كورد لەبەردەم چوار ساڵی سەختدا

30/04/2018

عارف قوربانی

وەك چۆن رووخانی سەدام بوو بە خاڵی وەرچەرخان و دەستپێكی قۆناغێكی تازە لە ژیانی عێراقییەكان، ئەم پرۆسەی هەڵبژاردنەی ئەنجوومەنی نوێنەرانیش كە لە دوو هەفتەی داهاتوودا بەڕێوەدەچێ، بۆ ئایندەی عێراق بەگشتی و خەڵكی كوردستان بەتایبەتی، بە ئەندازەی ئەو گۆڕانكارییەی پانزە ساڵی رابردوو، چارەنووسساز دەبێت. كۆتایی بە قۆناغی راگوزەری دەهێنێت و لە دوای ئەم هەڵبژاردنەوە پایە و سیما و ناسنامە راستەقینەكەی عێراق دەچەسپێت. كۆتایی بە ململانێی ناسنامەی دەوڵەتەكە دێت و چوار ساڵی داهاتوو قۆناغی گۆڕینی بنەما یاسایی و دەستوورییەكان دەبێت بە باڵای ئەو عێراقە تازەیەی كە ئەم هەڵبژاردنە رەنگ و روخساری دەكێشێت.

پێشتر بەهۆی ململانێی ئەمریكا و رۆژئاوا لەگەڵ ئێران، هەروەها بەهۆی ململانێی سوننە و شیعە، كورد و بەغدا، بەهۆی بەهێزیی پێگەی هەریەك لە تەرەفەكانی ناو ململانێكان و بۆ راگرتنی هاوسەنگی، پرەنسیپی (سازان) ببووە بناغەی هاوبەشییەك لە بەڕێوەبردن و دەستگرتن بە بنەما دەستوورییەكانەوە بۆ پێكەوەیی عێراقییەكان، بەڵام بەهۆی رووداوەكانی شەڕی داعش و لێكەوتەكانی، لە چوار ساڵی رابردوودا عێراق پێی نایە قۆناغێكی راگوزەری حوكمی تاكلایەنەوە. لەلایەك ناهاوسەنگییەكی زۆر لە پێگەی لایەنەكانی ناو ململانێكان دروست بووە، لەلایەكی تریشەوە ئەم هەڵبژاردنە زۆرینەی رەهای پەرلەمانی دروست دەكات، ئەمەش راستەوخۆ بە قازانجی كۆتاییهێنان بە ركابەری دێت و حوكمی تاكلایەنە دەچەسپێنێ.

شیعە دەبنە زۆرینەیەكی چاوەڕواننەكراوی پەرلەمانی، ئەویش بەهۆی زیادبوونی گەشەی دانیشتووان لە ناوچە شیعییەكان و دابەزینی رێژەی پێكهاتەكانی تر لە ناوچە سوننییەكان بەهۆی شەڕی داعش و ئەو كاولكارییانەی بەسەر ناوچەكانیاندا هاتوون. هەروەها بەهۆی بوونی سوپا و گرووپە چەكدارییەكانی شیعی لە ناوچە سوننییەكان و ئاوارە و دەربەدەربوونی سوننە لە ناوچەكانی خۆیان، لەم هەڵبژاردنە بۆ یەكەمجار كارەكتەری شیعی لە بەشێك لە ناوچە سوننییەكانی پارێزگاكانی دیالە و سەڵاحەدین و نەینەوا و كەركووك نوێنەرایەتی ناوچە سوننیەكان دەكەن لە خولی داهاتووی پەرلەماندا و لەناو پێكهاتەكانی تریش كارەكتەری وابەستە بە ستراتیجیەتی شیعی دەكرێنە نوێنەر، بەمەش هاوسەنگیی پەرلەمان بە قازانجی حوكمی زۆرینە دەگۆڕن.

لەگەڵ ئەوەی شیعەكان زۆرینەی دانیشتووانی عێراق پێكدەهێنن و لە پانزە ساڵی رابردوودا حوكم بەدەستی ئەوانەوە بووە و لەسەر ئەرزی واقیعیش پێگەی سوننە و جێنفووز و ژمارەی دانیشتووانی سوننەشیان بچووك كردووەتەوە، هەروەها بەهۆی ئەوەش كە هەژموونی ئێران بەسەریانەوەیە، هیچ مەترسییەك نییە لەوەی ناكۆكیی ناو ماڵی خۆیان و پەرتەوازەییان پێگە و دەسەڵاتیان لە عێراق بخاتە مەترسییەوە، بەڵام هێشتا نە لە شێوازی حوكم و نە لە ناسنامەی وڵاتەكە رازی نین، خۆیان بە غەدرلێكراو دەزانن كە لە نووسینەوەی دەستووردا هەر وەك پێكهاتەكانی تر مافیان لە رەنگڕێژكردنی عێراقدا هەبووە. 

دەخوازن دەستوور و یاسا و رێساكانی عێراق شوێندەستی زیاتری ئەوانی پێوە دیاربێت و ئەم خولەی داهاتووی پەرلەمان ئەو قۆناغە دەبێت كە شیعە لەڕووی یاسایی و دەستوورییەوە پایە و سیما و ناسنامەی وڵاتەكە بەقازانجی خۆی دەگۆڕێت.
ئەوەی لێرەدا بۆ كورد مەترسییە، بریتیی نییە لەوەی ئایا ناكۆكی لە نێوان هێز و كارەكتەرە سیاسییەكانی كورد و شیعە هەیە یان نا، یان كورد دەتوانێ‌ پەیوەندییەكانی لەگەڵ شیعە بگەڕێنێتەوە ئاستی جارانی یاخود نا. كورد دۆست بێ‌ لەگەڵ شیعە یان نەیار، كاریگەری لەسەر ئامانجی ستراتیجی نابێت، بەڵكوو مەترسییەكە بریتییە لەو پێگە دەستوورییەی كە كورد بەهۆی سەروەریی هەرێمی كوردستانەوە هەیەتی و شیعە ئەو پێگە دەستوورییە بە مەترسی لەبەردەم ئامانجەكانی خۆی دەبینێت. 

بۆیە بەهێزبوونی شیعە بەو ئەندازەیەی چاوەڕوان دەكرێت، راستەوخۆ دەبێتە هەڕەشە لە كورد، چونكە شیعە كار بۆ لابردنی كۆسپەكانی بەردەم ئامانجەكانی دەكات كە گەورەترین لەمپەر لە قۆناغی داهاتوودا بۆ شیعە ئەو مافە دەستوورییەی هەرێمە كە دەتوانێ‌ رێ لە گۆڕینی دەستوور بگرێت. ئەمەش وادەكات چوار ساڵی داهاتووی عێراق چوار ساڵی زۆر سەخت و چارەنووسساز بن لە بەردەم كورد و سەروەریی هەرێمی كوردستان. 

ئەوەی زیاتر پێگەی كورد لاواز دەكات لە چوار ساڵی داهاتوودا، پەرتەوازەیی و لێكترازانی ناوماڵی خۆیەتی كە دەبێتە هۆكاری ئەوەی لە گفتوگۆكانی دوای هەڵبژاردندا هیچ هێزێكی سیاسی كورد شەرعیەتی ئەوەی نەبێت بە پرۆژەی كوردییەوە بچێتە بەغدا و هیچ رێككەوتن و بەشدارییەك لەسەر داخوازی نەتەوەیی كورد ناكرێت، بەڵكوو هەر هێزە و بەتەنها لە خەمی ئەوەدا دەبێت لەكوێی جومگەكانی دەسەڵاتدا زۆرتر بۆ خۆی بپچڕێت و چەند پۆست و ئیمتیاز وەردەگرێت. ئیستحقاقی قەومی نامێنێ‌ و هەر لایەنە و بەجیا بەشوێن ئیستیحقاقی ئینتیخابییەوە دەبێت، بەو هۆیەشەوە نەك كورد زیاتری پێنابڕێ‌ لە ئێستا، تەنانەت هیچ پلانێك لە كارنامەی حكومەتیشدا بۆ چارەسەری كێشەكانی تەرح ناكرێت.

سوودی پێكەوەیی كورد لە چوونە هەڵبژاردنەوە یان زیانەكانی بەشداریكردن بە پەرتەوازەیی، لەوەدا كورت نابێتەوە كە كاریگەری لەسەر رێژەی كورسییەكانی دەبێت، راستە ئەگەر هەموو كورد بە یەك لیست بووایە حەماسی خەڵك زیاتر دەبوو، هەروەها دەرفەتی ئەوەی دەڕەخساند باشترینەكان هەڵبژێردرێن، بەڵام فرە لیستیش بەو ئەندازەیە دەنگی كەم ناكاتەوە، بەم حاڵەشەوە پێموایە ژمارەی كورسییەكانی كورد لە 60 بۆ 65 كورسی دەبێت، مەترسییەكە لە دوای هەڵبژاردنەوە سەرهەڵدەدات كە بەهۆی ناكۆكیی ناوخۆیی و پێویستیی بەغدا یان گەیشتنی حوكم بەو قۆناغەی كە پێویستی بەو گەمەكردنە بە كورد هەبێت، وا دەكات هێزە كوردییەكان ململانێی ئەوە بكەن كامیان باشتر و زووتر ببێ‌ بە بەشێك لەو ئەجندایەی كە لە قۆناغی دواتردا دەبێتە هەڕەشە بۆ سەروەری هەرێمی كوردستان.

ئایا كورد چی دەكات؟ چۆن رووبەڕووی ئەم مەترسیانە دەبێتەوە؟ پلانی چییە بۆ ئەوەی پێگەی خۆی لە ئاستێكدا راگرێت كە بتوانێ‌ پارێزگاری لە مانەوەی بكات؟ پەرتەوازەیی ناو ماڵی كورد چ خزمەتێك بەو ئەجندایەی حوكمی زۆرینە دەكات؟ كورد چی دەكات لەگەڵ شیعە، ئایا دەتوانێ‌ بە رێككەوتن و هاوپەیمانێتیی نوێی نێوان كورد و شیعە دڵنیایی ئەوە دروست بكات كە شیعە كورد وەك مەترسی لەبەردەم ئامانجەكانی نەبینێت؟ ئەی چی دەكرێت لەگەڵ سوننە؟ چۆن وادەكات سوننە بێنێتەوە سەر تەختی شانۆی ململانێ تا بەهۆیەوە رۆڵ بۆ خۆی بگێڕێتەوە. یان هەر لە بنەڕەتدا ئایا هێزە سیاسییەكانی كوردستان بەهۆی چاوبڕینە پۆست و پارە و دەسەڵات لە بەغدا، ئیدراكی سیاسییان بۆ ئەو مەترسیانە دەچێت یان نا؟ ئەمانە كۆمەڵێ‌ پرسیارن دەبێ‌ رووبەڕووی عاقڵمەندانی ناو هێزەكانی هەرێمی كوردستان بكرێنەوە.

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی