شارپرێس: نیقاش
ماوەیەكە دەستێكی‌ شاراوە ئارامی‌ لەئەبوغرێب بڕیوە، هەموو مەزەندەكانیش بەرەو ئەوە دەچن، كە كۆمەڵێك ئەفسەری‌ پێشوو لەپشت ئەو كارەوە بن‌و ئامانجی‌ خۆیان هەبێت.

ناوچەی ئەبوغرێب لەڕووی ئەمنییەوە هەلومەرجێكی جیاواز لەزۆر ناوچەی دیكەی بەغدا بەخۆوە دەبینێت، چونكە هەڵكەوتەی ناوچەكە لەسەر رێگای فەلوجە وایكردووە رەوشی جیاواز بێت لەزۆر قەزا‌و ناحیەی دیكەی سەر بەپایتەخت.

رازی سەعدی (44 ساڵ) زیاتر لەدوو سەعات لەئۆتۆمبێلەكەیدا لەبەردەم بازگەیەكدا چاوەڕوانی ئەوە دەكات رێگای پێبدرێت بچێتە ناوەوە بۆ ناوچەكەی خۆی لەقەزای ئەبوغرێب لەخۆرئاوای بەغدای پایتەخت، سەعات 9ی شەوە‌و وادەی داخستنی ئەو تاكە دەروازەیە نییە كە رۆژانە رازی لێیەوە دەچێتە گوندی زێدان كە ماڵەكەی لەوێیە.

رازی لە ئۆتۆمبێلەكەی دادەبەزێت تا پرسیار لەبارەی هۆكاری داخستنی بازگەكە بكات‌و یەكێك لەئەندامانی بازگە سەربازییەكە وەڵامی دەداتەوە كە بازگەیەكی نزیك لەناوچەكە لەلایەن چەند كەسێكی نەناسراوەوە تەقەی لێكراوە‌و ئیتر ناوچەكە داخراوە تا رێگە لە هەڵاتنیان بۆ دەرەوە بگیرێت.

رازی‌و دەیان كەسی دیكەش لەوە دەترسن تا بەیانی رێگەیان پێنەدرێت بچنە ئەو ناوچەیە لە كاتێكدا ئەگەر كاتی قەدەغەكردنی هاتووچۆ دەست پێبكات كە تائێستاش لە ناوچەی بەرپرسیارێتی فرقەی حەڤدەی سوپای عێراق لە ئەبوغرێب كاری پێدەكرێت كە لە گوندی (زێدان)وە درێژ دەبێتەوە تا دەگاتە گوندی (عوبێد سەهەر)، چونكە هەموو شەوێك قەدەغەكردنی هاتووچۆ لە نیوە شەوەوە دەستپێدەكات‌و تا سەعات چواری بەرەبەیان بەردەوام دەبێت بەپێچەوانەی زۆربەی ناوچەكانی بەغدای پایتەخت كە زیاتر لە دوو ساڵە قەدەغەی هاتووچۆیان تێدا هەڵگیراوە.

لەو دەوروبەرە هەڵمەتێكی گەڕان بەدوای گومانلێكراوەكاندا بەڕێوەدەچێت‌و هیچ دەرئەنجامێكی نابێت، چونكە ئەنجامدەرانی ئەو كارە توانیویانە زۆر بەئاسانی لە گوندەكانی دەوروبەردا خۆیان بشارنەوە.

جگە لە دانیشتووانی ئێرە، كەس ناتوانێت بچێتە ناوچەكە بەبێ ئەوەی بەو بازگەیەدا تێبپەڕێت‌و بەوردی بپشكنرێت تا دڵنیاببنەوە لەوەی چەكی پێ نییە كە ترس لەوە هەیە لە كردەوەكانی تیرۆركردندا بەكاربهێنرێت، هەروەك كەسیش ناتوانێت لە ناوچەكە بچێتە دەرەوە تا بە بازگەیەكی هاوشێوەدا تێپەڕ نەبێت.

ئەمە یەكەمجار نییە كە بازگەكان لە ئەبوغرێب رووبەڕووی هێرشی چەكداری دەبنەوە‌و ژمارەیەك لەئەندامانی ئاسایشیان تێدا دەكوژرێت‌و بریندار دەبن، وەك رازی بە "نیقاش"ی وت: "هەمیشە بازگەكانی ئەم ناوچەیە دووچاری هێرشی چەكداری دەبنەوە".

هەروەها دەڵێت: "وا باوە لێرە ئەو ئۆتۆمبێلانەی تابلۆی تۆماركردنیان پێوە نییە بە ئەنجامدانی ئەو كردەوەی تیرۆركردنانە‌و هێرشكردنە سەر بازگەكان تۆمەتبار دەكرێن، كەسیش ناتوانێت بەو جۆرە ئۆتۆمبێلانەوە هاتووچۆ بكات ئەوانە نەبن كە باجیان پێیە" ئەو باجانەش بریتین لەو ناسنامانەی وەزارەتە ئەمنییەكان دەیدەنە كارمەندانیان. هەروەها رازی دەڵێت: "ئەوانە دانیشتووی ناوچەكەن، كەس ناتوانێت بەئاسانی چەك بهێنێتە ژوورەوە‌و بیباتە دەرەوە".

سەعات 10ی شەو رێگە بە رازی‌و ئەو كەسانەی دیكەی لای بەربەستە ئەمنییەكە دەدرێت تێپەڕببن بەمەرجێك كارتی نیشتەجێبوونیان پێبێت بیسەلمێنێت دانیشتووی یەكێك لە ناوچەكانی ژێر بەرپرسیارێتی ئەو فرقە سەربازیەن.

ئەندامانی بازگەكە پیاوێكی تەمەن 40 ساڵان رادەگرن‌و رێگەی پێنادەن بچێتە ژوورەوە تا كەسێك لەو ناوچەیە نەبێتە كەفیلی، پیاوە 40 ساڵانەكە دەڵێت: "دەچمە سەردانی خزمێكم"، كارمەندە ئەمنییەكەش وەڵامی دەداتەوە‌و دەڵێت: "كەواتە پەیوەندی پێوە بكە بابێت‌و كارتی نیشتەجێبوون لەگەڵ خۆی بهێنێت".

كارمەندە ئەمنییەكە بۆ "نیقاش"ی روونكردەوە كە فەرمانیان پێیە وردبینی لە ناسنامەی ئەو كەسانە بكەن كە لەو بازگەیەوە دەچنە ئەو ناوچەیە ئەویش لەترسی دزەكردنی یەكێك لە تێوەگلاوانی هێرشكردنەسەر هێزە ئەمنییەكان بۆ ناوچەكە، چونكە كەسی سەردانكەر پێویستی بەوە هەیە كەسێك ببێتە كەفیلی تا بچێتە یەكێك لە ناوچەكانی ژێر بەرپرسیارێتیان.

كردەوەكانی بەئامانجگرتنی هێزە ئەمنییەكان تەنیا ئەو هێرشانە ناگرنەوە كە كەسانی نەناسراو دەیانكەنە سەر ئەو بازگە‌و خاڵانەی پشكنین كە لە شەقامەكاندا بڵاوبوونەتەوە، بەڵكو ئەفسەرانی سوپاش دەكەنە ئامانج لە هەر شوێنێكدا بن، ئەو كردەوانەش وا دەردەكەوێت پاڵنەری تیرۆریستیان لە پشتەوە بێت.

بەڵام هەندێك لەو هێرشانە لەو چوارچێوەیە دەردەچن، چونكە بۆ نموونە لەدوای دەمەقاڵێی نێوان یەكێك لە دانیشتووانی ناوچەكە‌و ئەندامانی هێزە ئەمنییەكان روودەدەن بەهۆكاری ئەمنی جیاواز.

جارێكیان تاوەرێكی چاودێری ئەمنی لە شەودا دەستڕێژی گوللەی لێكرا‌و یەكێك لە ئەندامانی هێزە ئەمنییەكان كوژرا‌و دوانی هاوەڵیشی بریندار بوون، لەو كاتەشدا هێرشەكە وا ناسێندرا كە پەیوەندی بەوەوە هەبووە یەكێك لە ئەندامانی تاوەری چاودێریكردنەكە رێگەی بە ژنێكی بیست ساڵان گرتووە كە پاشنیوەڕۆی ئەو رۆژە بە نزیك ئەوێدا تێپەڕیوە.

سروشتی دانیشتووانی ئەو ناوچە كشتوكاڵیانە مۆركێكی لادێییانەی هەیە، چونكە زۆرینە عەشایرن‌و زۆربەی دانیشتووانی ناوچەكە لە هۆزە عەرەبەكانی وەك زەوبەع‌و تەمیم‌و جبور‌و ئەوانی دیكەن.

عەشایرەكان قبوڵی ناكەن ئافرەتێكیان رێگەی پێبگیرێت، ئەگەر رێگەپێگرتنەكە زارەكیش بێت، هەروەك قبوڵیشی ناكەن بە شێوەیەكی ئیستیفزازی رێ بە رۆڵەكانیشیان بگیرێت وەك ئەوەی هەندێك جار لەلایەن چەند ئەندامێكی هێزە ئەمنییەكانەوە روودەدات.

چونكە ئەندامانی هۆزەكان بەوە ناسراون كە زۆر شەرەفیان لەلا مەبەستە‌و پشتیوانی خەڵكی ناوچەكەیان دەكەن‌و هەرزوو هەڵدەچن ئەگەر ببیستن كچێكی عەشیرەتەكەیان رێگەی پێگیراوە یاخود یەكێك لە رۆڵەكانی هەراسانكراوە.

مەهدی زەوبەعی كە یەكێكە لە شێخانی عەشیرەت لە گوندی زەوبەعی ئەبوغرێب، لەوەڵامی ئەوەدا بە "نیقاش"ی وت: "عەشایرە عەرەبە رەسەنەكان رازی نابن دەستدرێژی بكرێتەسەر ئەندامانی هێزە ئەمنییەكان، چونكە ئەوانیش رۆڵەی عەشایرن‌و هاتوون بۆ ئێرە تا رۆڵی نیشتمانی‌و شەرعییان بەجێ بگەیەنن".

بەڵام زەوبەعی پێی وایە كەسانێك هەن هەوڵدەدەن ئەو حاڵەتانە بقۆزنەوە بۆ بەئامانجگرتنی هێزە ئەمنییەكان‌و وای پیشان دەدەن عەشایرەكان لەپشتیەوەن، ئاماژەی بۆ ئەوەش كرد كە هەندێك لەوانەی گومانیان لێدەكرێت ئەم جۆرە كردەوانە بكەن ئەفسەری سوپای پێشووی عێراقن‌و بوونیان لەناو سوپای ئێستادا قۆستووەتەوە كە پێناسە‌و چەكی بۆ دابینكردوون تا بە ئاسانی ئەو جۆرە كردەوانە ئەنجام بدەن.

هەروەك زەوبەعی مەترسی خۆیشی پیشاندا لە بەردەوامبوونی ئەو رەوشە لەكاتێكدا ئەگەر ئەو ئەفسەرانە لە پێگەكانی خۆیاندا بمێننەوە بەوپێیەی ئەو ئەفسەرانە زۆربەیان لە دانیشتووانی گوند‌و ناوچەكانی ئەبوغرێبن‌و سوودمەندن لەمانەوەی رەوشەكە بەخراپی، چونكە فەرماندە ئەمنییەكان ناچار دەكات دەستبەرداریان نەبن هەرچەندە ئاگاداری پێشینەشیانن.

زەوبەعی پێشی وایە بەردەوامبوونی رەوشی ئەمنی بەو شێوەیە هەموو ناوچە ئەمنییەكە والێدەكات وەك ناوچەیەكی گەرمی زۆر مەترسیدار پۆلێن بكرێت كە ئەوەش مانای بەردەوامبوونی ئەو ئەفسەرانەیە لەسەر وەرگرتنی دەرماڵەی مەترسی لە سەروو مووچەكانیانەوە كە لە 500 هەزار دیناری عێراقیش كەمتر نییە، ئەمە جگە لە بەردەوامبوونیان لەسەر بەرتیل وەرگرتن لە خاوەن بەرژەوەندییە بازرگانییەكان تا بۆیان بپارێزن.

ئەم جۆرە رووداوانە بوونەتە هۆی دروستبوونی كەلێنێك لە نێوان دانیشتووانی ناوچەكە‌و ئەندامانی هێزە ئەمنییەكان كە لەو ناوچەیە بڵاوبوونەتەوە‌و فەرماندە ئەمنییەكانیش زۆر هەوڵی پڕكردنەوەی كەلێنەكەیان داوە، بەڵام بێ سوود بووە.

لەكاتێكیشدا ئەگەر عەشایرەكان بێتاوان بن لەو كردەوانەدا، ئەوا گریمانەی بوونی شانەی نووستووی پەیوەندیدار بە داعشەوە كە ئەو كردەوانە جێبەجێ دەكەن، بە شیاوی لێكۆڵینەوە دەمێنێتەوە.

بۆیە بەگوێرەی ئەم گریمانەیە كە لە هەندێك لە ناوچەكانی پشتێنەی بەغدا خۆی دەنوێنێت وەكو تارمییە بە نموونە، ئەوا ئەم رووداوانە ژینگەیەكی گونجاو دەخوڵقێنن بۆ ئەوانەی باوەڕیان وایە ئەوانە ئەندامی شانە نووستووەكانی داعشن كە دانیشتووانی ناوچەكە هان دەدەن‌و هەست‌و سۆزیان دەقۆزنەوە بۆ چاندنی رق‌و كینە بەرامبەر ئەندامانی هێزە ئەمنییەكان.

هەروەك بەكارهێنانی وەتەری تایفی‌و قۆستنەوەی هەستی هەندێك لەو كەسانەی لە ریزەكانی حزبی بەعسی هەڵوەشاوە‌و رژێمی پێشوودا بوون وەك ئەوەی لە هەندێك ناوچەی ئەبوغرێب هەیە، ئەمانە هەموویان كارتن‌و شانە نووستووە گریمانەییەكانی رێكخراوی داعش بەكاریان دەهێنن بۆ نانەوەی ئاژاوە لە نێوان دانیشتووانی ناوچەكە‌و ئەندامانی هێزە ئەمنییەكان وەك ئەوەی لە ناوچەی حەمید شەعبان هەیە كە ناوی یەكێك لە دیارترین فەرماندە سەربازییەكانی سەردەمی سەدام حسێنی سەرۆكی پێشووتری هەڵگرتووە.

ناوچەی ئەبوغرێب دەكەوێتە ناوەڕاستی رێگای نێوان ناوەندی بەغدای پایتەخت كە لەڕووی ئیدارییەوە قەزای ئەبوغرێب سەربەوێیە، لەگەڵ فەلوجە كە گرنگترین شاری پارێزگای ئەنبارە لە خۆرئاوای پایتەخت (ئەمەی خوارەوە نەخشەكەیەتی).

قەزای ئەبوغرێب دوو ناحیە لەخۆدەگرێت بریتین لە (نەسر‌وسەلام)‌و (ئیبراهیم بن عەلی)‌و بەپێی مەزەندە رەسمیەكانی ساڵی 2014 زیاتر لە 300 هەزار كەس لە هەردوو ناحیەكەدا نیشتەجێن.

نەخشەكە روونیدەكاتەوە كە قەزای ئەبوغرێب دراوسێی هەردوو ناحیەی فەلوجە‌و كەرمەی پارێزگای ئەنبار‌و ناحیەی رەزوانییەی بەغدای پایتەختە، ئەو ناوچانەش بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ سەرچاوەی نیگەرانییەكی ئەمنی بوون بەوپێیە شانەی نووستووی رێكخراوی داعشیان لێیە‌و لەوێوە دزە دەكەن.

لە چەند ساڵی رابردوودا شیعە توانیان بە ئازادییەكی زیاترەوە سروتە ئایینیەكانیان لە هەندێك ناوچەی ئەبوغرێب بژێننەوە‌و لەوەشدا بڵاوبوونەوەی هێزە ئەمنییەكان یارمەتیدەریان بوون كە ساڵی 2014 پاڵپشتی كران بە گرووپەكانی حەشدی وەك عەسائیب ئەهللحەق‌و ئەوانی دیكە بەمەبەستی دەركردنی چەكدارانی رێكخراوی داعش‌و شانە نووستووەكانی لە قەزاكە.

بەڵام ئەم كارە بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ یارمەتیدەر بوو لە هێنانەئارای ئامانجی دیكە كە پاراستنیان بووەتە ئەركی هێزە ئەمنییەكان‌و ئەوەش بارگرانییە بۆیان.

چونكە لایەنی بەرپرسیار لە بەئامانجگرتنی ئەفسەران‌و هاندانی دانیشتووانی ناوچەكە لەدژی ئەندامانی هێزە ئەمنییەكان لە ئەبوغرێب هەمان ئەو لایەنەیە كە هەوڵ دەدات كەژاوەكان‌و حسێنییەكان بە ئامانج بگرێت، بۆیە لێرەدا تێكەڵكردنی كارتەكان مەبەستەكەیە‌و شێوازەكانی بەدیهێنانی زۆرن.

بەڵام فەرماندەی ئۆپراسیۆنەكانی بەغدا پێی وانییە ئەو ناوچانە شانەی نووستووی رێكخراوی داعشیان لێبێت، ئەمەش وا دەكات پەنجەی تۆمەت بۆ یەك توێژ درێژ بكرێت كە ئەویش توێژی ئەفسەرە گەندەڵەكانە كە هێشتا نەزانراوە ئایا ئامانجیان كەسیی هاوبەشیان لەگەڵ یەكتر هەیە یاخود رێكخراوێكە‌و ئامانجی مەترسیدارتری هەیە كە دەگاتە ئاستی هاوسۆزی لەگەڵ رێكخراوی داعش یان بۆ بەرجەستەكردنی چالاكی شانە نهێنییەكانی حزبی بەعس لەو ناوچەیە.

فەریق روكن جەلیل روبەیعی فەرماندەی ئۆپراسیۆنەكانی بەغدا پێی وایە ناوچەكانی خۆرئاوای بەغدای پایتەخت كە خۆیان لە قەزای ئەبوغرێبدا دەبیننەوە، پێویستیان بە ئاستێكی بەرزتر لە هەوڵی هەواڵگری هەیە، چونكە رەوشی ئەبوغرێب لەژێر كۆنترۆڵدایە سەرەڕای روودانی هەندێك رووداو وەك روبەیعی دووپاتی دەكاتەوە.

بەڵام دەرئەنجام وادیارە كەلێنی نێوان دانیشتووانی ناوچەكە‌و ئەندامانی هێزە ئەمنییەكان لەفراوانبوونێكی نیگەرانكەردایە هاوشێوەی ئەوەی لەدوای رووخانی رژێمی سەدام حسێن لە ساڵی 2003و ساڵانی دواتر روویدا، ئەمەش مەترسی لەدەستدەرچوونی رەوشی ئەمنی لەو ناوچەیە لێدەكرێت لە بەرژەوەندی رێكخراوی داعشدا یان رەنگە لە بەرژەوەندی رێكخراوەكانی حزبی بەعسدا كە مەزەندە وایە وردە وردە چالاك دەبنەوە.

ئەوانەی باوەڕوایە لەپشت ئەو كردەوانەوە بن بەپێی زانیارییە هەواڵگرییەكان ئەفسەری پێشو‌و ئێستان‌و ئەوە پشتڕاست نەبووەتەوە كە پەیوەندییان بە رێكخراوی داعشەوە هەیە، ئەمەش مایەی نیگەرانییەكی زۆرە لەبەرئەوەی ناسنامەی تۆمەتبار لەم رووداوانەدا ئاشكرا ناكرێت، ئەوەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی لایەنێكی دیكە لەپشتیانە‌و هێزە ئەمنییەكان بەڵگەی تێوەگلانیانی بەدەستەوە نییە.

بەكورتی یارییە زیرەكانەكە بریتیە لەوەی ئەفسەری گەندەڵ لە سوپای ئێستادا هەن كە ئەفسەر بوون لە سوپای پێشوودا‌و رووكاری رەسمی‌و عەشایری دەقۆزنەوە‌و وا لە دانیشتووانی ناوچەكە تێدەگەیەنن كە هێزە ئەمنییەكان دەیانەوێت تۆڵەیان لێبكەنەوە، هەروەك واپیشانی چاودێران دەدەن كە ئەوە رێكخراوی داعشە هێزە ئەمنییەكان بەئامانج دەگرێت لەگەڵ دروستكردنی بۆچوونێكی تێكدەرانە بەوەی رێكخراوەكانی حزبی بەعس رۆڵیان لەو بابەتەدا هەیە.

ئەو "خێوانە"ی پلەی سەربازیان هەڵگرتووە هاوبەشیان هەیە لە گێڕانەوەی قەزای ئەبوغرێب بۆ ئەو حاڵەتی لەدەستدەرچوونە ئەمنییەی لەدوای رووداوەكانی ساڵی 2003وە قەزاكەی گرتەوە‌و بووە مۆڵگەیەك بۆ هێزە تیرۆریستییەكان‌و ئەو حزبانەی گۆڕانی سیاسی عێراقیان لەو كاتەدا رەتدەكردەوە.

لەگەڵ ئەوەشدا وادیارە هێزە ئەمنییەكان بێگومانن لەوەی دەتوانن رووبەڕووی ئەو ئاڵنگارییە ببنەوە كە پێیان وایە مەترسیەكەی لەو ئاڵنگاریانە كەمترە كە پێشتر‌و لە ناوچەی دیكە توانیویانە رووبەڕوویان ببنەوە.