شارپرێس: نیقاش
پاش دوو ساڵ لە ئازادكردنی، قەزای بێجی بەهۆی ئۆپراسیۆنە سەربازییەكانی نێوان داعش‌و هێزە عێراقییەكانەوە بووەتە شارێكی كارەساتبارو لێقەوماو.

بێجی‌ بەهۆی‌ شەڕەوە 80%ی خاپوور بووە، بەشی هەرەزۆری دانیشتووانە ئاوارەبووەكەشی تائێستا نەگەڕاونەتەوە، بەڵام هێشتا بێهیوان نەبوون لە دەستپێكردنەوەی ژیان.

ئوم ئەحمەد قەیسی (69 ساڵ) پێیوانەبوو ماڵەكەی لە نزیك كەناری روباری دیجلە لە خۆرهەڵاتی قەزای بێجی لە باكووری سەڵاحەدین (40 كم لە باكووری تكریت) بەجێدەهێڵێت‌و باڵادەستبوونی داعش ناچاری دەكات لەگەڵ زیاتر لە 1400 خێزان ئاوارە بێت كە زۆربەیان پەنایان بۆ كامپەكان یاخود ئەو خانووە تەواو نەكراوانە بردووە كە سادەترین هۆكاری ژیانیان تێدا نییە، بەڵام هێشتا ئومێدی هەیە بگەڕێتەوە‌و عەسران لەگەڵ بەتەمەنەكان لە كەنارەكە پێكەوە دابنیشن.

ئەوەی مەرگەساتی خۆی‌و خێزانەكەشی زیاتر كردووە ئەوەیە ئەحمەدی كوڕی لەدوای ئازادی سەردانی ناوچەكەی كردووە‌و بینیویەتی خانووەكەیان‌و زیاتر لە 4000 خانووی دیكەش بەتەواوی یان بەشیكێیان خاپوور بوون، هەروەك پاڵاوگەی نەوتی بێجی كە كاری تێدا دەكرد بووەتە داروپەردو‌و زەحمەتە ژیانی بەبەردا بكرێتەوە، بۆیە دڵتەنگی دایگرتووە‌و بۆ درەختەكانی باخچەكەشی دەگری كە بەهۆی تینوێتی‌و دابڕانیان لە خەڵكەكەی، وشك بوون.

تەنیا یەك گەشت بەسە بۆ ئاشنابوون بە قەبارەی كاولكاری‌و وێرانكاری لە ناوچە‌و كۆڵانەكانی باشوور‌و باكوور‌و خۆرهەڵات‌و خۆرئاوای بێجی، چونكە ئەو شارە بووەتە پارچەیەك لە داروپەردو‌و بەهۆی ئۆپراسیۆنە سەربازییەكانی نێوان رێكخراوی داعش كە بۆ ماوەی دووساڵ كۆنترۆڵی كردبو‌و هێزە عێراقییەكان كە زیاتر لە ساڵێك شەڕی سەختیان كرد بۆ كۆنترۆڵكردنەوەی لە دەستی رێكخراوەكە‌و وێرانكارییەكی لێكەوتەوە كە زیاتر لە 80%ی شارەكەی گرتۆتەوە.

سەرەڕای ئەوەی ماوەی زیاتر لە دوو ساڵە هێزە ئەمنییەكان شارەكەیان كۆنترۆڵكردووەتەوە، بەڵام شارەكە خاڵیە لە دانیشتووان‌و تا ئەمڕۆش هەوڵەكانی ئەنجومەن‌و پارێزگاری سەڵاحەدین سەركەوتوو نەبوون لە گەڕاندنەوەی دانیشتووانی ناوەندی شارەكە‌و باكووری‌و دانیشتووانی ناحیەی سینییەی خۆرئاوای.

كامیل عەباس ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سەڵاحەدین بە "نیقاش"ی وت: "قەزای بێجی بەدەست خاپووربوونی ژێرخانەكەی بەهۆی تاوانبارانی داعش‌و ئەو جەنگەی لەماوەی ئازادكردنیدا بەردەوامبوو، دەناڵێنێت" داوایشی لە لە حكومەت كرد "بڕە پارەی بەپەلە بۆ سەرلەنوێ بنیتنانەوەی قەزاكە تەرخان بكات".

وتیشی: "قەزاكە پێویستی بە ئاوەدانكردنەوەی خوێندنگە‌و بنكە تەندروستییەكان هەیە بۆئەوەی ئامادە بكرێنەوە بۆ ئەو خەڵكەی لە ماوەی داهاتوودا دەگەڕێنەوە‌و زۆربەی ئاوارەكانیش هیواخوازن دەسەڵاتدارانی حكومەت بیانگەڕێننەوە بۆ ماڵەكانیان لەبەرئەوەی لە هەلومەرجێكی سەختدا دەژین".

بەپێی ئامارە رەسمییەكان بەر لە رووداوەكانی ساڵی 2014 ژمارەی دانیشتووانی بێجی زیاتر لە 205 هەزار كەس بووە‌و دوای كۆنترۆڵكردنی قەزاكەش لەلایەن داعشەوە دانیشتووانەكەی راگواست كە ئێستا رووبەڕووی بارودۆخێكی سەخت بوونەتەوە لە چەندین كامپدا لە هەرێمی كوردستان‌و شارەكانی دیكەی هەردوو پارێزگای سەڵاحەدین‌و بەغدا.

محەمەد مەحمود قایمقامی بێجی بە "نیقاش"ی وت: "قەزاكە كارەساتبارە، چونكە بەگوێرەی خەمڵاندنی سەرەتایی تیمەكانی رووپێوی كە سەردانی قەزاكەیان كردووە 80%ی ژێرخانەكەی بەتەواوی خاپوور بووە‌و زیاتر لە حەوت هەزار فەرمانگە‌و خانو‌و دووكان‌و بازاڕ  وێران بوون".

وتیشی: "شارەكە لە هەموو لایەنەكانی خزمەتگوزاری‌و ژێرخان‌و رەوشی تەندروستییەوە كارەساتبارە‌و پێویستی بە دەستوەردانێكی گەورەی حكومی هەیە‌و دەبێت رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانیش رۆڵیان هەبێت لە سەرلەنوێ بنیاتنانەوەی".

محەمەد مەحمود میكانیزمی گەڕانەوەی ئاوارەكانیشی خستەڕوو كە لە مانگی شوباتی ساڵی 2017وە بە گەڕانەوەی 100 خێزان بۆ گوندەكانی باشووری قەزاكە لەوانە مالیحە‌و بعێجی‌و مەزرەعە  دەستیپێكردووە پاش وردبینیكردنیان لە بینای سایلۆی دانەوێڵەی بێجی كە هەرخێزانێك لەلایەن حەشدی شەعبی‌و هەواڵگری‌و ئاسایشی نیشتمانی‌و پۆلیسی خۆجێیی‌و ئۆپراسیۆنەكانی سەڵاحەدینەوە وردبینی ئەمنییان لەگەڵ دەكرێت‌و پاشان چەند مانگێكیش بەڵگەنامەیەك دەدرێتە سەرۆكی خێزانەكە بۆ چوونە نێو قەزاكە.

بەگوێرەی قسەی چاودێران گەڕانەوەی خێزانەكان لە حوزەیرانی رابردووە ئاستەنگی بۆ دروست بووە‌و لەلایەن حەشدی شەعبیەوە بەچەند هۆكارێكی نادیار راگیراوە‌و تا مانگی ئابی 2017 تەنیا 500 خێزان گەڕاونەتەوە بۆ بێجی كە تەنیا لە دانیشتووانی گەڕەكی عەسری بوون.

تا ئێستاش كۆی ئاوارە گەڕاوەكان بۆ قەزای بێجی بە گوندەكانی باشووری قەزاكەشەوە لەوانە مەزرەعە‌و حەجاج‌و ئەلبوتوعمە‌و گەڕەكەكانی تر‌و ناوەندی قەزاكە، گەیشتووەتە زیاتر لە 55 هەزار كەس لە كاتێكدا نزیكەی 145 هەزار كەسی دیكە لە دانیشتووانەكەی بە ناحیەی سینییە‌و باكووری قەزاكەشە ئاوارەن‌و دابەشبوون بەسەر هەرێمی كوردستان‌و شارەكانی دیكەی سەڵاحەدیندا.

قایمقام دووپاتی دەكاتەوە كە رەوشی خزمەتگوزاری خراپە بەتایبەتی كارەبا‌و ئاو بەهۆی بوونی سەدان شوێنی مەترسیدار كە داعش مینی تێدا چاندوون، هەروەها بەهۆی ئەو تەقەمەنییە نەتەقیوانەی لەخانووەكاندا بڵاوبوونەتەوە، هەروەك نەخۆشی جۆراوجۆریش بڵاوبوونەتەوە بەتایبەتی بڵاوبوونەوەی نەخۆشی پێست لەنێو منداڵاندا بەشێوەیەكی بەرچاو.

پارێزگای سەڵاحەدین رایگەیاندووە كە زیاتر لە 7 هەزار خانو‌و دامەزراوەی مەدەنی‌و خزمەتگوزاری حكومی‌و ئەهلی بەهۆی كردەوە سەربازییەكان تەنیا لە قەزای بێجی خاپوور بوون، ئەنجومەنی پارێزگاكەش لە دانیشتنێكدا قەزاكەی بە "ناوچەیەكی لێقەوماو" لەقەڵەمدا.

بێجی بەیەكێك لە ناوچە بیاباناوییە لمینەكان دادەنرێت، لەبەرئەوە دانیشتووانەكەی پشت بەو دامەزراوە پیشەسازیانە دەبەستن كە حكومەتی ناوەند لە ساڵانی حەفتاكانی سەدەی رابردوودا دروستی كردن‌و گرنگترینیان پاڵاوگەی نەوتی بێجیە كە گەورەترین پاڵاوگەیە لە عێراق‌و چوار پاڵاوگە‌و كارگەیەكی دروستكردنی رۆنی رووەكی‌و كارگەیەكی دروستكردنی پەین‌و دوو وێستگەی بەرهەمهێنانی وزەی كارەبا‌و وێستگەیەكی غاز لەخۆدەگرێت ئەوە جگە لە پاڵاوگەی سینییە (7 كم لە خۆرئاوای بێجی).

ئامارە رەسمییەكانیش دووپاتی دەكەنەوە كە كۆی توانای پاڵاوتن لە پاڵاوگەكانی بێجی 350 هەزار بەرمیلی رۆژانەیە كە پێداویستی زیاتر لە 10 پارێزگای لە بەرهەمە نەوتییەكان دابین دەكرد، لەدوای چوونەناوەوەی داعش بۆ پاڵاوگەكە‌و كۆنترۆڵكردنی بۆماوەی شەش مانگ، پاڵاوگەكە زیانی زۆری بەركەوت‌و پسپۆرانی وەزارەتی نەوت قەبارەی زیانەكانیان بە زیاتر لە 80% مەزەندەكرد كە پارەیەكی زۆری تێدەچێت‌و لە ئێستادا ناتوانرێت بنیاتبنرێتەوە.

شێخ خالید عەلی جەنابی بە "نیقاش"ی وت: "نائومێد بووین لە زۆری داواكاری‌و بانگەوازەكان‌و وەفدەكان‌و دیدار لەگەڵ بڕیار بەدەستدان لە بەغدا بۆ گەڕاندنەوەی دانیشتووانی بێجی بۆ ناوچەكانیان‌و سەرلەنوێ بنیاتنانەوەی پاڵاوگەكە كە سەرچاوەی بژێوی زۆرینەی دانیشتووانە‌و گەیشتووینەتە ئەو باوەڕەی چەند شتێك كە نایانزانین‌و چەند بەرژەوەندییەك لەسەروو نەهامەتی خەڵك‌و لەسەروو ئابووری وڵاتەوە، كۆنترۆڵی ئەم بابەتەیان كردووە".

بەڵام ئوم ئەحمەد بێ هیوا نەبووە لە گەڕانەوە بۆ ئەو شوێنەو ژیان لە نزیك دیجلە‌و دراوسێكانی كە پەیوەندی لەگەڵ زۆربەیاندا ماوە‌و لەو بارەیەشەوە دەڵێت:"چەندە بخایەنێت هەر دەگەڕێینەوە ماڵەكانمان، چونكە هیچ پەیوەندیمان بەو رووداوانەوە نەبوو كە روویانداوە‌و روودەدەن، بەرپرسیارانی ئەو رووداوانە سیاسیەكانن‌و ئێمەش بووینەتە قوربانی".