شارپرێس: نیقاش
بۆ هەر گێژەڵوكەیەكی سیاسی یاخود ئەمنی كە بەغدا‌و هەولێر بەخۆوەی ببینن، موسڵ تووشی بێداری دەبێت‌و تای لێدێت، ئایا بۆ ریفراندۆمەكەی كوردستانیش تووش دەبێتەوە كە ‌یەكەم تاقیكردنەوەی دوای داعشە؟

ئاسان نییە ئاگاداری هەموو كاردانەوەكانی پارێزگایەك بەقەبارەی نەینەوا بیت سەبارەت بەمەسەلەیەكی سیاسی هەستیاری وەك ریفراندۆم، بەتایبەتی كە پارێزگایەكی خاوەن پێكهاتەیەكی ئاڵۆزی دانیشتووانە‌و هێشتا لەبارێكی نائاساییدا دەژی، چونكە هێندە نابێت لەجەنگێكی وێرانكەر هاتووتە دەرەوە كە فەوازی لە هەموو جومگەكانی ژیاندا بۆ بەجێهێشتووە.

لەنێوان دوو پایتەختدا
یەكەم هەڵوێستی ئاشكرا كە موسڵ سەبارەت بە ریفراندۆمی جیابوونەوەی هەرێمی كوردستانی عێراق گوزارشتی لێكرد، رەتكردنەوە بوو، ئەویش سێ رۆژ بەر لەدەستپێكردنی ریفراندۆمەكە روویدا كە لە 25ی ئەیلول بەڕێوەچوو. دەیان گەنج لەناوەڕاستی شارەكەدا چەند لافیتەیەكی رەتكردنەوەیان بەرزكردبووە‌و سەركردەكانی گرووپەكانی سەر بە حەشدی شەعبی رێبەرایەتییان دەكردن كە دیارترینیان شێخ رەیان كلدانی بوو كە مەسیحییە‌و فەرماندەیی هێزەكانی بابلییون دەكات كە چەكدارانی مەسیحی شانبەشانی عەرەب‌و مسوڵمان لەخۆدەگرێت.

خۆپیشاندانەكە هەڕەمەكی نەبوو، هەندێك لە سەركردەكانی حەشدی شەعبی بەدیاریكراویش لە هەردوو پێكهاتەی مەسیحی‌و شەبەك بانگەشەیان بۆ كردبوو، چونكە ئەوان دەسەڵاتیان لە حكومەتی فیدراڵی لە بەغدا وەردەگرن، بەسروشتیش ژمارەیەك كەسایەتی‌و شێخی ئەو عەشیرەتە عەرەبانە ئامادەیبوون كە ریفراندۆم رەتدەكەنەوە.

لە شارۆچكەی تلكێف (7 كم لە باكووری موسڵ) كە پێشتر زۆرینەی دانیشتوانەكەی مەسیحی بوون‌و یەكێكە لەو ناوچانەی كورد داوای گەڕانەوەی بۆ هەرێم دەكات، هێزەكانی بابلییون كە شارۆچكەكەیان كۆنترۆڵ كردووە، هانی دانیشتووانیاندا بۆ بەشداریكردن لەخۆپیشاندانەكە كە زۆرینەیان عەرەبی مسوڵمانن، هەمان شتیش لە چەند ناوچەیەكی دیكە لە دەوروبەری شارەكە روویدا.

محەمەد حەدیدی دەڵێت: "لەلایەن كەتائیب بابلییون بانگهێشت كراین بۆ بەشداریكردن لە خۆپیشاندانەكان لەدژی ریفراندۆم، منیش چووم‌و هەر سێ كوڕەكەشم لەگەڵ خۆم برد، نامانەوێت دەسەڵاتدارانی كورد سەرلەنوێ شارۆچكەكە كۆنترۆڵ بكەنەوە".

لەبەرامبەریشدا رێژەیەكی زۆری موسڵییەكان نیگەرانی خۆیان بەرامبەر خۆپیشاندانەكان دەربڕی، لەوبارەیەوە گەنجێك بەناوی یونس حەمید بەدەم سەیركردنی ئەو كۆمەڵە خۆپیشاندەرەی لە نزیك نووسینگەكەی كۆببوونەوە‌و هاواریان دەكرد‌و هەڕەشەی جەنگیان لەدژی هەرێمی كوردستان دەكرد، وتی: "ئەو خۆپیشاندانە نوێنەرایەتی شارەكە ناكات، چونكەی زۆرینەی هەرەزۆری خۆپیشاندەرەكان لە قەزا‌و ناحیەكانەوە هاتوون، پێمانوایە ئێستا شارەكەمان سەرقاڵی ساڕێژكردنی برینەكانیەتی‌و لە بەرژەوەندیدا نییە بچێتە هیچ ململانێیەكەوە".

دوای سێ رۆژ لە خۆپیشاندان، دیمەنێكی دیكەی تەواو دژ بەوە بەدیكرا، لە شارۆچكەی رەبیعەی مۆڵگەی هۆزی شممەری عەرەبی، كۆمەڵێك پیاو بە جلوبەرگی عەرەبییەوە ریزببوون بۆ دەنگدان لە ریفراندۆم‌و ئاڵای هەرێمی كوردستانیان هەڵگرتبوو.

ناحیەی رەبیعە (106 كم لە خۆرئاوای موسڵ)ی زۆینە عەرەب، یەكێكە لە 16 یەكەی ئیداری كە ماددەی 140ی دەستووری عێراق دەیانگرێتەوە‌و دەكەونە ناوچە جێناكۆكەكانی نێوان هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی فیدراڵی.

رەبیعە‌و حەوت یەكەی ئیداری دیكە ریفراندۆمیان تێدا ئەنجامدرا لەبەرئەوەی لەژێر كۆنترۆڵی هەرێمدان‌و دانیشتووانەكەیان تێكەڵەیەكە لە عەرەب‌و ئێزدی‌و كورد‌و توركمان‌و شەبەك، پرۆسەكەش خاڵی نەبوو لە گوشاركردن لە دانیشتووانەكەیان بەمەبەستی هاندانین بۆ بەشداریكردن لە ریفراندۆم‌و دەنگدان بە بەڵێ.

زۆرینەی بێدەنگ
لەنێوان ئەم هەڵوێستە‌و ئەوی دیكەدا زۆرینەیەكی بێدەنگ بەرامبەر ریفراندۆم‌و بگرەو بەردەكەی هەن، لەوبارەیەوە دكتۆر مەحمود عەزۆ مامۆستای زانستە سیاسییەكان لە زانكۆی موسڵ دەڵێت زۆرینەی موسڵییەكان بێلایەن بوون لەبەرامبەر ئەوەی روودەدات، چونكە لەم كاتەدا ریفراندۆم ئیستیفزازی نەكردن كە سەرقاڵن بە ساڕێژكردنی برینەكانیان لەدوای رزگاربوون لە داعش، هەروەك گوتاری كورد بۆ ریفراندۆم دەستی بۆ مەسەلەی تایفەگەری برد‌و بەپلەی یەكەم بەرەو بەغدا ئاڕاستە كرابوو.

ئەمەش مانای بایەخنەدان بە مەسەلەكە ناگەیەنێت، چونكە رێژەیەكی زۆر لە دانیشتووانی ناوچە جێناكۆكەكان عەرەبن‌و بەدوو قۆناغ لەشاری موسڵ ئاوارە بوون، یەكەمیان لەدوای كۆنترۆڵكردنی ناوچەكانیان لەلایەن داعشەوە‌و دووەمیشیان لەدوای ئازادكردنی لەلایەن هێزە كوردییەكانەوە، ئەمانە چاودێری رووداوەكان دەكەن لە ناوچەكانیان كە ریفراندۆمیان تێدا ئەنجام دراوە‌و چاویان لەوەیە لە ئایندەدا بگەڕێنەوە بۆیان وەك عەزۆ دەڵێت.

سەرەنجامیش زۆرینەیەكی بێدەنگ لە موسڵ هەیە، نەك تەنیا لەسەر ئاستی میللی، بەڵكو لەسەر ئاستی حكومەتی خۆجێییش كە لە بارێكدایە كەس ئیرەیی پێنابات، چونكە ئێستا كەوتووەتە نێوان چەكوشی بەغدا‌و سەكۆی هەولێرەوە‌و رەنگە لە ئایندەیەكی نزیكیشدا دووچاری گوشارێكی زیاتر ببێتەوە هەر كاتێك پەیوەندی نێوان ئەم دوو "پایتەختە" گرژبێت، بەتایبەتی كە ئەو ناوچانەی هەرێمی كوردستان داوای دابڕینیان لە پارێزگای نەینەوا‌و وەرگرتنەوەیان دەكات، دەوڵەمەندن بە نەوت‌و سامانە سروشتییەكانی دیكە، رووبەریشیان لە پارێزگای كەركوك گەورەترە.

ترس لە جەنگێكی دیكە
ئێستا كە ریفراندۆم كۆتاییهاتووە، هێشتا موسڵ بێدەنگە، بەڵام لە لێكەوتەكان دەترسێت، ئەوەش كە لێی دەترسێت روودانی جەنگێكە لەنێوان بەغدا‌و هەولێر كە بەدڵنیاییەوە لە ئاگرەكەی بەدوور نابێت.

نەشوان زوبەیدی دەپرسێت، ئایا شەڕ روودەداتەوە؟ ئەو دەڵێت: "بێزاربووین لە ترس‌و تۆقاندن‌و ئاوارەبوون، من‌و خێزانەكەم لە ناحیەی زومار (70 كم لە خۆرئاوای موسڵ) دەژیاین‌و ناچاربووین لەدوای كۆنترۆڵكردنی لەلایەن داعشەوە بەجێی بهێڵین، كاتێكیش هێزەكانی پێشمەرگە ئازادیان كردەوە رێگەیان نەداین بگەڕێینەوە، بۆیە ئێستا لە ناحیەی عەیازییەی نێوان هێزەكانی حەشدی شەعبی سەر بە بەغدا‌و هێزە كوردییەكان دەژین‌و دەترسم سەرلەنوێ ئاگری شەڕ بمانسووتێنێت".

ئەو هێزانەی موسڵ‌و هەندێك قەزا‌و ناحیەیان كۆنترۆڵكردووە، لەژێر فەرمانی حكومەتی فیدراڵیدان‌و بەشەكەی دیكەی پارێزگاكەش لەژێر كۆنترۆڵی پێشمەرگەی كوردیدایە، بەوپێیەش هێڵیكی تەماس بەدرێژایی زیاتر لە 150 كم هەیە ئەو دوو لایەنە ركابەرەی تێدا رووبەڕوو وەستاون كە چوار مانگ لەمەوبەر شان بەشانی یەكتر لەدژی رێكخراوی داعش شەڕیان دەكرد.

ئەوەی كە زیاتر موسڵییەكان نیگەران دەكات ئەوەیە پشتیان بە هەرێم بەستووە وەك سەرچاوەیەكی سەرەكی گەیشتنی كاڵا‌و خۆراك‌و سووتەمەنی‌و تەنانەت كارەباش، چونكە دووری نێوان موسڵ‌و هەولێر نزیكەی 80 كیلۆمەترە، ئەگەر دەروازەكانی هەرێمیش بەڕووی موسڵدا دابخرێن ئەوا دەبێت پشت بە بەغدا ببەستێت كە 400 كیلۆمەتر لێوەی دوورە.

كەواتە موسڵ پێویستی بەوەیە خۆی لە كارەساتی جەنگێكی نوێ بەدووربگرێت‌و پرۆسەكانی ئاوەدانكردنەوە دەستپێبكات كە تا ئێستا لەبەری راست دواكەوتوون كە دووچاری وێرانكارییەكی زۆر هاتووە، ئەگەر ئەو جەنگەش هەڵبگیرسێت ئەوا دۆڕاوی یەكەم دەبێت تێیدا.