لەنێوان بەشداریکردن‌و بەشدارینەکردن لە هەڵبژاردن

29/09/2018

شێرکۆ کرمانج

بەگشتی سێ تیوری ناسراو هەن کە خوێندنەوە بۆ هۆکارەکانی پشت بەدیموکراسی بوون‌و ‏بەدیموکراسی نەبوونی کۆمەڵگەکان دەکەن، کە ئەمانەن:‏
یەکەم، تیوری تازەگەرایی (‏modernization‏)، تیوریست‌و ئەکادیمیەکانی سەر بەم قوتابخانەیە ‏پێیانوایە کە پڕۆسەی مۆدێرنازەیشن، کە خۆی لە سەرهەڵدانی بزوتنەوەی ڕۆشنگەریی‌‌و گەشەکردنی ‏بیرو بەهاکانی ڕۆشنگەری وەک هاوڵاتیبوون‌و ئازادی عەقڵانیەت دەبینێتەوە لەلایەک‌و لەلایەکی ‏دیکە خۆی لە شۆڕشی پیشەسازی‌ (‏industrialization‏) و بەشاربوون (‏urbanization‏) و ‏دامەزراندنی دامەزراوە نوێکانی سەردەم، وەک سیستەمی پەروەردەی مۆدێرن، واتە خوێند‌ن‌و ‏پەروەردە لە دەرەوەی دامەزراوە دینییەکان دەبینێتەوە. تیوریستەکانی ئەم قوتابخانەیە پێیانوایە بێ ‏بوون‌و سەرهەڵدانی بەهاو بیرۆکەو دامەزاوەو ژێرخانەکانی مۆدێرنەتە گەشەو بڵاوبوونەوەو ‏سەقامگیربوونی پرۆسەی دیموکراسی و دیموکراتازەیشنی کۆمەڵگەو دەوڵەت سەختە.‏
دووەم، تیوری کەلتوری سیاسی (‏political culture‏)، تیوریستەکانی ئەم قوتابخانەیە پێیانوایە بۆ ‏گەیشتن‌و ئیدامەدان بە دیموکراسی بوون‌و پراکتیزەکردنی هەندێک بەهاو کردەوەو تێڕوانینی ‏کەلتوریی-سیاسیی لەلایەن‌و لەنێو ئەندامانی کۆمەڵگە زەرورە، لەوانە کەلتوری مەدەنیی (‏civic ‎culture‏). لە کەلتوری مەدەنیش مەبەستی سەرەکیان چالاکبوونی ئەندامانی کۆمەڵگەیە لە پڕۆسەی ‏سیاسیدا. بەواتایەکی دیکە بەشداری هاوڵاتیان لە پرۆسەی سیاسیدا، چالاکانە. مەبەستیشیان لێرە تەنیا ‏قسەکردن لە سیاسەت نیە بەڵکو هەڵوێست وەرگرتن‌و بەشداربوونە لە پڕۆسەی سیاسی لە دەنگدانەوە ‏بگرە تا دەگاتە ڕەخنەو ناڕەزایی‌و خۆپیشاندان‌و مانگرتن. ‏
سێیەم، تیوری دامەزراوەیی (‏institutional theory‏)، تیوریستانەی ئەم قوتابخانەیە پێیانوایە کە ‏بەبێ بوونی کۆمەڵێک دامەزراوە هەر لە دەستورەوە بگرە تا دەگاتە دادگاو میدیا کە پارێزەری ‏مافەکانی مرۆڤ بن لە ئازادی‌و یەکسانیی مەحاڵە بکرێت قسە لە پڕۆسەیەکی سیاسی تەندروست ‏بکەین یان قسە لە هەڵوێست‌و کرداری پۆزەتیڤانەی هاوڵاتی بکەین لە بەشداریکردن لە پڕۆسەی ‏سیاسیدا. ‏
من پێموایە بۆ دیموکراسییەکی ڕاستەقینەو خۆڕاگر (‏sustainable‏) بوونی هەموو ئەو مەرجانەی ‏کە تیورستەکانی ئەم قوتابخانانە ئاماژەیان پێکردون گرنگن. ‏
بەڵام پرسیارە گرنگە ئەوەیە داخۆ لەم ساتەوەختەدا، کە دوو ڕۆژی ماوە بۆ هەڵبژاردن، هاوڵاتی و ‏مرۆڤی کورد دەتوانێت چ بکات‌و دەبێت چ بکات؟ من پێموایە کە پڕۆسەی تازەگەریی ‏‏(‏modernization‏) لە دەست هاوڵاتی کوردید نیە. ئەوە پڕۆسەیەکی سیاسی، ئابوریی- ‏کۆمەڵایەتییە کە لە دەرەوەی کەسەکان جێگەی خۆی دەکاتەوە لەنێو و لەسەر کۆمەڵگە. هاوکات ‏هاوڵاتی کورد لەم دوو ڕۆژەدا ڕۆڵی لە بەدامەزاوەییکردنی دەزگاکانی هەرێم، یان دامەزراندنی ‏دامەزراوەی دیکە، بۆ فەراهەمکردنی ئازادی‌و یەکسانی لەم لەحزەیەدا کەمە. بەڵام هەڵوێست‌و ‏بەشداریکردن لە پڕۆسەی سیاسیی، دەنگدان وەک نمونە، لەدەست ئەو دایە، ئەوە ئەوە بڕیاردەدات ‏بەشداری بکات یان نەکات. ئەوەش چاکدەزانین کە بەشداریکردن لە خزمەت پڕۆسەی دیموکراسی‌و ‏دیموکراتیزەکردندایە، تەنانەت ئەگەر پڕۆسەکان زۆر خاو لەسەرخۆبن‌و نائومێدانە دەرکەون. من ‏گومانم لەوەدا نیە کە گۆڕانکاری‌و چاکسازی تەنیاو تەنیا بە بەشداریکردنی چالاکانەی هاوڵاتیان لە ‏پڕۆسەی سیاسی‌و دەنگدان دەستپێدەکات‌و مسۆگەر دەبێت، ئەمڕۆ یان سبەی، یان لە دواڕۆژدا.‏
بۆیە هیوادارم دووسبەی هاوڵاتیانی کوردستان بەگوڕو تین بچن بەشداری بکەن لە هەڵبژاردنەکان. ‏دەنگ دەدەن بە چ لایەنێک و نایدەن بە کێ ئەوە پرسێکە بۆ خۆتان دەگەڕێتەوە، بە هەر کەس‌و ‏لایەنێک دەنگدەدەن با ویژدانتان نەک بەرژەوەندیتان ئاراستەکەرتان بێت، واتە ویژدان بکەن بە ‏پێوەرو سەرچاوەی بڕیارەکانیان. ‏
دەنگ بدە لە بایکۆت باشترە هەر چۆنێک بێت.

شێرکۆ کرمانج

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی