرەن دژی سعودیا و ئیمارات و هاوپەیمانەكانیان. ئەگەر عیراقیش بەشێك نەبێت لە هاوپەیمانی ئێران و توركیا هەر زۆر نزیكە دەچیتە پاڵیان و هاوپەیمانی سەعد ئاباد نوێ دەبێتەوە بە دژی خواستی گەلی كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستان. بۆیە ئەو هەلەی بارزانی بۆ بە مەزهەبی كردنی پرسی كورد هەنگاوێكی زۆر نازیرەكانەیە و ئەنجامی باشی نابێت بۆ گەلی كورد، بەڵام رەنگە بەژەوەندیە بنەمالەیەكانیان زیانی پێنەگات و بچەسپێن. پشتبەستن بە سعودیە و ئیمارات و ئیسرائیل بۆ دورستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان تەقەلایەكی بێ سوودە، لەبەر سادەترین هۆ دووری ئەو دەولەتانەیە لە سنووری كوردستان و، ئیسرائیلی لێدەرچێ، ئەوانی تر ئەم گەمانە دەكەن بۆ راستكردنەوەی باری شلۆقاوی ناوخۆییان، جا چۆن دتوانن بەردەوام بن لە پشتگیری كوردستان. وەك ویستی ئەو دەوڵەتانە دەخوازێ، كوردستان ناتوانێ ببێتە پێگەی بەربەرەكانی سعودیە و ئیمارات لەلایەك و توركیا لەلایەكەی تر لەسەر سەكردایەتیكردنی جیهانی ئیسلامی و وەبەرهەمهێنان لە نەفت و گازی كوردستان. هەروها كوردستان توانای ئەوەشی نییە ببێتە چەقی دەستتێوەردان لە ناوخۆی ئێران. توركیا و ئێران پێنج سەد سالە پێكهاتوون لەسەر كوردستان. ئێستاش، كوردستان بە هۆكاری ئەمنی و سەربازی و ئابووری بە توركیاوە وابەستە بووە و توانای ترازانی نییە لەم جغزەی نفوزی توركیا، مەگەر عێراق بە پێشنیاری باشتری هەبێت بۆیان لەوەی حوكمەتی هەرێم بۆ توركیای فەراهم كردووە،.ئێمە گومانمان لەوە هەیە چونكە هەرێمی كوردستان تاكە پێگەیە بەرژەوەندیەكانی ئەردۆغان و توركیا و ئیخوانەكان دابین بكات لە بارەی ئابووری و وزە و ستراتیجی و پەلهاویشتن. بۆیە قەوارەی سەربەخۆی كوردستان لای توركیا قبوڵ نابێت. ئێرانیش وەك براوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەتوانێ بگاتە رێككەوتن لەگەڵ توركیا لەسەر پرسی كورد و رێگری لە سەربەخۆیی كوردستان. دپلوماسیەتی ئێرانی زۆر چڕوپڕ و پشودرێژ و كاریگەرە.
ئەگەر هاتوو بارزانی تاكلایەنە سەربەخۆی رابگەیەنێت و كەركوك بێننەوە سەر كوردستان، باشور توشی شەرێكی قورس دەبێت و پشتیوانیشی نابێت لە هیچ لایەكەوە، تەنها ئەمریكا و توركیا دەبنە ناوبژیوان بۆ گەڕانەوە بۆ خاڵی دەستپێك. مەترسی گەروە دەكەوێتە سەر رۆأاڤا و باكور و رۆژهەڵاتی كوردستان كە دەرەنجامی پێكهاتنی عێراق و ئێران و توركا و سوریا دەنێت لەسەر پرسی كورد. لە باشووریش، ناوچەدابڕاوەكان هەر وەك ئێستا دەمێنێتەوە و لە داهاتودا دەدۆڕێندرێن. بارزانی یاریكەرێكی زۆر فاشیلە بۆ گەلی كورد و وەستایە بۆ مانەوەی هەژمونی بنەماڵەكەی و بوون بە كۆسپ لە پێش گەشەكردنی دۆزی كورد لە سەرجەم كوردستان كە زامنی سەربەخۆیی هەر پارچەیەكیەتی بە باشوریشەوە. فاكتەری ئەمریكی و روسی رەنگە قورسایێكیان هەبێت بۆ جۆرێك سەقامگیری لە رۆژاڤا، بەڵام دۆخی باكور دەگەڕێتەوە سەر خەباتێكی سەخت و بەردەوامی خۆیان. رۆژهەلاتی كوردستان لەو بارەی ئێستای دەمێنێتەوە.
لە زۆربەی حالەتەكاندا، ئەگەری هەرە زۆر ئەوەیە پێگەی بنەمالەێ بارزانی وەك ئێستا دەمێنێتەوە و مامەلەكردنیان لەگەڵ پرسی نەفت و گاز مسوگر دەكەن بە پشتیوانی توركیا. مەینەتی و هەژاری و بێخزمەتوزاری بەسی زۆرینەی هەرە زۆری جەماوەری كوردستان دەبێت تا نەفت بەدەست ئەمانەوە بمێنێ، جا چەند دەوام بكات.
باسی هێزە سیاسیەكانی تری باشورمان نەكرد لەبەر ئەوەی هیچ كاریگەریێكیان نییە و تەنها یان پاشكۆن یان تەماشاكەرن و بەهەندێ پرسی ناوچەگەری و كەم گرنگیەوە خەرێكن.
لەژێر رۆشنایی ئەم روونكردنەوە ئێمە پڕۆسەی ریفەڕەندەم بە پڕۆسێكی دیموكراتی و رەوا دەبینین. مافی گەلی كوردە پراكتیزی ئەم مافە بكات و ویستی هەرچی بێت بەچێی بێبێت كە بێگومان دەوڵەتی كوردستان و سەربەخۆییە. بەڵام وەك باسمان كرد دەسەڵاتدارانی كورد لە ماوەی ٢٦ ساڵی حوكمرانی نیمچە سەربەخۆ نەیاتوانیوە زەمینەسازیێكی تۆكمە ساز بكەن بۆ بە ئەنجامگەیاندنی دەرەنجامی ریفەڕەندەم و ویستی جەماوەر كە بێگومان زۆرینەی بەڵێ دەبێت. بەڵام ئایا ئەم كاتەی بارزانی هەڵیبژاردووە سەربەخۆیی تێدا دێتە دی؟ وە ئایا، بەڕاستی، بارزانی بەدوای سەربەخۆیی كوردستانەوەیە؟ یان ئەم پڕۆسەیە بۆ شاردنەوەی فەشلی حوكمڕانی و گەندەڵی و شەرعیەتدان بە حوكمی تۆتالیتاری و هەژمونی بنەمالە سیاسیەكان و مانەوەی خۆی لەسەر حوكم و بەردەوامی مانەوەی پرسی نەفت و فرۆشتنی بەدەستیانەوە. ئێمە بەو شیوەیە دەبینین. بۆیە پیمان راست نییە لە باروزروفیكی وەك ئێستادا رێفەڕەندەم ئەنجام بدرێت تا زەمینەسازی بۆ دەكرێت بە بەرژەوەندی گەل. ئەم خاڵانەمان پێ گەرنگە بۆ ئەو زەمینە سازییە.
١مەڕجەعیەتی بڕیاردان لەسەر ریفەڕەندەم و دەركردنی یاسای پێویست بۆ ئەم پڕۆسەیە و بە ئەنجام گەیاندنی ویستی هاوڵاتیان ئەركی پەڕلەمانە وەك نوێنەری هەڵبێردراوی گەل.
٢. كات بەدەستەوەیە بۆ دەستنیشانكردنی شیوەی حوكمڕانی و جۆنیەتی رێكجستنی پەیوەندی نێوان حوكمەت و كۆمەڵگە. بۆیە دەبێ پڕۆژە دەستورێكی شیاو و هاوچەرخانە ئامادەبكرێت و دەنگی لەسەر بدرێت بە زوترین كات بێ چاوەڕوانكردنی كاتی هەڵبژاردنێكی تر یان ریفەڕەندەم.
٣. هەلبژاردنەكانی پەڕلەمان و ئەجومەنەكان و سەرۆكایەتی هەرێم دوانەخرێت و لە كاتی خۆیاندا ئەنجام بدرێن
٤. باری ئابووری و موجە و خرمەتگوزاری چاك بكرێن بەزووترین كات، بە یەكێك لەم میكانیزمانە: ێ. دەستەیەكی سەربەخۆی بەرپرس بەرامبەر بە پەڕلەمان و دوور لە كاریگەری حیزب و دەسەڵاتی تەنفیزی هەڵبژێدرێت لە شارەزایانی بەڕێوەبەڕایەتی و پسپۆڕی بواری دارایی و نەفت، لە پەڕلەمان دەنگیان لەسەر بدرێت. سەرجەم بورەكانی پیشەسازی نەفت لە كۆنتراكت و دەرهێنان و هەناردەكردن و فرۆشتن و پارە هێنانەوە بۆ بوجەی گشتی بگرنە دەست. هەروها بەرپرس بن لە سەرپەرشتیكردنی سەرجەم داهات و باج و گومرگەنان و كوكردنەوەیان و هێنانەوەیان بۆ بوجەی گشتی. هەر لەلایەن ئەم دەستەیەوەش بەپێ پێویست بوجەی وەزارەت و داموزراوەكان مسۆگر بكرێت. ب. ئەگەر ئەمە نەكرێت، ئێمە پێشنیار دەكەین پرسی هەناردەكردنی نەفت بدرێتەوە دەست حوكمەتی ناوەند و كوردستان وەكو جاران بەشە بوجەی لە بۆجەی گشتی عیراق بۆ دابین بكرێت.
٥. پەڕلەمان دەسەڵاتی چاودێری و لێپرسینەوەی بەكاربێنێت بۆ ئەنجامدانی چاكسازی و بەگژداچونەوەی گەندەڵی و ئاشكراكردنی دزی و داگیركردنی موڵك و ماڵی گشتی و گێرانەوەیان بۆ دەوڵەت و تاوانباران بدرێنە دادگایەكی سەربەخۆ.
٦.جیاكردنەوەی دەسەڵاتی دادوەری لە دەسەڵاتی تەنفیزی و بەهێزكردنی و دابینكردنی سەربەخۆی تەواو بۆ ئەم دەسەڵاتە تا بەكاری یاسایی خۆی هەڵسێت وەكو پێویست و دادوەری بۆ هەموان دابین بكات.
٧.دەركردنی بنكە سوپاییەكانی توركیا لە هەرێمی كوردستان و داخستنی بنكە هەواڵگریەكانی توركیا و ئێران. بێ ئەنجامدانی ئەم هەنگاوە، هەتا ریفەڕەندەمیش بكرێت ناتواندرێت سەربەخۆیی بەدەست بهێندرێت، دەرئەنجام تەنها گۆڕینی داگیركەرێك بە یەكی تر دەبێت.
ئێمە داوا لە خەڵكی كوردستان دەكەین بۆیكۆتی پڕۆسەی ریفەڕەندەم بكەین چۆنكە نابێ ئیعتراف بەم پرۆسەیە بكەین. زۆر ئەستمە بۆ تاكی كورد دەنگ بە نەخێر بدات بۆ سەربەخۆیی كوردستان و لە هەمان كاتیشدا چونە سەر سندوق و دەنگدان بە نەخێریش ئیعترافكردنە بەو پڕۆسە چەواشەكاریە. هەڵوێستی راستەقینە ئەوەیە ئیعتراف بەو پڕۆسە سەختەكارییە نەكەین و مقاتەعەی پڕۆسەی ریفەرەندەم بكەین و نەچینە دەنگدان، چونكە بە حیلە شەرع ریفەڕەندەمە بۆ پۆستەكەی بارزانی، وەك خۆی دەڵێ ئەگەر دەنگی نەخێر زۆرینە بوو واز لە پۆستەكەت دەهێنێ و دیارە بە پێچەوانەشەوە دەمێنێتەوە. بۆیە بۆیكۆتكردن شایستەترین هەڵوێستە. ئەگەر لە مەسەلەی تەزویر بترسین، ئەوان دەنگی بەڵێ هەر دێنن و نەخێر هەر دەیدۆڕێنێ بە سندوقی ئامادەكراویش بێت.
شارپرێس:
تاچەندە قەناعەتتان بۆ دروست بووە ئەمجارە ئیوە ئەتوانن دەنگ بهینن چونكە لە هەلبژاردنەكانی تردا تارادەیەك هیزگەلیك نزیك لە پەكەكە بەشداریان كرد بی ئەوەی بتوانن دەنگ و متمانەی كورسیەك بەدەست بهینن
محەمەد كیانی: ئیمە ئاگاداری كاری ئەو هێزەی پێشتر نەبووین. بەڵام دەبێ ئەوە بزانین ئەوان لە هەڵومەرجێكی نالەباردا كاریان دەكرد، وەكو ئێستای ئێمە. رێگری لە ڕای ئازاد و دەنگی ئازاد دەگیرێت، تا ڕادەیەك لە هەولێر رێگەنادرێت سیمینارێك رێكبخەین ئەمە و بێجگە لە جۆرەها ساختەكاری لە پڕۆسەی دەنگدان و گۆڕینی دەنگەكان.
جەماوەر نابێ دوای پڕوپاگەندەی میدیایی و ریكلام و تەلەفیزیۆنی لایەنكانی خاوەن ئیمكانیەت بكەوێت، دەبێ خەڵك لە دوای ماهیەت و جەوهەر و هزری ئەو لایەن و كەسانە بگەڕێت كە دەتوانێت نوێنەرایەتی راستەقینەیان بكات و پێشەنگایەتیان بكات لە كاتی پێویست و داواكاریەكانیان جێبەجێ بكات. ئەمانە گرنگن نەك تەنها داتا پێشكەشكردن و باسی گەندەلێ، ئەمە كاری پێشكەشكاری میدیاییە. كاری سیاسی و پەڕلەمانتار بەگژادا چونەوە و بەدواداچون و بەرەنگاربوونە و پێشڕەوایەتی جەماروەرە لە كاتی بۆ گۆڕانكاری پێویست و داكۆكی كردن لە بەرژەوەندی گشتی و مافی تاك وكۆمەڵانی خەڵك و چاكردنی خزمەتگوزاریەكانە. ئەمانە كاری جدیان دەوێت لە كەسی جدی. پەیڕەوانی رەوتی ئێمە لە سەركەتن و بەدیهێنانی ئەنجام كەمتر قبوڵ ناكەن. قژ رنینەوە كاری هەڤاڵانی ئێمە نییە. بێگومان جەماوەر ئەم ڕاستیانە لەبارەی بزوتنەوەی ئێمە دەزانێت. پشت ئەستورین بە خەباتی هەڤاڵان و وێنەی دەستكەوتەكانی هەڤاڵانی پەیڕەوی ئاپۆچی، لە هەرجیەك هەبن، متمانەی جەماوەر بەدەست بێنن و كاری بەرهەمدار لەم بەشەی كوردستانیش بكەنە مۆركی خۆیان.
داوا لە جەماوەر دەكەین وەلایان بۆ حیزب و لایەنەكان موتەلەق و چەسپاو نەبێت لە بەر خاتری كەس و ناو و ئینیمای كۆن. بەلكو وەلایان جیوەیی بێت، بۆ ئەولایە بچێت كە جێی چاویان تێدایە نیوێنەرایەتی بەرژەوەندیەكانی خۆیان و كۆمەڵگەكەیان بكات.
