كۆمەڵگە كاتێك دەبێتە كۆمەڵگەی ڕاستەقینە كە بتوانێت تاكەكانی خۆشگوزەران و خۆشبەخت بكات، ئەمەش بە كردار دەبێت نەك قسەی بێ كردار. كۆمەڵگە كێ محركی سەرەكیەتی بێگومان تاكەكانی ناوی، و هەر ئەم تاكانەشن كە سیستەم و دەسەڵاتی سیاسی ناوخۆی وڵات بەڕێوە دەبەن. بۆیە كار كردنی ڕێك و بە سیستەمی تاكەكان كاردانەوەیەكی ڕاستەوخۆی دەبێت لەسەر كۆمەڵگەی بە شێوەیەكی گشتی، واتا هەبوونی فكرە و دیدی یەكسانی و دادپەروەری لای تاكەكانی خاوەن دەسەڵات جا لەهەر پلە و پۆستێكدا بێت، بە شێوەیەكی كاریگەر و ڕاستەوخۆ كاردانەوەی دەبێت لەسەر تەواوی ئەو كۆمەڵگەییەی كە سیستەمی سیاسی حكومی دەكات.
خاوەن دەسەڵات یان دەسەڵاتی سیاسی بە شێوەیەكی گشتی ڕەنگە توانای دابین كردنی دادپەروەری و دادپەروەری كۆمەڵایەتی نەبێت، بەڵام خۆ دەتوانێت لایانی كەمی پێداویست و وویستی تاكەكانی دابین بكات، تا بتوانێت نیمچە دادپەروەر بێت ، بۆ ئەوەی لایانی كەمی خۆشگوزەرانی بۆ تاكەكانی دابین بكات.
دادپەروەری واتا و مانایەكی فراوان و گشت گیری هەیە ، ڕەنگە پێناسەكردنی و ناساندنی وا سانا و ئاسان نەبێت، چونكە دادپەروەری بنەمای فكر و فەلسەفە بووە لە فەیلەسوفانی كۆنەوە، لەبەرئەوە دادپەروەری، ڕەنگە سادەترین پێناسەی ئەوە بێت، واتا پێدانی ئەو شتەیە كە كەسێك مافی خۆیەتی كە پێی بدرێت، یان پێدانی مافە بەو كەسەی كە خاوەن مافە، لەبەرئەوە دادپەروەری پەیوەستیەكی پتەوی لەگەڵ یەكسانیدا هەیە، ڕەنگە هەموو دادپەروەریەك یەكسانی بێت ، بەڵام هەموو یەكسانیەك دادپەوەری نیە.
واتا دەكرێت ئەو كەسەی خاوەن مافە، مافی بۆ بگەڕێتەوە كە ئەمە كرۆكی دادپەروەرییە، بەڵام ناكرێت لەسەر بنەمای یەكسانی خاوەن ماف و ئەو كەسەی مافی نیە، بە یەك چاو سەیر بكرێن، ئەمە یەكسانیە ، بەڵام دادپەروەری نیە، چونكە بناغەی دادپەروەری گەڕانەوەی مافە بۆ خاوەن ماف، بە بێ لەبەرچاو گرنتی جیاوازی، جا هەر جیاوازیەك بێت.
لە هەرێمی كوردستان جیاوازیەكی تەواو هەست پێكراو هەیە لە نێوان تاكەكانی كۆمەڵگەدا، ئەمەش لەلایەن دەسەڵاتی سیاسییەوە، چونكە دەسەڵاتی سیاسی نا پەیڕەوی ماف دەكات وەكو خۆی لەسەر بنەمای یەكسانی و دادپەروەریش.
واتا سیستەمی سیاسی و دەسەڵات لەناو ئەو سیستەمەدا كار بە هیچ بنەمانی دادپەروەری و یەكسانی ناكەن بۆ دابەش كردنی ماف و گەڕانەوەی ماف بۆ خاوەنەكەی.
بۆیە دەكرێت ئەو پرسیارە بكرێت، دادپەروەرییە جیاوازی بكرێت لە نێوان فەرمانبەرێكی ئاسایی و فەرمانبەرێكی پلە باڵادا بۆ نموونە ئەندام پەرلەماندا؟
لە كاتێكدا فەرمانبەرە ئاساییەكە خزمەتی زیاتر دەكات، پلە باڵاكان تەنها چەند كاتێكی كەم دەوامی ئاسایی خۆشیان كردووە، چ جای ئەوەی كارەكەیان خزمەتت بووبێت بە گەل و وڵات، بە تایبەتی ئەم خوولەی چوارەمی پەرلەمان، بەهۆی كێشە ناوخۆییەكانی نێوان پارتە سیاسییەكانەوە، خراپترین خوولی پەرلەمانی بووە له مێژووی خەباتی پەرلەمانیدا، بۆیە ئەم ئەندام پەرلەمانانەی ئێستا دەبوایە خویان ئەم ئیكرەمییانیان ڕەت بكردایتەوە، بەڵام لە ڕاستیدا ئەمانە نا نوێنەری ڕاستەقینەی خەڵكن و نە نوێنەری پارتە سیاسییەكانن، چونكە ئەمانە لەگەڵ سیاسەتی پارتەكانیشیاندا ناكۆكن، چونكە پارە و ئیمتیاز چاو و گوێی كوێر و نەبیستن.
بۆیە شیاوی ئەوە نەبوون كە نوێنەرایەتی خەڵكیان پێ بسپێردرێت، بەڵام ڕابردوو ڕۆیی و نەگەڕێتەوە، گرنگ داهاتووە كە چۆن دەبێت و گرنگە چۆن بێت؟.
بۆیە گرنگە فشاری هاوڵاتی و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی زیاتر و زۆر تر بكرێت تا ئەو بڕە پارەییە نەدرێت بە ئەندامانی خوولی ڕابردوو، چونكە شیاوی ئەوە نەبوون، چونكە لەگەڵ یەكسانی كرۆكی داپەروەریدا پێچەوانەیە، بەس لە كوردستان كێ گوێ بە دادپەروەری و یەكسانی دەدات؟.
ڕێبین عەبدولرەحمان فەتاح
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی