شەڕی خێڵە ماركسییەكان.. ئەگەری خاڵێكی دیكەی سفر‌ لەبەردەم یەكێتیدا

17/02/2018

ئیسماعیل حەمەئەمین

لەمانگی یانواری ئەمساڵدا، فەیلەسوفی ئەڵمانی (پیتەر سلۆتەردایك) گوتارێكی گرنگی دەربارەی دونیای ئێستا لە (ڕۆژنامەی زیورخی نوێ) لەژێر ناونیشانی ( ئایا خێلەكان دەگەڕێنەوە؟) بڵاوكردەوە. لە كاتی خوێندەوەی ئەو گوتارە فیكرییەی (سلۆتەردایك ) مانشێتێكی زۆر سەیرم بیركەوتەوە كە له ‌هەشتا‌كاندا جێگەی سەرنجم بوو، ئەویش مانشێتی گۆڤاری (الیوم السابع - ڕۆژی حەوتەم) بوو لەژێر ناوی (شەڕی خێڵە ماركسیەكان - حرب القبائل الماركسیە) ، كەبانگەشەی هەڵوەشاندنەوەی یەكەمین دەوڵەتی سۆسیالستی یەمەنی باشووری كرد. دەوڵەتێكی ماركسی كە بۆیەكەمجار‌ بوو لەناو دونیای عەرەبیدا دابمەزرێت، سەیریش لەوەدا بوو یەكەمین دەوڵەتی سۆسیالستی بوو كە خاوەنی تاكە ئاینی ڕەسمی بێت، كەئاینی‌ ئیسلام بوو. ‌بەمشێوەیە لەهەشتاكانی سەدەی بیستدا بەتایبەت لەساڵی ١٩٨٦ دەوڵەتی ماركسی یەمەنی باشوور یان یەمەنی سۆسیالستی (جمهوریە الیمن الدیمقراگیە الشعبیە) دەڕووخێت. 

ڕووداووی هەڵوەشاندنەوەی یەمەنی باشووری سۆسیالستی بەمجۆرە بوو؛ لە بەیانی سیانزەی یانوار (كانونی دووهەم) ١٩٨٦ لەكۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسی حزبی سۆسیالستی یەمەنی، لەكۆبوونەوەیەكی داخراودا، كێشە دەكەوێتە نێوان (عەلی ناسر موحەمەد)ی سەرۆك كۆمارلەگەڵ هەردووك ئەمین عامی حزبی سۆسیالستی (ئەحمەد زەعتەر)و سكرتێری پێشووی حزب (عەبدولفەتاح ئیسماعیل ). ئەم دووباڵەی حزبی سۆسیالستی‌ لە كۆبوونەوەكەی مەكتەبی سیاسیدا یەكتری بەوە تۆمەتباردەكەن، كە لە ڕێبازی سۆسیالستی حزب لایانداوە. سێ سەركردەكە دەمانچە لەیەكتری هەڵدەكێشن و پاشان پاسەوانەكانیان و دوایش لەدەرەوەی بینای سەرۆكایەتی ئەفسەرەكانی سەر بەسەركردەكان تەقە لەیەكتری دەكەن. ئاوەها هەر لەوێدا (ئەحمەد زەعتەر) دەكوژرێت، (عەلی ناسر موحەمەد) هەڵدێت و (عەبدولفتاح ئیسماعیل) بۆ دواجار بەبرینداری دەبینیرێت لەماڵەكەی خۆیدا و دوایی گوایە دەكوژرێت، بەڵام تائەمڕۆش ونە، گوایە لاشەكەی لەناو ئۆتۆمێلەكەیدا سووتاوە. 

ئاوەها گرفتی باڵە ماركسیەكان، و شۆڕشگێڕە خەیاڵزەدەكان بە فراوانكردنی خێڵێكی نوێی سۆسیالستیەوە لەناو شەڕی خێڵە كۆمەڵایەتیەكاندا دەتوێتەوە. وەك چۆن دڵۆپە مەرەكەب لەناو تەشتە ئاوێكی ڕووند بڵاوبێتەوە، ئاوەها كێشەكە بڵاودەبێتەوە، لەگەڵیشیدا كۆی كۆمەڵگەی باشووری یەمەن چەك لەیەكتری ڕادەكێشن و خەیاڵی سوسیالزم و شەڕی خێڵەكان تێكەڵی بەیەكتری دەبن. 

لێرەوە من تێبینی دەكەم بۆ یەكمجارە بەرئەوە بكەوین كەپێكهاتەی (خێڵی كۆمەڵایەتی) ڕاستەقینە لەگەڵ خێڵی خەیاڵبۆكراوی (سۆسیالستی) یەكبگرێتەوە، بەوەی هەردوو خێڵەكە، خێڵە ئایدۆلۆژیسته كە‌، ڕۆمانسیە شۆڕشگێڕەكە، لەگەڵ خێڵە ڕاستەقینە كمەڵایەتیەكەدا بتوێنەوە و مێژووی سۆسیالستی لەیەمەنی سۆسیالستیدا وەك (داڕمانێك بەرەو پێشەوه) بەرن و بەرەو (خاڵی سفر - Streben nach Null Punkt) بۆ كۆتایی بە قۆناغێكی مێژوویی بهێنن و لەناوبچن.

سلۆتەردایك لەكتێبە گرنگەكەیدا (منداڵە ترسناكەكانی نوێكات) لەڕووداوە مێژووییەكانی مۆدێرنەدا ئاماژە بەدوو خاڵ دەدات؛ یەكەمیان خاڵی سفری مێژوو و دووهەم ڕووخانە بەرەو پێشەوە...لە دەلاقە مێژووییەكاندا ئەكتەرە مێژوویەكان بەخۆیان و خەونەكانیانەوە دەگەنە بارێكی خاڵی سفر، بەمانای بەرەو خاڵی سفری مێژوویی هەنگاو دەنێن و لەوێوە كۆی خەون ومێژووی پرۆژەكەیان بەرەو داڕمان دەبەن. لەو وەهمەدا دەژین كه ‌له ‌پێشكەوتندان، بەڵام ئەمە لەڕاستیدا ئەمە داڕمانە و پێشدەكەوێت، بەمانای پێشڕەو‌ی دەكات بەرەو داڕمان بۆ پێشەوە، وەك بینایەكی كۆن بەرەو پێشەوە دەڕووخێت. 

كەشۆڕشی فەڕەنسی ڕوودەدات (ڕۆپسپێر) و (یاكوبینەكان) بڕیاردەدەن نەیارانی شۆڕشی فەڕەنسی لەناوبەرن، ڕۆپسپێر ڕۆژانە لەپاریس فەرمانی سەرپەڕاندنی سەدەها دەردەكات. ڕاستە شۆڕش دەپارێزێت لەنەیارانی، بەڵام نازانێت كەبەرەو پێشەوە دەڕووخێت. دەرئەنجام هەم خۆشی سەری دەپەڕێنرێت و هەم ناپلیۆن لەم خاڵی سفرەوە فەڕەنسا بەرەو پێشەوە دەبات، بەڵام بەرەو سفر و خاڵی سفرێكی تری مێژوو هەنگاو دەنێت. 

لینین كە لە هەژدەی ئۆكتۆبەردا بڕیاڕدەدات كۆی خێزانی قەیسەری ڕووسیا بكوژرێن و ‌گۆڕغەریب بكرێن، یەكەمین خاڵی سفر و داڕمانی مۆڕاڵی لەو بڕیاڕەوە دەستپێدەكات، كەستالینزم بەرهەمدێنێت و كۆی سۆڤیەت دوای ئەو بڕیئرە پێشدەكەوێت، بەڵام وەك داڕمانێك بەرەو پێشەوە، پێشكەوتنێك بەرەو ڕووخان، بەمانای هەنگاو بەهە‌نگاو بەرەو پێشەوە دەڕووخێت.

لەچوارچێوەی خێڵە نوێیەكانی ناو  یەكێتی نیشتمانی، خێڵە نوێیەكان خەونی خۆیان بەدەسەڵاتەوە دەبینن. ڕاستە خێڵە كۆنەكان لەدوای كۆچی (مام جەلال) خەون بەپێشكەوتن و هەستانەوەی یەكێتیەوە دەبینین، بەڵام نازانن لەم شەڕی خێڵەكایەتیە سیاسیەدا، یەكێتی بەرەو ڕووخانێك هەنگاودەنێت، كە ڕووخانە بەرەو پێشەوە. هەروەها منداڵە مۆدێرنەكانی ناو یەكێتی كه ‌بەشێكن لەو خێڵە نوێیانەی لەناو یەكێتیدا دروستبوون، لەوەهمی ئەوەدا دەژین، كە لەكۆنگرەدا پێشدەكەون و یەكێتی لەژێر ڕابەرایەتی ئەوانەدا  بەرەو پێشەوە دەچێت. بەڵام لەڕاستیدا ئەوەیان لەبیركردووە كە له (‌شازدەی ئۆكتۆبەر) دا یەكێتیان بەرەو داڕمانێكی  مۆڕاڵی گەورە برد و تەواوی مێژوویی یەكێتیان لەپێش هەموو شتێكدا  لەناو یادەوەری یەكێتی خۆیدا سفر كردەوە و ئەوسا لەناو مێژوودا...لەڕاستیدا منداڵە ترسناكەكانی مۆدێرنەی ناو یەكێتی هیچی تریان نەكرد، جگە لەوەی پڕۆسەی ڕەوتكردن بەرەو پێشەوە و خاڵی سفری خێڵە دێرینەكانی ناو یەكێتیان خێراتر كرد، چونكە بڕێك خاو بەرەو (داڕمان بەرەو پێشەوه) هەنگاویان دەنا. هەر بۆیە كۆنگرەی داهاتوو هیچیتر نییە جگە له خێراكردنی هەنگاوی خێڵە نوێیەكان نەبێت، بۆئەوەی زووتر بەرەو خاڵێكی دیكەی سفر هەنگاوبنێن.  شەڕی خێڵەكانیش وەك شەڕی خێڵە ماركسیەكانی یەمەنی باشووری هەشتاكان، ئەگەرێكی ترە.

ئیسماعیل حەمەئەمین

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی