ڕێبازی شۆڕش لە ڕووی ئایدۆلۆژیاوە نەیتوانیوە ببێتە سێبەرێك بۆ ئەو خولیاو خەمە فكری و ڕامیاری ونەتەوەییانەیەی لەناو ناخی تاكـی كوردا جۆش ئەسەنـێ و قەتیس ماوە، تا لە سای سێبەری شۆڕشا ئایدیا جیاوازەكان كۆبكرێتەوەو هەمووی پێكەوە ببەسترێنەوە و بخرێنە ژێر ڕكێفـی ئایدیای ڕزگاری و خودموختاری، بەجۆرێك دروست كردنـی دەوڵەتـی سەربەخۆ تاكە ئامانجـی شۆڕشبـێ لە پاڵ شۆڕشـی هۆشیاری.
خـــیـــانـــەت وەك هۆكاری سەرەكـــی و پرەنسیپـی پشت بە بێگانە بەستن و هیوا هەڵچنین و متمانە بەخۆ نەبوون و ڕەدوو كەوتنـی هێـزی دەرەكـی و بێگانە، دووبەرەكـی نێوان حیزبە كوردیەكان و بەستنەوەو هەڵگیـرسانی شۆڕش بە تاكە كەسێكەوە، لەدەستدانـی متمانەی ناوخۆی و جەماوەری، پەروەردە نەكردنـی ئەندام و كادێرو دروست نەكردنـی سەركردەی بەتواناو شیاو دانەنانـی كەسـی گونجاو لە شوێنـی گونجاو، هەمیشە لە مێژووی كۆن و نوێشماندا ئەو هۆكارانە بوون كە شۆڕشـی كوردیان حەواڵەی بێدەرەتانی و بێ كەسـی و لە كۆتایشا شكست كردووە.
لەو سۆنگەیەوە هەرەس بوارێك بۆ پێچەوانەكەی ناهێڵێتەوانـێ و بەمەش شۆڕش هێـزە جەماوەرییەكەی لە چاوتروكانێكا بەرەو خاڵـی سفر شۆڕ ئەبێتەوە. ئیتر دوژمن و ناحەز مامەڵەیەكـی دوژمنكارانە لەگەڵ كۆمەڵگا ئەكەن و كۆی دەستكەوتەكان پوچەڵ و بۆش ئەكەنەوە، لەپاڵ ئەم هەرەس و لە دەستدانەشا كۆمەڵگە تووشـی نائومێدیەكـی گەورەئەبـێ نەك هیوا چۆڕان واتە هەر لەوێوە هیواكانـی بە جۆرێكیتـر لە خەبات ئەسپێـرێ.
بۆیە لە هەلومەرجێكـی ئاوا سەخت و دژواردا سەركردەیەكـی لەخۆبوردووی پێویستە ببێتە فریادڕەس، كە تەواو جیاواز بێت و لەوانیتـر نەچێت كە چروزەی ڕسكانـی بیرو باوەڕێكـی تر سەرلەنوێ ڕاسان و شۆڕشێكـی تر بخوڵقێنـێ، بەو واتایەی ئەوەی ڕابەرو سەركردەیەكـی لێهاتوو نەبـێ ئەستەمە توانا تێكشاكاوەكان و دەرونە شكست خواردووەكان لەفەزایەكـی ئەوپەڕی تێك شكاوا جارێـكـی تر ببزوێنـێ، خۆشبەختانە نەوشیروان مستەفا ئەمین ئەو كەسە بوو كە ئەمەی كرد.
لە زەمنێكـی نوزە لێبـڕاودا گەشبینـی گرنگە. ئەو دەم گەشبیبنـی لای نەوشیروان مستەفا نەبـێ لای كەسـی تر بەدی نەئەكرا، گەشبینـی سەركردەش لە هەومەرج و شوێنـی خۆیا گرنگە بەواتای ئەوەی گەشبینـی و ئیـرادە ئەو كاتە بایەخ پەیدائەكات و بەرهەمـی ئەبـێ كە بـێ ئومێدی و ڕمانـی وورە ئەبێتە حاڵەتێكـی بـــاو لەناو میلەتا كە ئەمەش حوكمی بنەماڵەی شكست خواردووی چەندین ساڵ خوڵقانبووی، كاتێكیش نەوشیروان مستەفا بیرۆكەیەكـی نوێ بۆ چاكسازی و ڕێفۆرم و ڕوئیایەكـی نوێ لە شێوەی ڕیتمێكـی جیاوازی حكومڕانی لای بەرجەستە ئەبـێ ئیتـر گۆڕانكاری و ڕۆژێكـی نوێ لەدایك ئەبـێ.
هاوڕێكانی نەوشیروان مستەفا كە لە مێـژەوە وەك خۆی ناسـی بوویان و لە ئەڵقەیەكـی گەشبین و بـەئومێدا مابوونەوە بیرۆكەی نوێـی نەوشیـروان مستەفا ڕۆحـی تاودانەوە و ڕاسانێكـی نوێـی لاداهێنان، سەرەنجام لە مناڵدانـی هزرو تێڕوانینـی گەشبینانەی نەوشیروان مستەفا بۆ چاكسازی بزوتنەوەی گۆڕان لە دایك بوو.
بزوتنەوەی گۆڕان خوێنـی هەموو ئەوانەی گەرم كرد كە سووربوون لەسەر درێژەدان بە خەبات بەڵام بە ڕیتمێكـی نوێ و دنیای بینـی نەوشیروان مستەفا كە خۆی لە "ڕاستگۆی، دادپەروەری كۆمەڵایەتـی، چاكسازی بەردەوام، شۆڕكردنەوەی دەسەڵات بۆ گەل، نەهێشتنـی مەنسوبیەت و مەحوسوبیەت، كەم كردنەوەی جیاوازی مووچە لە نێوان پلە جیاوازەكانی كۆمەڵگە، پشت بەستن بە هێزو بازو ووزەی ناوخـۆ، شەفافیەت لە بودجە و ئاشكراكردنـی بۆ میلەت، نەهێشتنـی حوكمـی بنەماڵە، دوور خستنەوەی دەستی حیزب لە حكومەت، ڕیگەدان و هێنانە پێشەوەی گەنجان و سوود بینین لە ئەزموونـی بەتەمەنەكان، بڵاوكردنەوەی هۆشیاری لەنێو كۆمەڵگە، ڕێگەدان بە ئەزموون كردنـی بیرو خوێنـی نوێ و چەندین چاكەی تریش.
نوێبوونەوە بووبووە پێوستییەكـی مێژوویـی لە ڕێبازی بەڕێوبەری وتەكتیك و ستــراتیـژی. گەوهەری ڕاستەقینەی لەدایك بوونـی بزوتنەوەی گۆڕان ڕێفۆرمـی جەوهەری بوو لە حوكمی جووت حیزبـی بنەماڵەیـی ساڵانـی ١٩٩١ تـا دروست بوونی بزوتنەوەی گۆڕان كە ئەم قۆناغە لە مێـژووی حوكمڕانـی باشوری كوردستانا دائەنرێ بە "بەرجەستەكردنـی گەوهەرەی نوێبوونەوە و شۆڕشـی وشیاری كۆمەڵگە".
لە ڕاستییا دروست كردنـی بڕیاری سیاسـی و گۆڕانكاری بنچینەی و چاكسازی گشتـی و ڕێفۆرمـی سەرتاسەری پێویستــی بە ئیـرادەی هەمووان یان لایەنـی كەم زۆرینەی ئیـرادەی هەمووان هەیە یان حیـزبـی هاوچەرخـی تەواو عەیار دیموكراتـی كە بڕوای بە خەباتـی پەرلەمانی هەبـێ و سیستمـی سیاسـی نوقسانـی نەبـێ لە دەستور و دەستاودەستكردنی ئاشتیانەی دەسەڵات، پەرلەمانیش كێڵگەیەك بـێ بۆ دەرخستن و پێهەڵاچوونـی توانای فیكری سیاسـی موحەنەكـی حیزبەكان.
وەرچەرخان لە دۆخێكـی ناجێگیرەوە بۆ دۆخێـكـی جێگیـر پێویستـی بە بڕیاری عەقڵانـی و هەلومەرجـی گونجاو و پایەی كۆمەڵایەتـی وشیار هەیە بەو واتایەی كە كۆمەڵگە هەر خۆی جێگیـری سیاسـی و ناجێگیـری ئەچەسپێنـێ ئەگەر بە هۆشیارییەوە بڕوانێتە بارودۆخەكە، چونكە لە نێوان وێستگەكانـی دوو هەڵبژاردنا ماوەیەك هەیە بۆ پێداچوونەوە، ئەو ماوەیە جەمسەرێـكـی لای ئەوانەن كە متمانەیان وەرگرتوەو حاكم و باڵا دەست و حوكمدارن و جەمسەرەكەی تریشـی لای ئەوانەیە كە دەنگـی تەواویان بەدەست نەهێناوە تا دەسەڵات بگرنە دەست.
گۆمەڵگەی چەلەنگ و هۆشیار ئەگەر لەكاتـی دەنگدانا دەنگ بە ئاڕاستەی بەرژەوەندییەكانـی خۆیان بدەن نەك بەرژەوەندی حیزب ئەوا گرنگـی زانینـی نێوان ئەو دوو جەمسەرە یان وێستگەكانـی هەڵبژاردن وائەكات ئەوانەی براوەی هەڵبژاردن بوون و متمانەیەیان وەرگرتووە لەوە بگەن لە ئەو ماوەیەی لە پۆستەكانیانا كارئەكەن، كاری باش و هەڵسوڕان و توانا و لێوەشاوەیـی سەنگـی مەحەكە بۆ مانەوەو بەردەوام بوون لە دەسەڵات و خەمـی یەكەمیان كاری باش كردن و چاكتركردنـی ژیانـی هاوڵاتـی ئەبـێ، بــەڵام هەرچـی جەمسەری دووەمە كە متمانەو دەنگـی تەواوی بەدەست نەهێناوە وەك ئۆپۆزسێۆن ئەبێتە باشترین ڕەقیب، بەم جۆرەش پایەكانـی دیموكراسـی و حوكمـی گەل ئەچەسپێت و گەشانەوەو ئاوەدانـی جێێەك بۆ پێچەوانەكەی ناهێڵێتەوە.
"دانكۆرت رۆستۆ" پێـی وایە سیستمـی دیموكراسـی بە چوار قۆناغا تێئەپەڕێ كە تێیدا وەرچەرخانـی دیموكراسـی ئەگەیەنێتە پنتەكانـی ڕاگیربوونەوە كە ئەونیش بریتین لە:
١.قۆناغـی دەستەبەربوونـی یەكێتـی نیشتمانـی، لەم قۆناغەدا ڕێكەوتنـی گشتـی نییە بەڵكو شوناسێكـی سیاسـی هاوبەش تەشكیل ئەبـێ لەلایەن زۆرینەوە.
٢.قۆناغی ئامادەیـی كۆمەڵگا (اعداد)
"Preparatory phays"
بەمانای ئەوەی وڵات لەم حاڵەتەیا بە قۆناغی ململانێـی دوورو درێژو یەكلانەبوونەوەیا تێئەپەڕێ و دیموكراسـی لە مناڵانـی ململانـێ و تەنانەت جاری وا هەیە توندوتیژیشا لە دایك ئەبـێ نەك بەرهەمـی پەرەسەندنی ئاشتینـێ.
٣.قۆناغی بڕیاردان
"Decision phays"
لەم قۆناغەیا لایەنە ناكۆكەنا بڕیار لەسەر ئەوە ئەیەن كە چارەسەرێك و بنەمای دیموكراسـی پەسەند بكەن كە تیایا هەمووان مافـی بەشداری كردنیان پـێ بدرێ لە كۆمەڵگای سیاسیـا.
٤.قۆناغی ڕاهاتن "التعود"
"Habituation phyas”
لەم قۆناغەیا كە لایەنەكان بڕیاریان یاوە دیموكراسـی پەسەند بكەن بـێ ئەوەی قەناعەتیان هەبـێ یان بـێ ئەوەی ململانێكانیان كۆتای پـێ هێنابـێ بەڵام بۆ نەوە "جیل"ی دوای ئەوان ئەم جۆرە پێكەوە ژیانە ئەبێتە قەناعەت و بەمەش دیموكراسـی خۆی ڕاگرو جێگیرئەكا ئەمەش بە "لـبـرنـە"ی سیاسـی واتە بە لیبرالیزەكردنـی پرۆسەی سیاسـی لە قەڵەم ئەدرێ.
نەوشیروان مستەفا ڕێچكەكەی شكان و "نەخێـــر"ی كردە عورفێكـی ســروشتـی و ترس و تۆقانـی تا ئاستـی نەمان دوورخستەوەو بنچینەكانـی بوێری و دیموكراتـی و كۆمەڵگەی مەدەنـی گورج و گۆڵ كردەوەو قۆناغی یەكێتـی نیشتمانـی و شوناسێكـی هاوبەشـی بۆ كۆمەڵگە تەشكیل كرد و پاشان دەستـی دایە قۆناغـی ئامادەكردنـی كۆمەڵگە "اعداد" كە بە بەشداری كردن لە چەند خولێكـی هەڵبژاردنا بە ئازارو ژانێكـی زۆرەوە سەرەتاكانـی دیموكراسـی لە مناڵانـی كۆمەڵگەیا لە دایك بوو.
دواتر كۆمەڵگەو ڕەوتـی سیاسـی بردە قۆناغـی "بڕیاردان" بەجۆرێك كە خەڵكـی بڕیاری مافـی بەشداری كردنـییا و لە دوا قۆناغیشا كۆمەڵگەو حیزبە سیاسیەكانیشـی گواستەوە بۆ دوا قۆناغ كە قۆناغـی ڕاهاتن "التعود"ە كە لـێـرەیا لە هەرێمـی باشوری كوردستان دیموكراســی پەسەند كراوە بـێ ئەوەی قەناعەتـی تەواو لای هەموو لایەك هەبـێ و ملاملانێكانیش بەردوامن كە ئەمە دوا قۆناغ بوو ڕەوان شاد "نەوشـیـروان مستەفا "كۆمەڵگەی پێگەیاند.
بەمەش هەرچوار قۆناغـی ڕاگوزەری (یەكێتـی نیشتمانـی، ئامادەیـی، بڕیاردان و ڕاهاتن) بۆ گۆڕینـی (چەقبەستووی سیاسـی و حوكمـی بنەماڵەی بۆ دیموكراسـی و حوكمی گەل) بە سەركەوتووی بە ئەمانەتەوە بەئەنجام گەیاند هەر ئەوەش بوو كە لە ووتە بەناوبانگەكەی ڕەوانشاد وەك دوا پەیام ڕاگەیاند كە ئەڵـێ:
(وەكو ئەڵێن ئەم بەندەی خوایە ئەوەی كە واجب بووە لەسەر من واجبـی ئەخلاقی واجبـی سیاسـی واجبـی دینـی واجبـی نیشتمانـی واجبـی نەتەوەیـی ئەوەی كە من لە تواناما بووبـێ بە هاوكاری هاوكارەكانم كردوومانە بۆ ئەوەی خەڵك وشیاربكەینەوە لەسەر ئەوەی كە حقوق و واجباتیان چییە).
ئەمەش هەمان ئەو پەیامەیە كە پەیامبەر و پێغەمبەری ئیسلامی گەیاندی پێش مردنی خۆی واتە نەوشیروان مستەفا ڕێگاكەی پاكدیار كرد و تەنها ڕۆشتن تا كۆتایـی لەسەر هەمان ڕێ كۆمەڵگە ئەگاتە خۆشگوزەرانـی و ژیانێكـی شایستە.
ئەكرێ بڵێیـن ئەتوانین گەشبیـن بیـن و كۆمەڵگەی لە خەمـی ڕووبەڕووبوونەوەی چەكداری قوتاركردو بە جۆرێك لە پاش چەند ساڵێكـی تر نەوەكانـی داهاتوو قەناعەتـی دیموكراسـی و دەستاودەست كردنـی دەسەڵات و یەكتـری قبوڵ كردنیان تیا وە لا جێگیـر ئەبـێ.
لە كۆتاییا ئەكرێ ئەم قۆناغی ڕاگوزەرە بەرەو دیموكراسـی ناوبنێیـن بە قۆناغی (گواستنەوەی كۆمەڵگە بەرەو دیموكراسـی لەسەر كەشتـی بیـری نەوشیروان مستەفا) هەر لەو سۆنگەیەوە دروست بوونـی هەر حیزب و ڕێكخراوێـكـی تر لە هەرێـمی كوردستان بەمەبەستـی ڕێفۆرم بە بزوتنەوەی گۆڕانیشەوە بە درێژە پێدەرو و شوێن پێكەوتووی ڕەوان شاد نەوشیروان مستەفا ئەژمارەكرێ.
سامانی وەستا بەكر
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی