لەسەدەی بیستەوە تائێستا، سوپای ئەمریكا لەهیچ جەنگێكدا سەركەوتوو نەبووە كە بەتەنها ئەنجامی دابێت، هەمیشە لەو جەنگانەدا براوە بووە، كە هاوپەیمانێتی دروست كردووە، جا ئەو هاوپەیمانێتیە لەگەڵ سوپای وڵاتانی تردا بووبێت، یان لەگەڵ میلیشیاو هێزی چەكداری نا نیزامی تردا، بۆ نموونە، لەجەنگی ڤێتنامدا ئەمریكا بەتەنها بوو، دواجار لەجەنگەكەدا سەرنەكەوت و مەیدانەكەی لەبەردەم شۆڕشگێرانی ڤێتنامدا چۆڵ كرد، لەكۆریاش نەیتوانی هەردوو بەشی كۆریا لەیەك بداتەوەو دواجار لەو سنوورەدا ئاگربەستی قبوڵ كرد كە ئێستا سنووری نێوان هەردوو كۆریای باشوورو باكورە، لەلوبنانیش بەهەمان شێوە پاشەكشەی كرد، لەسۆماڵیش هەر شكستی هێناو لەبەرامبەر چەكدارە برسی و نەدارەكانی محەمەد فەرەح عەیدیددا پاشەكشەی كردو وڵاتەكەی جێهێشت، تاڕادەیەك لەعێراقیش، پاش تێكشكانی هێزەكانی سەحوەی سەر بە سووننە مەزهەبەكان، هەمان ئەزموونی هەبوو، لەساڵی ٢٠١١ عێراقی بۆ هەژموونی یەكجارەكی ئێران جێهێشت.
لەگەڵ دەستپێكردنی جەنگی ناوخۆی سوریادا، ئەمریكا وەك زلهێزێكی جیهان، بەدوای پێگەو هێزێكی تایبەت بەخۆیدا گەڕا لەو وڵاتەی كە ساڵانێكی دورو درێژە هەوڵی دروستكردنی پێگە دەدات تیایدا، سەرەتا بە نێوەندگیری توركیا، بەرنامەیەكی دانا بۆ مەشق پێكردن و پارەپێدان و پڕچەككردنی گروپەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا، بەڵام ئەم بەرنامەیە پاش چوونی بەشی هەرە زۆری چەكدارەكانی ئەو گروپە ئۆپۆزسیۆنانە بە پارەو چەك و مەشقی ئەمریكاوە بۆ نێو داعش و چوونی بەشێكی تریان بۆ نێو گروپەكانی تری وەك بەرەی نوسرەو سوپای ئیسلام و بەكارهێنانی بەشەكەی تریشیان لەلایەن توركیاوە، بەتەواوەتی هەرەسی هێناو ئەمریكای لە خەونی
دروستكردنی پێگە لەسوریادا بێ ئومێد كرد، بەڵام جەنگی كۆبانێ و سەركەوتنی كورد لەو جەنگەدا بەسەر داعش و سەركەوتنی پێشتریان بەسەر بەرەی نوسرەو چەند گروپێكی تری ئیسلامی توندڕەودا، وایكرد ئەمریكا بیركردنەوەو پەیوەندی خۆی لەسوریادا بگۆڕێت و ئەو هێزە بدۆزێتەوە كە لەمێژە بەدوایدا دەگەڕێت تا لەسەر زەوی شام بیكاتە هاوپەیمانی خۆی و پێگەی خۆی تێدا قایم بكات، كوردەكان ئەو هێزە بوون، كە لەماوەیەكی كەمدا بوونە هاوپەیمانی ئەمریكاییەكان و بەو هۆیەوە ئەمریكا بووە خاوەن پێگەو هاوپەیمانێكی بەهێز لەسەر خاكی شام.
شەڕی كۆبانێ لەپاییزی ساڵی ٢٠١٤دا روویدا، تا ئەو كاتە كوردەكان لەسوریادا بێ پشت و بێ هاوپەیمان بوون، بەڵام دوای سەركەوتنیان لەكۆبانێ، بوونە هاوپەیمانی ئەمریكا، لە ٢٠١٤وە تا ٢٠١٧، كوردەكان زیاتر لە ١ لەسەر ٣ی خاكی سوریایان خستە ژێر كۆنترۆڵی خۆیانەوە، هەڵبەت ئەوەش بەهاوكاری هێزی ئاسمانی ئەمریكاو ئەو چەك و تفاقەی كە پەنتاگۆن لەو ماوەیەدا پێشكەشی كوردەكانی كرد.
تا ساڵی ٢٠١١، كورد لەسوریا بەرگریان لە بەدەستهێنانی ناسنامەیەكی سوری دەكرد، بەڵام لەدوای ساڵی ٢٠١٧ەوە كورد لەسوریا حوكمڕانی ١ لەسەر ٣ی خاكی ئەو وڵاتەیەو هاوكات دووەم گەورەترین هێزی چەكدارە لەسوریادا پاش سوپای سوریای سەر بە بەشار ئەسەد، پێش ساڵی ٢٠١١ گەورەترین داواكاری كورد لەسوریادا دانپێدانانی وجودی بوو وەك نەتەوەیەك لەسوریادا، بەڵام لەئێستادا داواكاریی كورد فیدراڵیەتە لەچوارچێوەی سوریایەكی دیموكراتدا، پێش ساڵی ٢٠١١، كورد لەسوریادا تەنانەت دەسەڵاتی شارۆچكە بچوكە كوردییەكانی وەك (قامیشلۆو عەفرین و كۆبانێ و دێریك)یشی بەدەستەوە نەبوو، بەڵام لەئێستادا كورد حاكمی پلە یەكی (حەسەكە، رەققە، دێرلزۆر، تەل رەفعەت و مەنبەج)ە كە زۆرینەی هەریەكە لەو شارانە عەرەبن و كورد تیایاندا كەمینەیەو تەنانەت هەندێكیان بەتەواوەتی شاری عەرەبین، كەواتە كورد لەسوریا، لەماوەی كەمتر لەشەش ساڵدا، دەستكەوتی زۆر گەورەی بەدەستهێناوە، حوكمڕانی خۆی باش فراوان كردووەو توانیویەتی (قوڵاییەكی ستراتیژی) باش بۆ خۆی و حوكمڕانیەكەی دروست بكات.
لەناوەڕاستی ساڵی ٢٠١٧ەوە، بەبێ رێككەوتنی نووسراوو بەپێی ئەمری واقع، ناوچەكانی نفوزی ئەمریكاو رووسیا لەسوریادا یەكلایی بوونەوە، تەواوی ئەو ناوچانەی لەژێر دەسەڵاتی كوردەكاندا بوون، بووە ناوچەی نفوزی ئەمریكاو ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی رژێمی ئەسەد و رووسیاو ئێران و حزبوڵڵاش بوونە ناوچەی نفوزی رووسیا، توركیاش خەریكبوو بەبێ بەش و بێ پشك خۆی و گروپە ئیسلامییەكانی هاوپەیمانی لەهاوكێشەكە دەكرایە دەرەوە.
جیاكردنەوەی ناوچەكانی نفوزو بایەخپێدانی ئەمریكا بە هێزە كوردیەكان و هەڵپەكردنی ئەو هێزانە بۆ زوو گەیشتنە رەققە و دێرلزۆر پێش ئەوەی سوپای سوریا بەهاوكاری رووسیا بگاتە ئەو شارانە لەداعش بسێنێتەوە، توركیای ناچار كرد، لەپێناو بەدەستهێنانی ئەو پشكەی كە ئەمریكا پێی نادات یان بەپشتگیریكردنی كوردەكان لەدەستی گروپە ئیسلامییەكانی هاوپەیمانیی دەردەهێنێت، بكەوێتە میحوەری رووسیی ئێرانییەوەو بەرژەوەندی خۆی لەوێدا ببینێتەوەو ئومێد بەرووسیادا هەڵبواسێت بۆ بەدەستهێنانی پشكێك لەسوریادا، ئەم هەنگاوەش بە كشانەوەی داعش لە جەرابلوس و چوونی سوپای توركیا بۆ ئەو شارۆچكەیە بەبێ تەقە دەستی پێكرد، چونكە هێزەكانی سوریای دیموكرات پاش ئازادكردنی مەنبەج و تەل رەفعەت، بەنیازی كشان بوون بەرەو جەرابلوس، كە بەمەش ئەمریكا بەجیاو كوردیش بەجیا ئامانجەكانی خۆیان دەپێكا، ئەمریكا لەڕێگەی هاوپەیمانەكەیەوە، دەبووە دراوسێیەكی بەهێزی ناوچەكانی نفوزی رووسیا لەحەلەب و كوردیش خەونی لێكدانەوەی هەموو كانتۆنەكانی دەهێنایە دی، بەڵام داگیركردنی جەرابلوس لەلایەن توركیاوەو كشانەوەی داعش بێ بەرگری، ئەم پلانەی تێكدا.
جگە لەوەی عەفرین كانتۆنێكی دابڕاوە لەهەردوو كانتۆنەكەی تری خۆبەڕێوەبەریی كورد، گەرچی بیانووی توركیا بۆ پەلاماردانی دورخستنەوەی یەپەگەیە لەسنوورەكانی خۆی، بەڵام لەبنەڕەتدا پێدەچێت هۆكاری پەلاماردانی عەفرین لەسەرەتاوە بۆ دوو خاڵی سەرەكی بگەڕێتەوە:
١ـ گەر توركیا یان هەر هێزێكی تر پەلاماری عەفرین بدات، ئەمریكا ناتوانێت لەسەر هاوپەیمانەكانی بێتە دەنگ و بەهێزی ئاسمانی یان زەمینی هاریكاریان بكات، چونكە عەفرین سەر بەحەلەبە و بەپێی جیاكردنەوەی ناوچەكانی نفوزیش حەلەب ناوچەی نفوزی رووسیە، كە هەر جۆرە هاریكارییەكی ئەمریكا بۆ هاوپەیمانەكانی لەو ناوچەیەدا رەنگە ببێتە مایەی پێكادان لەگەڵ روسیا، یان لانی كەم ئەمریكا ناتوانێت فڕۆكە جەنگیەكانی بەئاسمانی ئەو ناوچەیەدا بفڕێنێت. كەواتە توركیا تاڕادەیەك دڵنیابوو لەوەی كە ئەگەر لەعەفرین پەلاماری یەپەگە بدات، لەبەر ئەوەی ناوچەكە ناوچەی نفوزی روسیایە، ئەوا ئەمریكا ناتوانێت بەدەنگ بێت، بەپێچەوانەوە كە ئەگەر سەرەتا پەلاماری مەنبەج و تەلرەفعەت بدات، رەنگە ئەمریكا بێتە دەنگ. جگە لەوەش بەبڕوای ئەنقەرە كەوتنی عەفرین گورزێكی كوشندە دەبێت بۆ یەپەگەو ئاسانكاری بۆ دەكات تا لەبەرامبەر بەرگریەكی ئاسانتردا بەرەو سنووری عێراق بكشێت.
٢ـ رووسیا بەكشانەوەی هێزەكانی لەعەفرین و لەسەر سنووری توركیا، بەئاشكرا گڵۆپی سەوزی بۆ توركیا هەڵكرد بەمەبەستی پەلاماردانی عەفرین، هەڵبەت رووسیا دەزانێت گرنگیی (مەنبەج و تەلرەفعەت) بۆ توركیا لەرووی ستراتیژی و عەسكەریەوە چەندین هێندەی عەفرینە، بەڵام بە داگیركردنی عەفرین، لەلایەك رووبەرەكانی حوكمڕانی و باڵادەستیی هاوپەیمانەكەی ئەمریكا لەناوچەكانی نفوزی خۆی (بەتایبەت حەلەب) دوور دەخاتەوەو لەلایەكی تریشەوە لەبەرامبەر نەهاتنە دەنگی ئەمریكا، متمانەی نێوان ئەمریكا و یەپەگە نامێنێت و رەنگە هاوپەیمانێتییەكەشیان بكەوێتە بەردەم هەرەس، بەوەش ئەمریكا لەسوریادا بەتەنیا دەمێنێتەوەو ناچارە وەك ئەزموونەكانی ڤێتنام و لوبنان و سۆماڵ، مەیدانی سوریاش بۆ رووسیاو ئێران و توركیا جێبێڵێت، چونكە ئەمریكا بەو هێزە كەمەوە كە لەسوریا هەیەتی و بەبێ هاوپەیمانێكی سەر زەویی وەك یەپەگە، شتێكی ئەوتۆی بەرامبەر رووسیا لەسوریادا پێناكرێت.
روسیا، هەموو ئامانجێكی لەسوریای ئێستادا بەتەنیا هێشتنەوەی ئەمریكایە، چونكە دڵنیایە لەوەی كە ئەمریكا گەر لەسەر گۆڕەپانی سوریادا بەتەنها و بێ هاوپەیمان بمێنێتەوە، مەحاڵە بتوانێت خۆی رابگرێت و ناوچەیەكی فراوانی وەك ئەوەی ئێستای لەدەستدا بێت، كە لەلایەن شەڕڤانانی كوردی هاوپەیمانیەوە ئازادكراوە، باشترین كارتێكیش كە روسیا لەبەرامبەر ئەمریكادا بۆ تێكشاندنی بەكاریبێنێت، توركیایە، كە توركیا لەبنەڕەتدا دوژمنی سەرسەختی هاوپەیمانەكەی ئەمریكایە لەسوریا و پێشتر چاوەڕوانی گڵۆپی سەوزی یەكێك لە (ئەمریكا یان رووسیا) بوو بۆ ئەوەی هێرشەكانی بۆ سەر كورد دەست پێبكات و پشكێكی لەكێكی سوریا دەست بكەوێت كە خەریكبوو وردە وردە جەنگی ناوخۆی ئەو وڵاتە بەرەو چارەسەر دەچوو بەبێ ئەوەی توركیا نەخۆی و نەگروپە چەكدارە ئیسلامیە توندڕەوەكانی هاوپەیمانیشی كە زۆربەی هەرە زۆریان لەلایەن رووسیا و ئێران و سوپای ئەسەدەوە رەوانەی ئەودیو سنوورەكانی توركیا كرابوونەوە، پێگەیەكی ئەوتۆی تێیدا هەبێ.
رەنگە لەبنەڕەتدا، پلانی پەلاماردانی عەفرین، لەمۆسكۆوە داڕێژرابێت، چونكە توركیا بەرژەوەندی لەوەدا بوو سەرەتای پەلامارەكانی لە مەنبەج و تەلرەفعەتەوە دەست پێبكات و بیانووی بۆ ئەوەش هەبوو، كە ئەو ناوچانە عەرەبین و كوردەكان داگیریان كردووە، بەڵام هێرشەكەی بۆ سەر عەفرین، جگە لەوەی شكۆی سوپای توركیای لەكەدار كرد و رووبەڕووی ٥٨ رۆژ بەرگری سەرسەختانە بۆوەو دواتریش یەپەگە خۆی لەسەنتەری شارەكە كشایەوە، هیچی ئەوتۆی بۆ توركیا تێدا نەبوو جگە لەزیانی ماددی و مەعنەوی نەبێت، بەڵام رووسیا سوودی زۆری لێبینی، لەلایەك زۆنێكی گرنگی لەدەستی هاوپەیمانەكەی ئەمریكا دەرهێنا كە دەكەوتە ناوچەكانی نفوزی خۆیەوەو لەلایەكی تریشەوە غۆتەی رۆژهەڵاتی لەنزیك دیمەشق وەرگرتەوەو بەوەش هیچ مەترسییەكی لەسەر دیمەشق نەهێشت و هاوكات بەتەواوی سومعەی هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریای لەبەردەم رای گشتی جیهانیدا شكاندو وێنەیەكی دڕندانە و مافیاگەرانەی نیشان دان.
لەتەواوی جیهاندا، كوردەكان دڵگەرمن بەرامبەر داگیركردنی عەفرین لەلایەن توركیاوە، لەڕاستیدا داگیركردنی عەفرین لەلایەن توركیاوە سوپرایز نەبوو، هێندەی بەرگری و بەرگە گرتنی سەرسەختانەی یەپەگە بۆ ماوەی ٥٨ رۆژ سوپرایز بوو، چونكە بەرگریكردنی هێزێكی وەك یەپەگە لەجەنگێكی بەرەییداو بەرامبەر سوپایەكی زەبەلاح و بەهێزی وەك توركیاو چەندین گروپی چەكداری هاوپەیمانی، لەسەرەتاوە بەكارێكی نەكردەیی دەهاتە بەرچاو.
ئێستا كوردەكان ١لەسەر٣ی خاكی ئەو وڵاتەیان لەژێر دەستدایە كە بەشێكی زۆریان ناوچەی عەرەبین و بەشێكیشیان ناوچەی زۆر دەوڵەمەندن لەڕووی سامانی نەوت و كشتوكاڵەوە، چەندین بنكەی سەربازی و فڕۆكەخانەی گەورەی ئەمریكی لەناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی كوردەكاندا كراونەتەوە، كە هەموو ئەمانە ئاماژەی درێژەكێشان و ئاسوودەیی ئەمریكا دەردەخەن لەگەڵ هاوپەیمانەكەیان لەسوریا، ئەمەش مانای ئەوەیە، كاتێك كوردەكان رازی دەبن بەهاوپەیمانێتی ئەمریكا و كردنەوەی بنكەی سەربازی و فڕۆكەخانە لەناوچەكانیاندا، كەواتە دەبێ ئامادەی بەرەنگاربوونەوەی سیاسیەتی روسیاش بن لەدژی خۆیان و ئەمریكای هاوپەیمانیان.
راستگۆیی ئەمریكا لەگەڵ هاوپەیمانەكەی، لەو حاڵەتەدا بەدیار دەكەوێت كە توركیا مەنبەج بكاتە ئامانج، لەوێدا دەردەكەوێ ئاخۆ ئەمریكا بەدەستی خۆی، خۆی بەتەنیا دەهێڵێتەوە لەسوریادا یان لەسەر بەهێزكردنی پێگەی خۆی و بەرگریكردن لەهاوپەیمانەكەی بەردەوام دەبێ و جارێكی تر ئەزموونی شكستخواردوی وەك سۆماڵ و ڤێتنام دووبارە ناكاتەوە؟ گەرچی پێشتر ئەمریكا ئامادەنەبوو لەئازادكردنی رەققە و بەشێكی دێرلزۆر و زۆر ناوچەی تریش، توركیا بكاتە هاوپەیمانی خۆی و تەنانەت سەردانی ئەردۆغان بۆ واشنتۆن و كۆبوونەوەی لەگەڵ ترەمپیش نەیتوانی ئەمریكیەكان قایل بكات كە لەبەری یەپەگە، لەشەڕەكانی رەققەدا پشت بەتوركیا ببەستن، تا كارەكە گەیشتە ئەوەی ئەردۆغان بڵێت (ئەمریكا لەنێوان ئێمەو ئەواندا، ئەوانی هەڵبژارد)، كە ئەمەش ئەوپەڕی بێ متمانەیی و بێ ئومێدی ئەمریكای لەتوركیا پیشان دا.
لێدوانەكانی ئەم دواییەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا و رەتكردنەوەی بوونی رێككەوتن لەگەڵ توركیا لەسەر مەنبەج و ئاماژەدان بە كاری ئیعدامی بەكۆمەڵ و تاڵانكردنی ماڵ و موڵكی عەفرینیەكان و نیشاندانی نیگەرانی خۆیان لەو راپۆرتانە، ئاماژەی ئەوەن كە ئەمریكا جارێكی تر نایەوێت ئەزموونەكانی سۆماڵ و ڤێتنام و لوبنان دووبارە بكاتەوە، وەسفكردنی ئەو لێدوانەی وەزیری دەرەوەی توركیا كە وتی لەگەڵ ئەمریكا رێككەوتنیان هەیە لەسەر مەنبەج بە (پێكەنیناوی)و رەوانەكردنی كاروانی تری هێزو چەك لەهەرێمەوە بۆ رۆژئاوا، ئاماژەی ئەوەیە كە ئەمریكا رێگەنادات پلانەكەی رووسیا و ئێران بەبەكارهێنانی توركیا بۆ بەتەنیا هێشتنەوەی ئەمریكا یان قەتیسكردنی لەجوگرافیایەكی دیاریكراوو دابڕاوداو پاشانیش ناچاركردنی بە بەجێهێشتنی سوریا سەربكەوێت و لەبەرامبەردا رەنگە شەڕ لەسەر مانەوەی خۆی بكات، كە بێگومان ئەگەری هەیە ئەو شەڕەش بەشەڕی بەرگریكردن لەهاوپەیمانەكەی (یەپەگە) لەناوچەكانی تری هاوسنوری توركیا دەست پێبكات.
وادەردەكەوێت داگیركردنی عەفرین و كەوتنی پەیكەرەكەی كاوەی ئاسنگەر لەو شارە، سەرەتای دەستپێكردنی ئەو جەنگە بێت كە هەر دەبوو لەنێوان زلهێزەكانی سەر گۆڕەپانی سوریادا رووبدات، ئەمریكا بۆ پتەوتركردنی پێگەی خۆی و هاوپەیمانەكەیو مانەوەی لەسوریادا بەبەهێزی و رووسیاش بۆ بەتەنیا هێشتنەوەی ئەمریكاو پاشانیش ناچاركردنی بۆ ئەوەی گۆڕەپانی سوریا بۆ خۆی هاوپەیمانەكانی جێبهێڵێت، بۆیە پێدەچێت شەڕەكە نزیك بووبێتەوە، چونكە رووسیا پەنای بۆ بەكارهێنانی داردەستی تر برد كە توركیایەو پێشتر هاوپەیمانی ئەمریكا بووە، لەهەموو حاڵەتێكیشدا، وێڕای ئەوەی رووسیا لەسەر زەوی لەئاسمانیشدا حوكمی سوریا دەكات، بەڵام بڕوا وایە دواجار لەجەنگی لەگەڵ ئەمریكا (جا ئەگەر جەنگی سارد بێت یان گەرم)، رووسیا تووشی شكست دەبێت، چونكە لانی كەم رەنگە ئەوروپا و بەشێك لەوڵاتانی تری ناوچەكە وەك (ئوردون و سعودیەو ئیمارات و میسر) بكەونە بەرەی ئەمریكاوە، كەئەگەر شتی لەو بابەتەش رووبدات، بێگومان لەهەموو ناوچەكەدا دەكەوێتە بەرژەوەندی كوردەوە، چ لەرۆژئاواو چ لەباشور.
رێبوار ئەورەحمان
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی