توركیاو ئەگەری لێكترازانی هاپەیمانێتی كۆمار

14/11/2018

عومەر عەلی محممەد

بەهۆی لێدوانەكانی ئەم دواییەی هەریەك لە دەوڵەت باخچەلی سەرۆكی مەهەپە و ئۆردوغانی سەرۆك كۆماری توركیا، ئەگەری ئەوە هەیە هاوپەیمانی كۆمار كە بۆ هەڵبژاردنەكانی حوزەیرانی 2018 دروست بووبوو ، كە تیایدا پەرلەمانی توركیا و سەرۆك كۆمار هەڵبژێردرا بەرەو هەڵوەشانەوە بچێت، چونكە ئەو هاوپەیمانێتیە كە دروست بوو هاوپەیمانیەتێكی ستراتیجی درێژخایەن نابێت، بەڵكو هەریەكەیان پێویستی پێی هەبوو، هەركاتێكیش مەبەستەكان هاتنەدی یان پێویستی كرد هەڵبوەشێتەوە كۆتایی پێ‌ دێت. دەوڵەت باخچەلی بەوە ناسراوە كە بڕیاری كتوپڕ و راستەوخۆ دەدات و لەناكاودا دەچێتە نێو روداوی نوێوە، لەوانەش لە 2002 دا پێشنیاری هەڵبژاردنی پێشوەختی داو بەم هۆیەشەوە پارتی داد و گەشەپێدان سەركەوت و بوە براوەی یەكەم، هەروەها لە ئەمساڵیشدا هەمان پێشنیاری كرد و تیایدا ئۆردوغان و پارتەكەی سەركەوتن، بەڵام ئەمەیان بە پشتیوانی حیزبەكەی باخچەلی و بەرهەردووكیان توانیان 340 كورسی پەرلەمان بەدەست بهێنن و ئۆردوغانیش بكەنە سەرۆك كۆمار، ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە پێشتریش مەهەپە پشتیوانی كرد لە گۆڕینی سیستمی سیاسی لە پەرلەمانیەوە بۆ كۆماری و بە بەشداریان و پشتیوانیان لە ئەكەپە ئەم پڕۆژە بڕیارەشیان خستە بواری جێبەجێكردنەوەو سەركەوتنی بەدەستهێنا.
مەهەپە بە دروستكردنی هاوپەیمانێتی كۆمار چەند دەستكەوتێكی گرنگی بەدەستهێنا، لەوانەش هێشتنەوەی باخچەلی وەك سەرۆكی پارتەكە و رزگاربوون لە هەڵوەشانەوەو جارێكی تر بەهێزەوە گەڕایەوە ناو كایەی سیاسی، سەرەڕای ئەوەش كە لە پێكهاتەی ئەنجوومەنی وەزیراندا بەشداریەكی ئەوتۆی نیە، بەڵام لە پۆستەكانی خوارەوەدا توانیویەتی هەزاران ئەندامی بەشداربن لە حكومەتدا، لەلایەكی ترەوە لە دوای كودەتاكەوە زۆر بەهێز پشتیوانی لە ئۆردوغان و حیزبەكەی كردوو ویستی ئەو بۆشاییەی كە ئێستا دروست بووە بەهۆی شەڕی پەكەكە و گوڵەنیەكان، ئەو بۆشاییە پڕ بكاتەوەو جارێكی تر بەهێزەوە بگەڕێتەوە ناو گۆڕەپانی سیاسی، بەتایبەتیش لە بواری سوپا و رابەرایەتی ئەو لێشاوە كەمالیستە ناسیونالیزمەی كە لە ئێستادا وا هەست دەكرێت كە یەكێك نەبێت رابەرایەتیان بكات، بەڵام لە بەرامبەردا پارتی داد و گەشەپێدان توانی بەهۆی ئەو هاوپەیمانێتیەوە خۆی لەو قەیرانانە رزگار بكات كە ئەوكاتە روبەڕووی بوبوەوە لەوانەش، پاش ئەوەی لە هەڵبژاردنی یەكەمی 2015 نەیتوانی سەركەوتن بەدەست بهێنێت ئەكەپە هەستی كرد كە یەكێك لە لاوازیەكانی پشتكردن بوە لە ناسیۆنالیزمی توركی، لەبەرئەوە هەر لەوكاتەوە بیری لەوە كردبوەوە كە هاوپەیمانی لەگەڵا مەهەپەدا ببەستێت، لەپاش ئەوەش كە شەڕی پەكەكە دەستی پێكردەوە، ئیتر رێگریەك نەما بۆ ئەنجامدانی ئەم كارە، چونكە مەهەپە مەرجی سەرەكی بۆ هاوپەیمانێتیەكەیان بەتیرۆر ناساندنی پارتی كرێكاران و دەستپێكردنەوەی شەڕ و هەڵپەساردنی پرۆسەی ئاشتی بوو لەگەڵا كورددا، بەڵام ئۆردوغان زیرەكانە توانی كە مەهەپە بۆخۆی بەكاربهێنێت و هاوبەشیان پێ‌ بكات لە سەرخستنی گۆڕینی دەستور و راپرسی و تەنانەت هەردوو هەڵبژاردنەكە و سەركەوتن تیایدا. بەڵام لە ئێستادا مەهەپە هەست دەكات كە بەردەوام بوون بەم شێوازە لەكاری سیاسیدا ناچێتە خزمەت گەشەكردنی و بەرەوپێشچوونی و ئەگەر كار وا بڕوات دورنیە مەهەپە لەناو ئەكەپەدا بەرەو توانەوە بڕوات، لەبەرئەوە لە هەفتەی رابردوودا دەوڵەت باخچەلی لە بەردەم فراكسیۆنەكەیدا لە پەرلەمانی تروكیا وتی لە ئێستاوە هاوپەیمانیمان لەگەڵا ئەكەپەدا كۆتایی پێ‌ هاتووەو بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی شارەوانەكان لە مارسی 2019 دا ئەنجام دەدرێت لەگەڵا ئەواندا نابین. ئەو لێدوانەی باخچەلی لە دوای ئەوە بوو كە دوو روداوی گرنگ رویاندا یەكەمیان ئەوەبوو كە مەهەپە پڕۆژە یاسایەكی ئامادەكردبوو بۆ پەرلەمانی توركیا (پرۆژە یاسای لێبوردن) بەپێی ئەم پڕۆژە یاسایە نزیكەی 160,000 كەس سومدەند دەبوون و بەشێكی زۆریان ئازاد دەبوون، كە هەموو جۆرە تاوانێكی دەگرتەوە لەوانەش ئەوەی كە لەسەر ماددە هۆشبەرەكان زیندانی كراون، بەڵام ئۆردوغان زۆر بە توندی بەرەوڕوی وەستایەوەو وتی: ناكرێت بڕیار دەربكرێت بۆ خاڵی كردنەوەی زیندانەكان، ناكرێت ئێمە كەسێك ئازاد بكەین كە لەسەر ماددەی هۆشبەر زیندانی كراوەو لە لێدوانەكەشیدا باخچەلی و پارتەكەی تاوانبار كرد بە پشتیوانی لە بازرگانەكانی ماددە هۆشبەرەكان.
باخچەلی لەسەر ئازاد كردنی قەشە ئەمریكیەكە جارێكی تر لێدوانێكی تریدا و ئەم كارەی بە پێشێلكردنی یاسا و سوكایەتی بەدادگاكانی توركی لەقەڵەمدا، هەروەها رەخنەی لە (بەكر بوزداغ) ئەندامی پەرلەمانی پارتی داد و گەشەپێدان و سەرۆكی لیژنەی دەستوری لە پەرلەمان گرت ،كە دژی بڕیارێكی دادگای باڵای دادوەری وەستابوەوە كە رێگەی دابوو جارێكی تر (سوێندخواردنی قوتابیان) بگەڕێتەوە ناو قوتابخانەكان كە پێش (5) ساڵا لەمەوپێش بە فەرمانی پارتی داد و گەشەپێدان لەكار خرابوو، ئەو سوێندە لە ساڵی 1933 لە سەردەمی كەمال ئەتاتوركدا دانراوە، چەند بڕگەیەكی تیادایە كە باس لە پیرۆزی و گەورەیی رەگەزی تورك دەكات كە بەم شێوەیەیە (من توركن، من لەسەر راستیم، من سەربەزرم، خۆشبەختی بۆ ئەوەی دەڵێت من توركم.. هتد) لە رابردوودا پارتی داد و گەشەپێدان ئەم سوێندەی لە قوتابخانەكاندا یاساغ كردووە، بەبیانوی ئەوەی چەند بڕگەیەكی تیادایە كە هەڵگری فیكری ئایدیۆلۆجی و شۆڤێنیە، مەهەپە بە سەرۆك و هەموو ئەندامانیەوە خۆشحاڵی خۆیان دەربڕی بە گەڕانەوەی ئەم سوێندە بۆ قوتابخانەكان، بەڵام ئەم بڕیارە لەلایەن ئۆردوغان خۆی و بەرپرسانی پارتەكەیەوە و لە ناوەندی كوردیشدا ناڕەزایی زۆری لێكەوتەوە، بۆ ئەم مەبەستە ئۆردوغان خۆی هاتە سەرخەت و وتی "چ پێویست دەكات ئێمە هەموو بەیانیەك مناڵەكانمان ناچار بكەین كە دەقێكی شۆڤێنی بڵێنەوە، راستە من توركم، بەڵام من كەسێكی شۆڤێنی و نەتەوەپەرست نیم، هەركەسێك بۆی هەیە شانازی بەرەگەزی خۆیەوە بكات و باسی نەتەوەكەی بكات، بەڵام لەم حاڵەتەدا (سوێندەكە) بارەكە جیاوازە ئەگەر توركەكان بەوشێوەیە بڵێن، ئەوكاتە هاوڵاتیەكی كوردیش بۆی هەیە كە بانگەشە بۆ نەتەوەكەی خۆی بكات، نابێت ئەمە بگوازینەوە بۆ ئاستێكی شۆڤێنی ئەگەر ئەوە بكەین ئەوە جیاوازی رەگەزی ئەنجام دەدەین كە ئەمەش رێگەپێدراو نیە".
سەرهەڵدانی ئەم ناكۆكیانە ئەوە دەخەنە روو كە جارێكی تر ئەكەپە بەتەنیا دەمێنێتەوەو هاوپەیمانی كۆماریش رو لە هەڵوەشانەوە دەكات، لە روانگەی ئەم روداوەوە دەتوانین بڵێین كە جارێكی تر ئەگەرێك دروست دەبێتەوە بۆ سەرلەنوێ‌ زیندوكردنەوەی پرۆسەی ئاشتی و كرانەوەی ئاسۆیەكی نوێ‌ بەڕووی كێشەی كوردانی باكوردا، چونكە ئەو بۆشاییەی كە دروست دەبێت بەهۆی دوركەوتنەوەی مەهەپە، هادەپ دەتوانێت پڕی بكاتەوە ئەگەر هەنگاوێك بێتە پێش و كۆتایی بەهەندێك خوێندنەوەی ئایدیۆلۆژی چەپگەرایانە بهێنێت، لە ئەگەری وازهێنانی مەهەپە لە ئەكەپە، ئەكەپە گرفتی گەورەی لە پەرلەماندا بۆ دروست دەبێت، چونكە ئەكەپە خاوەنی 290 كوردسە و بەم ژمارەیەش ناتوانێت هەمواری دەستور و پڕۆژە یاساكان تێپەڕێنێت، ئەگەر لەم كاتەدا هادەپ بێت و هاوپەیمانێتیەك لەگەڵا ئەكەپە دروست بكات، ئەگەری ئەوە هەیە كە ئۆردوغان و بەرپرسانی ئەكەپەش گۆڕانكاری بەسەر بۆچوونەكانیاندا بێت و جارێكی تر دۆخەكە بە قازانجی كورد بشكێتەوە، چونكە ئۆردوغان و ئەكەپەش ئەو راستیە دەزانن كە بەبێ‌ كورد لە هیچ هەڵبژاردنێكدا سەركەوتن بەدەست ناهێنن و كوردیش ئەگەر خاوەنی یەك گوتار و یەك كارتی فشار بێت دەتوانێت زۆربەی مەرجەكانی بە حكومەتەكەی ئەكەپە جێبەجێ‌ بكات.
عومەر عەلی محمد

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی

بەپەلە