بەشی دووەم:
له لێژاییەوه بۆ كوێ؟
له بەشی یەكەمی ئەم ووتارەدا، كۆمەڵێ پێشنیارمان خستە بەرچاو بۆ تێپەڕاندنی ئەم بارودۆخە هەستیارە لە باشوری كوردستان.
لەگەڵ نووسینەوەی ئەم بەشە، ڕەوتی ڕووداوەكان، هەڵبەت بە سەرسوڕمانەوە، بەرەو ئاراستەیەك دەڕون كە بەشێك لەو پێشنیارانە دێنەدی. لەم بەشەدا، لە چەند هۆكارێكی سەرەكی ورد دەبینەوە كه كار‌یگەری زۆریان هەبوو له هێنانه ئارای ئەم داكشانە و لەو چاوگەشەوە چەند پێشنیارێك دەخەینەوە بەرچاو كه پێویسته بۆ خۆڕێكخستنەوە و ڕاستبوونەوە بە هەند وەربگیرێن.
دەبێ بڵێم سەرتاپای هۆكار و پێشنیارەكان بە چاوێكی ڕیالیستانه داڕێژراون بەمەبەستی دروست كردنی هەماهەنگی و ڕێكەوتنی سیاسیی گشتیی لە باشور.
هۆكارەكان یان ڕوونتر بڵێن هەڵه سیاسییەكان مشتێكن لە خەروارێك كە ستراتیژوانانی كورد لە باشور كورتیان لێی هێنا.
یەكەم، دەسەڵاتی سیاسیی لە باشور وانەی لە ٣١ ئاب وەرنەگرتبوو، بەو مانایەی نەدەبوو یەكێك لە دوو بەهێزترین حیزبی سیاسیی لە باشوركه خاوەن هێزی سەربازین، مەودای دەسەڵاتداری لەوی تر ئەوەندە بەرتەسك بكاتەوە كە بەرەو پەلكێشانی هێزی نەیارانیان ببات. یەكێتی لە ٣١ ئاب بە نیاز بوو پارتی لە زاخۆ ئاودیو بكات، بێ لەبەر چاو گرتنی ئەو پەرەسەندنانەی كە پارتی بە هاوكاری هێزی ناوەند، یەكێتی بەرەو سنورەكانی ئێران (ڕۆژهەڵاتی كوردستان) ڕاپێچ بكاتەوه. لەم چەند ساڵەی دوایی دا، بە تایبەت لە ئاكامی هەنگاوی ڕێفراندۆم، بنەماڵەی تالەبانی ورده ورده بەرەو پەراوێزی دەچوون. بارزانی بە هۆی هەنگاوەكانی بۆ سەربەخۆیی پێگەی بەرفراوانتر كردبۆوه. لە بەرمبەردا یەكێتی بە هۆی باڵباڵێن ڕوژ لە دوای ڕۆژ بەرەو كزی دەچوو. ژمارەی كورسییەكانی یەكێتی لە پەرلەمانی كوردستان چەند بەرابەر كەمی كرد بوو. بە جیابوونەی بەڕێز دكتور بەرهەم ، پێدەچوو ژمارەی كورسییەكانی یەكێتی هەمدیسان كەمتر ببێتەوە. ئەمە جگە لەوەی بنەماڵەی تالەبانی هێشتا لەبەر دەم تەوژمی دەسەڵاتی بەڕێز كاك كوسرەت و هەڤاڵانی، بەتایبەت دوای كوچی دواییی خوا لێخۆشبوو مام جەلال، تروسكاییەكی ئەوتۆیان بۆ باڵادەستی داهاتووی خۆیان بەدی نەدەكرد. بۆیە بۆ بەرەنگار بوونەوەی ئەم تەوژمانه، لای بنەماڵەی تالەبانی یڕیار دان لەسەر نزیك بوونەوە و ڕێكەوتن لەگەڵ ئێران و عەبادی كارێكی گران نەبوو بەو ئامانجەی پارتی و باڵی كاك كۆسرەك لە كەركوك دور بخەنەوە و هەستانەوەی خۆیان لە كەركوك و سلێمانی و هەڵەبجە لەڕێگەی دابین كردنی موچە لە لایەن دەسەڵاتی ناوەندییەوه مسۆگەر بكەن. هەرچەند هێشتا زووە زنجیرەی ڕووداوەكان كوتایی پێ بێت، بەڵام ئەنجامە كان دوای لە دەست دانی كەركوك پێدەچێ بنەماڵەی تاڵەبانی له هەڵەیەكی گەورە وشیار بكەنەوە كە له لایەن بارزانی و كاك كۆسرەتەوه بە خیانەتی نیشتمانی ناو براوه.
دووەم، دەسەڵاتی سیاسیی لە باشور، خوێندنەوەی باشیان بۆ هاوكێشەی سیاسیی و جیۆپۆلیتیكی ناوچەیی نەبوو. حكومەتی هەرێم لە ڕكابەریی سیاسەتی ناوچەیی – ئیقلیمی دا به هۆی ڕاكێشانی بۆری نەوت و پەیمانی پەنجا ساڵەی هەناردەی نەوت پشتی زۆر بە توركیا بەستبوو. دەسەڵاتداران، بەتایبەت لە زۆنی زەرد، بە هۆی ئەو بەرژەوەنده ئابورییانه ئەگەری ئەوەیان به دور دەزانی كە دەوڵەتانی ناوچەكه لە كاتی پێویست دا بەم چەشنه لەگەڵ یەك ڕێك بكەون و گەلە‌كۆمه له هەرێمی كوردستان بكەن. به گرتنەوەی كەركوك، دەركەوت ئێران و عێراق لەگەڵ توركیا لەسەر كۆمەڵێك بەرژەوەندی سیاسیی ڕێكەوتبن، به چەشنێ توركیا پشت لە هەرێم بكات و لە بەرامبەریشدا هەندێ پشك به توركیا بدرێ، وەكو بەرجەستە كردنی توركمانەكان لە عێراق، بە پارێزگا كردنی تەلەعفەر و دوز و هەڵبژاردنی توركمانێك بە جێگری پارێزگاری كەركوك و هەروەها ڕەنگبێ هەندێ ڕێكەوتنی نهێنی تر لە سەر نەوتی كەركوك و ناوچەكانی تر.
سێیەم، كورد دوای ڕاپەرین و ڕوخانی ڕژێمی سەدام، گرەوی بەهیز كردنی پێگەی سیاسی و ئابوری خۆی لە سەربنەمای پاراستنی لە لایەن ڕوژئاوا بە تایبەت ئەمەریكا دەكرد، كەچی بێ هەبوونی ئەلتەرناتیڤێكی پاراستنی دەرەكی، ویستی هەموو ئەو وڵاتانەیان بەتایبەت ئەمەریكا وەلا نا و ڕێفراندۆمیان ئەنجام دا. هەرچەند من ڕێفراندۆم به سەركەوتنێكی گەوره له درێژخایەندا دەبینم و ئەنجامدانی بە هەڵە نازانم، كێماسییەكە به پلەی یەك لە هۆكاری تردا دەبینم كه لە خوارەوه باسی دەكەین.
چارەم، لە بارودۆخێكی وادا كە كورد خۆی بۆ گەوترەترین هەنگاوی سیاسیی، واتە، دامەزرانی دەوڵەتی سەربەخۆ ئامادە دەكرد، دەبوو له باشور بەر لە ئەنجامدانی ڕێفراندۆم نێوماڵی كورد تۆكمه كرابا. بۆئەوەی لە ئەگەری پشت بەردانی ئەمەریكا و وڵاتانی ڕوژئاوا ، یەكدەنگی و یەكگرتوویی نێوماڵی كورد لە دەستدرێژی نەیارانیان بپاراستبا. دەركەوت لە ڕوانگەیەوه لێكدانەوەكان وردكارانه نەبوون و سیاسەتوانانمان بەهەڵه داچووبوون. بە دان پێنانی بارزانی خۆی، بیری ئەو لێكترازانەی نێو ماڵی كورد و پشتبەردانی وڵاتانی هاوپەیمانان بەم چەشنه بە مێشكیاندا نەهاتبوو.
لە لایەكی تر لایەن و حیزبە ڕكابەرە سەرەكییەكان ڕیالیستانه سیاسەتیان نە‌كرد و ئەوەندەی پەرۆشی بنبڕ كردنی دەسەڵاتی بارزانی وەك سەرۆكی هەرێم بوون ئەوەندە له بیری یەكریزی نە‌تەوەیی دا نەبوون بە تایبەت كه زەنگی مەترسیداری حشدی شەعبی بە گوێیان دا چرپابوو. سیاسەتوانه ڕكابەرەكان بە گشتی پێدەچوو باشوری كوردستان كە هێشتا لە زۆنگاوی عەشیرەتگەری و ناوچەگەریدا دەناڵێ به وڵاتێكی ئەزمونداری دیموكراتی ئەوروپی هاتبیتە بەرچاو . بە هەمان شێوه، لە لایەكی تر، دەسەڵاتیش زۆر بێباكانه هەڵسوكەوتی دەكرد. سەرۆكی پەرلەمان دور لە هەموو ڕێسایەك رێگری لێكرا تەنانەت بێتە ناو پایتەختی هەرێمەوە. هەنگاوی جدی بۆ دامەزراوە كردنی حكومەت و هێزی پێشمەرگە نەنرا. بە كورتی لەسەر ئاستی دەسەڵات و ڕكابەر، نغرۆییەك بە دەدی دەكرا و هەوڵە‌كان بۆ سەركوت كردن و لەناوبردنی یەكتر بوون نەك بۆ بەهێز كردنی ئەزمونی سیاسیی هەرێم.
سەرەڕای ئەمانه، حكومەتی هەرێم پەیوەندی توندوتۆڵی لەگەل هێزه سیاسی و چەكدارەكانی بەشەكانی تری كوردستان، بەتایبەت ڕۆژئاوا، دروست نەكردبوو. بە پێچەوانه، لەبەرامبەر كوردانی ڕۆژئاوای كوردستان خەندەق لێدرا و گەمارۆی ئابوری و سیاسییان خرایه سەر. ئەمە لە كاتێكدا هەر چواردەورمان دۆژمنه و لەو پێودانگەوه دەبوو پشتگیری گەورەی دەسە‌ڵاتدارییە كوردییەكەی ڕۆژئاوای كوردستان كرابا و هەردوولا ببونایه تەواوكەری یەكتر لە پەرەپێدانی پەوەوندییه سیاسی و ئابورییه ناوەخۆ و دەرەكییەكان. بێگومان ئەمەش لە دەرئەنجامی ئەو كورتبینییانەوە بوون كه ڕوژانی باراناویی وەك ئەمڕۆیان لەبەرچاو نەگرتبوو.
شەشەم، ئەوەی من زۆر سەرم لێسوڕماوه هێزه سیاسی و چەكدارەكانی هەر چوار پارچەی كوردستان، جگە لە پارتی و باڵی كاك كۆسرەت و پۆلێك پێشمەرگەی پارتی ئازادی، به گشتی لە بەرامبەر ئەو داگیر كاری و هێرشانەی حەشدی شەعبی وەكو تەماشاكەر ماونەتەوه. بە تایبەت له كاتیكدا كه لە ڕووبوونەكانی پردێ باس لە دەیان تاقم و سوپای شیعەی ناوەخۆ و دەرەكی عێراق دەكرا كه هێرەشەكەدا بەشدار بوون و دەیانخواست بەرەو پێش بە ئاراستەی پایتەختی هەریم بێن. بێگومان، دەسەڵاتدارانی بەغداد و وڵاتانی ناوچەكە زۆر وریایانە دەجوڵێنەوە كه لە شەڕەكە نەبێتە شەڕێكی نیشتمانی و هەموو هێزە كوردییەكان بگرێتەوە. بەڵام گۆمانی تێدا نییە كە وەكو چیرۆكی باوك و كوڕەكانی كە چڵه دارەكانی دایه دەستیان و به قەفكراوی كەسیان نیانتوانی چڵه دارەكان بیشكێنن بەڵام بە تاكی هەموویان چڵە دارەكەی خویان شكاند، وڵاتانی ناوچەكە هیزە كوردییەكان بە هەمان شێوە یەك لە دوای یەك دەشكێنن ئەگەر بێتو لە شەڕی بەرامبەر یەكێكیان ئەوانەی تر وا بەتەماشەكەری بمێننەوە.
بەلەبەر چاو گرتنی ئەم هۆكارانەی سەرەوە، پێویسته ئەم هەنگاوانە بنرێن:
-بنەماڵەی تالەبانی ڕاوستەوخۆ لە لایەن بارزانی و گەورە بەرپرسانی تری هەرێم بدوێندرێن ونزیك بكرێنەوە. ڕاستە كەم ئەزمونی لە وەچەی بنەماڵەی تالەبانیی دوای مام جەلال بەدی دەكرێ، پێویسته مەودای دەسەڵاتدارییان بەرتەسك نەكرێتەوە. ئەمە قۆناخێكە پێویستی بە هاودەنگی و یەكگرتن هەیە. ڕكابەریی سیاسی یەكلاكەرە دەتواندرێ بۆ دوای دەرچوون لەم دۆخه و دامەزرانی دەوڵەتی كوردی جێبهێلدرێ.
-لە بەرامبەردا دەبێ گۆران و باڵی تالەبانی پێگەی بارزانی لەبەرچاو بگرن و لەگەڵی نەك دژی كار بكەن. هەروەكو گوتمان لەم بارودۆخە دا یەكڕیزی مەرجه بۆ مانەوەی دەسەڵاتی كوردی؛ پێویستە هەموو هەنگاو‌ەكان بەو ئاراستەیەوە بن؛
-گەورەترین سەركەوتن لەم بارودۆخەدا، مانەوەی قە وارەی سیاسیی هەرێمە و پێویسته بە هەر چەشنێ بێ لەسەرپێ بمێنێتەوە، چونكە گۆڕانكارییه سیاسییەكان و هاوسەنگی دەسەڵات لە ناوچەكه لە گۆڕانی خێرا دایه و كورد بە یەگرتوویی و دان بە خۆداگرتن دا دەتوانێ له كوتایی، بارودۆخەكە لە بەرژەوەندی خۆی دا بشكێنێتەوە. واته ئەگەركورد دەسەڵاتی ناوچە جێناكۆكەكانی بە ئاسانی لەدەست دابێ، ئەوا لەگەڵ گۆڕانگارییه سیاسییەكان لەناوچەكە، بۆی هەیە هەر وا بە ئاسانیش بێ شەڕ بەدەستیان بهێنێتەوە؛
-هەڵە ستراتیژییەكان بكەین بە بنەما بۆ خۆڕێكخستنەوە. ئەمەریكا لە ڕاستیدا پارێزەری ئاسایشی كوردستانه، پێویستە ئەم خاڵە زۆر وشیارانە لە بەر چاو بگیرێ لە كار كردن لەگەڵ لایەنە سەربازی و سیاسییه ئەمەریكییەكان؛
- جارێكی تر بە قسەی بریقەداری برایەتی لە ناوچەكه فریو نەخۆین، هەنگاو نەنێین بۆ بەهێز كردنی دوژمن، بۆ نمونە، ئەو هەنگاوانە‌ی لە بەرژەندی حەشدی شەعبی لە موسل نرا، ئەو گروپەی یاوەرییان كرا بۆ گیانی خۆمان؛
-لە بواری نەوت دا هاوسەنگی له نێوان بەرژەوەندی زلهێزەكان بە چەشنێك ڕاگرن كه نەبێتە هۆی پشتبەردانی زلهێزێكی وەكو ئەمەریكا، بە تایبەت لە چێوارچێوەی ئەو پەیمانە نوێیەی لەگەڵ رۆزنەفتی روسیا ئەنجام دراوه؛
-پێویسته لەگەڵ ڕوژئاوای كوردستان یەكگرتنێكی سیاسی و ئابوری و جوگرافی پەرە پێبدرێ و بەرژەوندی تاكحیزبی وەلا بنرێ. ئەگەر حیزبوللای لبنانی وڵاتێك تێپەڕێنێ و بێتە كوردستان و لە هاوكاری شیعەكان دژی كورد بجەنگێ، كورد دەتوانێ له جوگرافییەكی پەیوەست دا لەگەڵ بگونجێن و لەبەرامبەر گەلەكۆمەدا بە یەكگرتوویی بەرامبەر بە دوژمن ڕاوەستن . كورد به یەكگرتوویی شكاندنی سەخت دەبێ، بەڵام بە دڵنیاییەوه بە پێچەوانەی لەم بارودۆخەی ئێستا دا، وڵاتە ناوچەییەكان لەسەربەرنامەی لەناودانی یەك بە یەكی قەوارە وهێزە كوردییەكانیان بەردەوام دەبن و كورد دیسان دوچاری نسكۆ دەبێتەوە.
