یەكی ئایار ڕۆژی جیهانی چینی كرێكاران، بیرهێنەرەوەی مێژوی خەباتی چینی كرێكارە لەسەرتاسەری جیهاندا.ڕۆژی یەكی ئایار وەك ڕۆژێك بۆ چینی كرێكار له میژوودا پەیوەستە بە خەباتی كرێكارانەوە بۆ دیاریكردنی كاری ڕۆژ بە ( 8 )هەشت كاتژمێر كار، ئەم ڕۆژە لەسەدەی نۆزدە‌‌وە لە ئەمریكا لە پەیوەند بەو خەباتەوەكراوە بە ڕۆژی پشوو، تێكۆشان بۆ دیاریكردنی ڕۆژكار بە هەشت سەعات لە ساڵی ١٨٦٠ەوە لە ئەمریكا دەستی پێكردووە.لە ساڵی ١٨٨٤دا فیدراسیۆنی سەندیكا‌و یەكێتیە كرێكاریە ڕیكخراوەكان لە ویلایەتە یەگرتووەكان و ووڵاتی كەنەدا له ساڵی ١٨٨١ ەوە پێكهاتووە بڕیارێكی دەركرد كە لە بەشێكیدا دەڵێت:" لە یەكی ئایاری ١٨٨٦ بەدوواوە دەبێ هەشت سەعات كار ڕۆژكاری یاسایی پێكبهێنێت، بۆ ئەم مەبەستە بانگەوازی هەموو ڕێكخراوە كرێكاریەكانی ئەم ناوچەیە دەكەین كە یاساكان بە جۆرێك ئاراستە بكەن لەگەڵ ئەم بڕیارەدا بێتەوە". هەر ساڵی پاش ئەوەش هەمان فیدراسیۆن بەیانێكی بڵاوكردەوە و تەئكیدی كردەوە كە سیستەمی هەشت سەعات كار دەبێ له ١ی ئایاری ١٨٨٦ەوە بخرێتە كارەوە، لەبەرئەوەی لەو سەردەمەدا لە ئەمریكا كرێكاران ناچار دەكران ١٠ و ١٢ و تەنانەت ١٤ سەعات كار بكەن.
بەڵام، مەخابن چینی كرێكاران لە عیراق و هەرێمی كوردستان نەك هەشت كاتژمێر كاریان بۆ بەرجەستە نەكراوە بەڵكو ژیان و گوزەرانیان لەو پەری بەشمەینەتیدایە بە هۆی نارێك خراوەیی ریزەكانیان لەلایەك و دەست وەردانە ناو ریزەكانیان لە لایەن لایەنەسیاسیەكان لەلایەكی ترەوە ، بە شیوەیەك پەرتەوازەی كردون كە نەتوانن وەك پێوەست لە ساڵرۆژی ١ی ئایاردا داخوازیەكانیان بخەنەرو. (هەر بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی پلاندان و ڕێكخراوی ئاشتی و ئازادی، ڕاپۆرتی ڕەوشی بێكاری لە عێراق و هەرێمی كوردستان بڵاوكردەوە. كە تیایدا ڕێژەی بێكاری لە چاو ساڵی رابردوودا بەرزتر بووەتەوە.ڕاپۆرتەكە لەلایەن تیمەكانی چاودێری ئەو ڕێكخراوە ئامادە كراوە بە پشت بە ستن بە داتا و ئاماری هەرێم و وەزارەتی پلاندانانی هەرێمی كوردستان، بە پێی داتاكانی نێو ڕاپۆرتەكە ڕێژەی بێكاری زۆر بەرز بووەتەوە.بەرپرسی رێكخەری پرۆژەكان لە رێكخراوی ئاشتی و ئازادی لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند ساڵی 2014 ڕێژەی بێكاری لەسەدا 6.53 بووە، لە ساڵی 2015 ئەو ڕێژەیە بەرز بووەتەوە بۆ 13.53، ساڵی 2016ش بۆ لە سەدا 16.6 بەرز بووەتەوە، لە چوار مانگی یەكەمی ساڵی 2017شدا ڕێژەی بێكاری لە سەدا 20ی تێپەڕ كردووە(
لەگەڵ هەمو ئەم نەهامەتیانەی كەبەرۆكی كرێكارانی گرتوە كار بە یاسایەكیش دەكرێت كە سەردەمەكەی بەسەر چوەو ئێكس پایەر بونی لە مێژە راگەیەنراوە .
یاسای كار، یەكێكە لەو مەسەلە گرنگانەی كۆمەڵگای كوردستان كە لە هەردوو لایەنی كرێكارو خاوەنكار بوەتە جێگای قسەوباس. ئەو ئاڵوگۆڕانەی كە لەماوەی چەند ساڵی رابرودا بەسەر ژیانی ئابوری كوردستاندا هاتوە، ناتوانێ بەوجۆرەی تائێستای درێژەبكێشێ. دیارە هەتاكو ئێستا یاسای كاری رژێمی بەعس یاسای ژمارە ٧١ ی ساڵی ١٩٨٧ كە لە هەلومەرجێكی ئابوری‌و كۆمەڵایەتی تەواو جیاوازدا نوسراوە، بەشێوەی فەرمی وەكو یاسای كار لە كوردستان كاری پێكراوە، لەگەڵ ئەوەی دەستكاریەكی كەمی كراوە كە بەهیچ شێوەیەك گۆرانكاری جەوهەری درووست نەكردووە، كە جێی ئاماژەپێكردنبێت،هەتا پەرلەمان لەكار نەخرابوو چەندین پێشنیار كرابو بۆ هەمواركردنەوەی یاساكە یاخود دەركردنی یاسای كار كەمۆركی هەرێمی كوردستانی پێوەبێت بەڵام بەهۆی كێشەو ئاڵۆزیەكانی نێو پەڕلەمانەوە تائێستا نەچۆتە بواری جێبەجێ كردنەوە.
یاسای ژمارە ٧١ی ساڵی ١٩٨٧ كە واژووی سەددام حسێنی دیكتاتۆری لەناوچوی لەسەرە تا ئێستاش هەر لە كاردایە. تا ئێستاش پەیوەندیەكانی كار لە نێوان خاوەنكارو و كرێكاردا لەسەر بنەمای ئەو یاسایە ڕێكدەخرێت. ئەو یاسایە كە هیچ نیە بەیانی كۆیلەكردنی بێ پەردەی كرێكار بۆ سەرمایەدارنەبێ، یەكێك لە ئاشكراترین لایەنەكانی پێ شێلكردنی مافی بنەڕەتی كرێكارانە.
بە پێی بەندی ١٣٦ی ئەو یاسایە كرێكاران تەنها لە حاڵەتێكدا مافی ڕاگرتنی كاریان هەیە، كە خاوەنكار یانخاوەن كاركان پاش سێ ڕۆژ لە دەرچونی بڕیاری دەستەی كێشەكانی كار لە دادگای پێداچوونەوە، سەرپێچی بكەن و بڕیارەكە جێ بەجێ نەكەن.
لەو حاڵەتەشدا پێویستە كرێكاران دەستبەجێ پاش بڕیاردانیان لەسەر ڕاگرتی كار وەزیری كار و سەرۆكی یەكێتی سەندیكاكانی كرێكاران لە بڕیارەكەیان ئاگادار بكەنەوە، هەروەها هۆكارەكانی دەستبردنیان بۆ ئەو كارە، ئەو ڕێوشوێنەی گرتوویانەتە بەر بۆ پاریزگاری لە شوێنكارەكەیان و ئامرازو كەرەستەكانی كار و نەزمی گشتی بە ئاگاداری ئەو لایەنانە بگەیەنن.
ئەمە لە كاتێكدایە كە سیستەمی سیاسی عیراق گۆرانی ریشەیی بەسەردا هاتوە لە سەرجەم بوارەكانی ئابوری ، سیاسی ، كۆمەڵایەتی ، بێگومان هەرێمی كوردستانیش بەدەر نیە لەو گۆرانە ، كاركردن بە یاسایەكی واسوواو تەنها بارگرانیە بەسەرشانی چینی كرێكارەوە .
دەبوو هەر لەگەڵ دەست بەكاربونیوە پەرلەمانی كوردستان لە كارنامەی كارەكانی خۆیدا دەست بكات بە هەمواركردنی یاسای ژمارە ٧١ ی ساڵئ ١٩٨٧ ، وە یاسایەك دەربكات كە شایستە بێت بە ژیان و گوزەرانی كرێكاران ، یاساكە بە شێوەیەك بێت سەرجەم داخوازیە رەواكانی كرێكاران لە خۆ بگرێت ، هەروەك دەر دەكەوێت كە گەشەونموكردنی ئابوری سەرمایەدای لە هەرێمی كوردستان، چینێكی كرێكاری فراوانی دروستكردوە كە تاكە سەرچاوەی دابینكردنی ژیانی فرۆشتنی هێزی كارەكەیەتی. رێكخستنی ئەو هەلومەرجەی كە چینی كرێكاری كوردستان كاری تێدا دەكەن‌و دیاریكردنی ئەو یاساو بڕیارانەی كە زاڵن بەسەر هەلومەرجی كاری كرێكاراندا یەكێكە لە گرنگترین پێداویستیەكانی درێژەدان بە ژیان‌و مانەوەی كرێكارو بە دابینكردنی گوزەرانی خۆی‌و خێزانەكەی.
ئەو بێ یاساییەی تائێستا بەسەر كارو ژیانی كرێكاراندا زاڵ بووە، نەك هەر لەگەڵ چاوەڕوانیەكانی كرێكارانی كوردستاندا نایەتەوە بەبەراورد بەو گەشە سەرسوڕهێنەرەی ئابوری بۆرژوازی‌و كەڵەكەی سەرمایە، بەڵكو مەترسی جدی هەیە بۆسەر ژیان‌و گوزەرانی چینی كرێكار لە كوردستان.
پێوەستە حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاوری تەواو لە ژێرخانی ئابوری كوردستان لە بوارەكانی (پیشەسازی، كشتوكال،تەكنەلۆژیا…هتد) بداتەوە و بەو مەبەستەی رزگاركردنی گەلانی كوردستانە لەبەر خۆری و بنیاتنانی كۆمەلگەیەكی بەرهەم هێنەر ، هەروەها دابین كردن و مسۆگەر كردنی كارە بۆ كرێكاران و بێكاران ،ئەمە جگە لەوەی كە بناغەیەكی لە دارمان نەهاتوە بۆ سەربەخۆبونی كوردستان دەبێتە سامانێكی جێگیر بۆ وەلاتێكی سەقام گیرو ئارام .
لوقمان مستەفا
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی