مەسعود عەبدولخالق

ئەو حیزبە بەڕەسمی لە لەژێر دروشممی (الدیمقراگیە والتجدید)ی كۆنگرەی (5)ی ح ش ع رێكەوتی 30/6/1993دروست بووە، پێشتر لێژنەی هەرێمی كوردستان بوو، لەدوای داڕمانی شیوعیەت عەیارەكان هاتنەوە جێ‌ و حزبی شیوعی كوردستان دروست بوو، (كریم احمد) بووە سكرتێری یەكەمی.

پێشتر جارێكی تر لە 1944 حزبی شیوعی كوردستان بۆ ماوەیەكی كەم بە سەركردایەتی (صاڵح حیدری) هە بووە، بەڵام بەخێرایی عێراقیایەتیەكە بەسەر كوردستانی دا زاڵا بوو هەر بۆوە حزبی شیوعی عێراقی، ئەوەش مانای زۆرە لەدوایی باسی دەكەین . 

رۆژی لەدایك بوونی 
لە سەرەتادا زۆربەی ئەو بیروباوەڕە دەرەكیانە (رۆژهەڵاتی یان رۆژئاوایی) لە ڕێی كەمایەتیە ئاینیەكان دەهات، بڵاوبوونەوەی شیوعەتیش ئاوابوو، لە شام بزوتنەوەی هەشناقی ئەرمەنی شیوعیەتی بڵاو كردەوە، لە عێراقیش لە رێی پیاویكی ئاشوری بەناوی(بیوتر فاسیلی) ئەو بیرۆكەی هێنا(یان راستتر هێنرا ویلایەتی بەسرە)، لە راستیدا لە سەرەتا هەر ویلایەتێك بە جیا كاری خۆی دەكرد، لە ویلایەتی بەسرەو ناسریەهەریەكە لە یوسف سلمان (فهد)و عبد الحمید خگیب لە ساڵانی 1927- 1928جم وجۆلیان هەبووە لەگەڵ ڤاسیلینی، لەویلایەتی بەغداش لە 1929 وەعاصم الفلیح كارا بووە ،بۆیە چەند مێژووەكی جیای دروست بوونی باس دەكرێ‌، لەلایەك (الموسوعە السوفیتیە) دەڵێ‌ سالی 1932حزبی شیوعی عیراقی دروست بووە ، لەقاموسێكی تری سۆڤیەتی دەڵێ‌ یەكەم كۆبوونەوەی نائاسایی لەئاداری 1934 بووە، دەڵی لە 1932چاڵاكی تریان هەبووە حنابگاگوش بو سالی 1935ی دەگێریتەوە ،لەلای خۆشیان سەربردەكە بەوشیوەیە: لە 31/3/1933لیژنەیك بەناوی (لجنە مكافحە اڵاستعمار) بە سەرۆكایەتی (عاصم فلیح)*دروست بووە، لەو سەردەمی ناوچەكەو عێراق بەپێی (سایكس- پیكۆ 1916) و (سان- ریمۆ 1920) وفرسای وسیڤەر لە 1920و( كۆنگرەی قاهرە 1921 ) و(لۆزان 1923) كەوتبووە ژێر دابەشی ئیمپریالیزمی بەریتانی و فەڕەنسی، تازە عێراق لە 1932 ببوو بە ئەندام لە (عصبە الامم) بە تەزكیەی تایبەتی (ئینتدابی) بەریتانی، هەر لەژێر هاوپەیمانی ئینگلیز بوو.. شۆڕشی 1917ی ئۆكتۆبەری ڕووسیاش بە سەرۆكایەتی (لینین) و بانگێشەی ڕزگاری میللەتان و دروشمی دژ بە ئیمپریالیزمی هەڵگرتبوو. 

لەسەرەتا سنوری عێراقیانە نەبوو، باوەڕیان بە یەكگرتنەوەی هەموو عەرەب هەبوو، هەرواش بۆ یەكگرتنەوەی هەموو كوردستان، دوای ئەو جۆرە دروشمە بە نازی و فاشی و رەگەز پەرست لەقەڵەم درا لەلایەن شیوعیەكان .

لەسالی 1935 بووە حزبی شیوعی عێراق، دوای سەرۆكایەتی بە (یوسف سلمان- فهد)* سپێردرا،- هەڵوێستیان بەرامبەر كێشەی كورد چەسپاو نەبوو، جەند جاریك وەردەگەرا، لەدوایدا بەندی كرد بە چارەسەری كێشەی پرۆلیتاریای عێراق.

ئەوەی روونە رۆژی لەدایك بوونی ح ش ك , كۆنگرەی (4)ی (حشع) زۆر سەخت بوو، نیمچە ئینشقاق و وازهێنان ڕویدا، ئەو ڕۆڵەیان كەم بۆوە، لەدوای ئاشت بوونەوە لەگەڵ (ی ن ك) و پێكهێنانی بەرە لەگەڵی لەسالی 1988حشع رۆڵی لاواز بۆوە , لەدوای داڕمانی شیوعیەتی جیهان بە مەدرەسەوە لە 1991 زیاتر فكرەی دروست كردنی (ح ش ك) هاتەوە مەیدان بەتایبەتی ئەو دەنگەی لە هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان (21123) دەكا 2%، ئیتر لەلیژنەی ئیقلیم بەرەو حزبێكی سەربەخۆی كوردستان وەڕێ‌كەوت.

- سەربردەی لیژنەی ئیقلیم: دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1967 لە كۆنگرەی (3) بڕیاری دروست كردنی لیژنەی ئیقلیمی كوردستانی حزبی شیوعی درابوو, بە پ]ی هەندی سەرچاوە پیش ئەو بەروارە ئەو بیرۆكەیە هەبوە , لە راپەڕینەكانی 1991 بەشدار بوو، ئەندام و لایەنگرانی پاكتر و پابەندتر بوون، لە دیاردە دزێوەكانی تاڵان، ئاودیوكردن، دزی، ڕاووڕووتی...دووربوون .

- لە كۆنگرەی (5)ی شەقڵاوە 1993 ح ش ع بووە چەند پارچەیەك:
1- حشك- كریم احمد.
2- حشع- حمید موسی.
3- پارتی كاری سەربەخۆ- ابو حكمت- محمد حلاق.
پەند و ئەزموون:

ئەزموونەكانی (حشك)یش لەناو (حشع)ە ئالۆزیەكە لیرەوە سەرهەلدەدات كە حزبی شیوعی عیراقی بوو زۆربەی ئەندامانیشی كوردبوون ، خەباتی ئەو چینایەتی بووە و كێشەی كوردیش نەتەوایەتی بووە ، بەڵام ئەگەر وەك ئێستا (ح ش ك) دروست بوایە جۆرەكاریگەرو ئەنجامێكی تری دەبوو، هەموو خاڵە لاوازەكانی سەبارەت بە كورد لەوە كۆدەبێتەوە (تچحیە الجز‌و من أجل الكل) لینین دایهینا لە(المۆلفات الكاملە: "خلاصە المناقشە حول حق اڵامم فی تقریر مصیرها بنفسها"، ج19 ص261 – 262). كە كورد تیایدا (جز‌و) و ڕووخانی سەرمایەداریش (كل) بوو،یان لە باشترین دوخیدا كوردستان (جز‌‌و) و عێراق (كل) بوو!، بۆیە گەلێ‌ جار دەیان ووت بە پێی مەرج وپێناسی ستالین بۆ (ئومە) ئەوا كورد ئومە نیە بۆیە شایستەی بەدەوڵەت بوون نیە, لەراستیدا ستالین حزبی بۆ میلەتانی بیدەولەت واپیشنیار كرد كە حزبیكی دیموكراتی بن وبۆ ئەو ئومەتانەی دەولەتیان هەیە حزبی شیوعی پرۆلیتاری بیت ,لەوەوە بزوتنەوەی كوردایەتی بەیەكجاری بوە سانەوی لەچاو خەباتی پرۆلیتاریای عیراقی , ئەو دەردە كەوتە ناو كۆمەلەی رەنجدەرانی كوردستان و مەلابەختیار سەرپەرشتی دەكردو داوای دەكرد خەباتی كوردایەتی بچیتە خزمەت پرۆلیتاری عیراقی .

لەوەوە هەڵوێستەكانی حزبی شیوعی وێچووی ئەزموونی حزبی شیوعی تونسی بوو كە لە سالی 1919وەك درێژكراوەی حزبی شیوعی فرنسی دروست كرا، فرنسا وئیتالیاش داگیركەری ئەو ناوچانە بوون بۆیە حزبی شیوعی تونسی نەیتوانی ئەو دوو دۆخە بە سەلامەتی كۆ بكاتەوە لە ئەنجاما كەوتە بەرەی فرنسی لەدژی بزوتنەوەی ڕزگاری خوازی تونسی، هەرچەندە لەسالی 1934لە حزبی شیوعی فرنسی جیا بۆوە بەڵام ئەوپەڵەیە لە كۆڵ مێژووی ئەو حزبە نەبۆوە تا گەشە بكا، بەو شێوەیەش مێژووی حزبی شیوعی نەك هەر دەردەسەری بوو بۆ كورد، بەڵكو بۆ خۆشی، لەبەر هۆیەكی سادە ئەوان لەو واقعە دەژیان، كەچی بە عەینەكی سۆڤیەت دەیان ڕوانیە ئەو واقعەی خۆیان و جیهان،لەو بارەیەوە با گوێ‌ لە ڕای فهد ڕاگرین لە بارەی هەر ڕەخنەیەك لە سەركردایەتی ستالین و دەڵێ‌: (ئەوەی ستالین دەیلێ‌ ودەیكا هەر ئەركی شیوعیەكانی سۆفیەتی نیە وەك ئەركێكی موقەدەس ودەق جێ‌بەجێی بكەن بەڵكو ئەركی هەموو پڕۆلیتاریای جیهانە پەیڕەوی بكا ) ،بەلام لەكۆی گشتی نكولی لەوە ناكریت كە شیوعیەت پەیامیكی مرۆڤایەتیەو شیوعیەكان پاكن وزۆربەیان دوورن لەگەندەلی , كەچی حزبی شیوعی كوردستان ماوەی 8سالە زیاتر لەتەنیشت زولم وگەندەلان بوە لەكوردستان ئەگەر چی خۆی تیوە نەگلاوە ,لەئیستادا ئومیدیك پەیدا بوە ح ش ك بگەریتەوە بەرەی گەل .

شیوعی وئاینی لەعیراق: ئەوەی شارەزای كتیبەكانی ماركسی بیت دەزانی فلسفەی شیوعیەت دژبەئاین بوو, دەتوانین بلیین بەتیكرای مونەزیرە ماركسیەكان دژی ئاین بوون(ماركس-ئەنجلس-لینین –ستالین –بلیخانوف- ماو-ترۆتسكی –كیم ئیل سۆنگ –پۆلیتزر-...)تەنها (مكسیم رودنسن) لەماركسیەكان رای میانرەوانەبوو وكتێبی (الاسلام والماركسیە )دەركردو داوای لەشیوعیەكان كرد سوودلە ئاین وەرگرن,بۆیە شیوعیەكانی عیراق لەسەرەتای دروست بوونی ئاینیان بەكارهیناوە , ناوی هەندێك لە زانایانی ئاینیش دێت لەسەرەتای دروست بوونی حزبی شیوعی عیراقی، رەنگە تا رادەیەكیش راستی تیا بێ‌، لەلایەك لە دژی بریتانیا لە لایەكی تریشەوە بلشفیەتی(شیوعیەت)ئەوكاتی لە ژێر پە ردەی ئیسلامی ئیشی دەكرد ،شیوعیەكانی عێراقیش كتێبێكیان دەركرد بە ناوی (البلشفیە والاسلام )تیایدا هاتبوو: ((..انصتوا الی هژه الصرخە الإلهیە واستجیبوا لندا‌‌و اخ لینین ))،كادیرە بەرزەكانیان بۆ بە ڕەسەن كردنی شیوعیەت ئایەت و فەرموودەیان بە كار دەهێنا ، هەرچەندە لەژێرەوەش زور دژی ئاین بووینە كتێبێكی تریان بەناوی (أین اللە) بڵاوكردەوە تیایدا ئەونموونە هەڵدەبژێرین وەك هۆنراوە: ((وجا‌‌و الناس جماعات، وسأله عن الجهل، ومن هو الژی سقگ، قلنا : ان الله الژی استبد والژی تخلصنا من بره وبحره))، یەكەم ئافرەت لە بەغدا كە پێچەی لەسەری فڕێ‌دا (ئامینە رحاب)ی شیوعی بوو .

مەسعود عەبدولخالق

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی