چەمكی شۆڕش لە نێو جیهانی ئێستای زانستی سیاسی لێكدانەوەی جیاوازی بۆ دەكرێت بەبەراورد بە تیڕوانینە كلاسیكەكانی كە جاران باوبوون ، جاران كە باس لە شۆرش دەكرا یەكسەر دەبوو دوو وێنای جیاواز بێتە پێش چاوان ئەویش(داگیركەر و داگیركراو بوو یان چەوسێنەر و چەوساوە) واتا لەدوو دیدی نەتەوەیی و چینایەتی لێكدانەوە بۆ چەمكی شۆرش دەكرا، بەڵام لەگەڵ سەرهەڵدانی شۆرشی فەرەنسا لە 1789 ئیتر خوێندنەوەیەكی تازە بۆ چەمكی شۆرش سەریهەلدا، بە مانای ئەوەی دەكرێت شۆڕش زادەی سەرهەڵدانی ناڕەزایەكانی ناوخۆی میللەتێك بێت لەبەرامبەر نادادی و برسیەتی، واتا دەكرێت شۆرش لەبەرامبەر سیستەمێكی ناوخۆی چەوسێنەریش بكرێت.
شۆرشی فەرەنسا ئیلهام بەخشی چەندین شۆرش و سەرهەڵدانی دوای خۆی بوو لە جیهان بە گشتی و ئەوروپا بە تایبەتی، دوای ئەو شۆرشە ئەوروپا بەرەو دیموكراسیەت و ئازادی و یەكسانی ئاڕاستەكراو و كەم كەمە كۆتایهات بە دەسەڵاتی دەستبژێرێكی چەوسێنەر هات كە دەستیانگرتبوو بەسەر هەموو كایەكانی ژیان لە بازاڕەوە بگرە تا جومگەكانی دەسەڵات و فەرمانڕەوایەتی.
لە ئێستادا دوای تێپەڕبوونی زیاتر لە سەدەیەك لە شۆرشی فەرەنسا ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە هەمیشە بە ناوچەی گەرمی ململانێكان دادەنرێت، یەكێك لەو ناوچانە بووە كە كەمترین كاریگەری قۆناغەكانی گەشەسەندنی كۆمەڵگای رۆژئاوای لەسەربووە، ئەمەشیان دەگەڕێتەوە بۆ كۆمەلێك هۆكار كە لێرەدا جێگای باسكردن نیە، بۆیە دەبینین سەرهەلدانی ئەو شۆڕشەی كە پێیدەوترا (بەهاری گەلان یان بەهاری عەڕەبی) لەچەند ساڵی ڕابردوو نابێتە شۆرش و گۆڕانكاری درووست لەو سیستەمە دیكتاتۆریانە جێناهێڵێت كە بەر شاڵاوی ئەو بەناو شۆڕشانە كەوتن.
ئەم نموونەی لەسەر شۆرشی گەلان بۆ ئێمەی كوردیش درووست دەردەچێت، واتا هەموو شۆرش و ڕاپەرینەكانی كورد لەو سەدەیە زیاتر ڕاپەرین بوون نەك شۆرش، چونكە بە لێكدانەوەی درووست بۆ چەمەكی شۆرش تێدەگەین كە كورد یان شۆرشی نەكردووە وەیان قۆناغەكانی شۆرشی تەواو نەكردووە.
بۆیە دەبینین لە ساڵانی سەرهەڵدانی شۆرشی نوێ لەنێو بزووتنەوەی كوردایەتی مۆدێلێكی تازە سەرهەڵدەدات ئەویش ئاوێتەكردنی خەباتی نەتەوایەتی لەگەڵ خەباتە چینایەتیەكە، ئەم مۆدێلە زۆرێك لەو حزبانەی سەردەمی شاخ كە لەژێركاریگەری بیروباوەڕی ماركسی لینینی بوون وە وەك حزبی نەتەوەییش هاتبوونەوە مەیدانی تێكۆشان ئیدیعایان بۆ دەكرد وەك( كۆمەلەی رەنجدەران لە نێو یەكێتی و بزووتنەوەی سۆسیالست كە دواتر چەندین باڵی لێكەوتەوە)
لە چەند ساڵی ڕابردوو هەڵگرتنی درووشمی چینایەتی لە قۆناغی رزگاری نیشتمانی تەنیا بۆ كورد مۆدێلێكی تازبوو، ئەگیان پێشتر لە رووسیای قەیسەری و لە چینی ماوتسی تۆنگ و تەنانەت لە كوباش تاقیكرابووەوە، بەڵام لە كوردساتی خۆمان دوای ڕاپەرینی 1991 ئیدی ئەو درووشمە بە هاتنەدی درووشمی ئازادی كاڵدەبێتەوە و بەشێك لە حزبەكان نەك هەر پشت لە درووشمە چینایەتیەكان دەكەن، بگرە خۆشیان دەبنە بەشێك لەو سیستەمەی كە چینێكی مشەخۆری چەوسێنەر درووست بكەن لە ڕێگەی ئەوانەوە دەستدەگیرێت بەسەر بەشی هەر زۆری كایەكانی ژیان.
لە ئەزەموونی چارەگە سەدەیەكی حوكمی كوردی لە هەرێمی كوردستاندا هێندە نموونەی خراب پێشكەش كراون كە باسكردن لە شۆرش نابێت بڤە بێت، بەڵام پرسیارەكە لێرەدایە كە ئێمە چ جۆرە شۆرشێكمان پێویستە؟
بۆ ئەوەی لێكدانەوەی هەڵە بۆ چەمكی ئەو شۆرشە نەكرێت لێردا جەغت لە جۆری ئەو شۆرشە دەكەینەوە كە كوردستان پێویستیەتی، كوردستان پێویستی بە شۆرشێكی رۆشەنبیری هەیە تا تاكی كورد هۆشیار بكرێتەوە لەسەر (مافە دیموكراسی و ئازادیەكانی ) كە ئەمانەش ئەركی لەپێشینەی ئەو بزووتنەوە جەماوەریانە دەبێت كە هەڵگری درووشمی دیموكراسی و دادپەروەرین.
بۆیە پێویستە تاكی كورد بە گشتی و چینەهەژار وبرسیەكە لە هەرێمی كوردستان بەتایبەت ئەوانەی كە قوربانی سیستەمی حوكمڕانی خرابن، پەیوەستی ئەو شۆرشە دیموكراسیە بن و لە هەڵبژاردنەكانی داهاتوو دەنگی ناڕەزایی خۆیان بكەنە كردار و لەسەر سندوقەكانی دەنگدان شۆرشیكی سپی بەرپا بكەن دژ بە نادادی و نەبوونی دیموكراسیەت لەو ئەزموونە خرابەی كە لە حوكمڕانی كوردستان هەیە.
هیوا سەید سەلیم
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی