توركیای سەردەمی ئۆردوگان وەك ئەزموونی دووپات بووەی پڕۆژەكەی شای ئێران
نزیكەی هەموو ئەو وتار و لێكدانەوانەی بۆ هەڵوێستی ترامپ دەكرێت، بە بڕیاردانی كشانەوەی هێزەكانی لە ڕۆژئاوای كوردستان و گێڕانەوەی نیوەی هێزەكانی لە ئەفغانستان، سەرسامن، ترساون و تۆقاون و پشتیان بە لێكدانەوەكانی میدیاكانی بە تایبەت ئەمریكا بەستووە و لە بە كوردی كردنێكی وتاری ئەو ڕۆژنامە و كەناڵانەی خۆرئاوا دەچن.
بڕیارەكەی ئەمریكا بڕیارێكی زۆر ئاسای و بۆ جێبەجێكردنی قۆناغە زۆرەكانی بەرژەوەندییەكانی خۆیان، دروست و چ سەرسامی و لە ترسدا (چوونە كۆما)ی سیاسی ناوێ.
سیاسەتی دەرەوەی خۆرئاوا، سیاسەتی پەیداكردنی پارە و دابینكردنی سەرچاوەی سوڕاندنی چەرخی پیشەسازی و فرۆشتنەوەی بەرهەمی ئەو پێشەسازییەیە، بەهر جۆرێك و بە نرخی هەر گیانێك بووە.
خۆرئاوا خاوەن و مەڵبەندی شارستانەتی نوێیە و هەموو داهێنانە زانستی و فەلسەفی و تەنانەت، شتە قۆڕەكانیش، وەك خاڵ كوتان و ناوكی ژنان دەرخستن و ...هتد ئەگەر سەرچاوەكەشیان لەوێوە نەهاتبێ، ئەوا بردوویانە و دەسكارییەكی خۆرئاوایی وایان كردوە كە ئێدی بۆتە موڵكی ئەوان و بۆتە بەشێك لە پەیداكردنی سەرچاوەی مادی بۆیان و ئەو توانایەشیان پەیداكردووە، كە هەموو شتێكی خۆیان بسەپێنن جا بەرێكلام یا بە مانۆڕی فەلسەفی بێت ئەگەر نەشكرا لە كۆتایدا هێز بەكار دێنن، هێزێك كە ڕوكەشەكەی ماف بەوان دەدات و پشتیوانیی یاسای نیودەوڵەتیش بەدوای خۆیدا كێش دەكات. ئەمە چ عەیبێكی تێدا نییە و پاكەوپاك ئەمە سیاسەتە، عەیب لەوەدایە كە خۆرهەڵاتییەكان كاتێ خوێندنەوە بۆ سیاسەتی دەرەوەیی خۆرئاوا دەكەن چاویلكەی فەلسەفەی خۆرئاواییان لە چاودایە و خۆرهەڵاتیانە دەیخوێندنەوە، هیچ بنەمایەكی سیاسەتی دەرەوەیی خۆرئاواییەكان نادۆزییەوە، دەقێكی لەم جۆرەی تێدا بێت كە: دەبێت لە سیاسەتكردنماندا وەك شەیدایەكی مەست، خۆ قوربانی ئەو هەموو خەڵكە بكەین، كە نیوەی بە پێوەری ئەوان نەبوونیان خاسترە و ڕێگرن لەبەردەم ژیانێكی ئاسودەدا بۆ نیوەی هەڵبژاردە و ئێلیتەكەی كە دەزانێ مانای ژیان چییە.
بە دڵنیایەوە ئەوەی دەیبینین و لە ناویدا گێژ و وێژ بووین، بەرهەمی ڕێنیسانسی ئەوروپایە، خۆ ئەو ڕێنیسانەسە هەر مۆنێی نیگاركێش و بۆدلێری شاعیر و كامی و ماركس و ئەنیشتاینی نە خوڵقاند، بەڵكو هێتلەر و مۆسۆلینی و كاسترۆ و دوجەنگی جیهانی و جەنگی سارد و جەنگی دەرەوەی سنوورەكان و رێكخستنەوەی نوێی جیهانیشی خوڵقاندوە، ئەو جۆرە لە سیاسەتی دەرەوەیی نەبایە، ڕەنگ بوو زۆر لە داهێنانە زانستییەكان هەر لەناو فایلەكانی فەرمانگەی وەرگرتنی مافی داهێناندا ( پاتێنتPatent ) مابانایەوە و دنیای ڕۆشنیان نەدیبایە!! ئەو بودجە زەبەلاحەی بۆ پڕۆژە زاستییەكان خەرج دەكرێت و ڕەنگە نیوەی بەشی ژیانی چەند ساڵی دوو وڵاتی وەك بەنگەلادیش بكات!! جوامێری دەوێت پەیدای كات!!! زۆرینەی ئەو پرۆژانە، كە چاویان هەڵهێناوە، ئێسك و پروسك و فرمێسك و برسێتی و سووتان و قڕ و قاتی و چاو لە حەق پۆشین و درۆ بەڕاست وەرگێران تێیاندا مایەی هەویری بەرهەمی كۆتاییانە، ئەو بەرهەمانەی نیوەی ئینسان دروست دەكات و نیوەكەی تری دیروخێنیتەوە، تا سەر لە نوێ دروستی كات و سەرلە نوێ بیڕوخێنیتەوە، تا لە ئەنجامی لە بێژنگ دانەكەدا، ئێلیتی لێ هەڵبژێرێ و چەرخەكەش لە سوڕان نەكەوێت.
ئەوا بۆ سەدان ساڵ دەچێت، ڕۆژهەڵات و ڕۆژهەڵاتیان ( بە ناو سیاسییەكانیان) لەهەوڵدان بۆ ئازادی و گەشە پێدانی نەتەوەكانی خۆیاندا تووشی ئیفلیجی بوون، كورتهێنانی بیر و نووسان بە دەسەڵاتەكەیانەوە دوو نەخۆشینی بڵاوە لەناو دەسەڵاتڕانانی خۆرهەڵاتدا، ئەوەندە بەهێزە و پەتایەكی وایە كە لەهەر وڵاتێكدا سەری هەڵدابێ ئێدی هەموو نەتەوەكەی گرتۆتەوە و لێی ڕاهاتوون و ملكەچی بوون.
خۆرئاواییەكان لە پاش لێكوڵینەوە و خوێندنەوەیەكی دەروونی قوڵ بۆ ( سەركردەسیاسییەكانی خۆرهەڵات) بە ئاكام گەیشتوون و هەر بەو جۆرە سیاسەت دەكەن كە سازگار و گونجاوە لەگەڵ خواستی دەروونی ئەواندا، ئۆردوگانیش نموونەیەكی ئەم سەردەمەی سوڵتانەكانی عوسمانییە، لەو باڵۆنانەی بەر ڕەشەبای سیاسەتی پێچهەڵپێج و بەڕوخسار لەبەردڵانەی خۆرئاوایە كە ئاكامی هەڵپەكانی هەر ئەو ئەنجامەی لێ دەكەوێتەوە كە باڵۆنی بانگەشەكەی شای ئیرانی هەپرون بە هەپرون كرد كە لە كتێبێكدا بەناوی (بە سوی تمدن بزرگ - بەرەو شارستانەتی گەورە)، باسی لێوە كردبوو.
كاتێ شا كتێبكەی نووسی ڕێژەی گەشەی ئابووری ئێران ١٥% بوو ساڵیش (١٣٥٥ – ١٩٧٧) بوو، ئەم بانگەشەیەی شای ئێران هەر دووساڵ تەمەنی بوو ساڵی ( ١٣٥٧- ١٩٧٩ ) ئیمام خومەینیان بردە ( پاریس – نوفیل لۆشاتۆ) و ئیزگەی ڕادوێی مۆنتیكارلۆیان خستە خزمەتەوە و لە وێوە بانگی ( شاه باید برود- شا دەبێت بڕوات) ی هەڵدا و شایان ئیران بەدەركرد و بەرەو شارستانەتی گەورەی ناو خەیاڵی شا، ئێرانی گەڕاندەوە بۆ سەردەمی لەدایك بوونی شا و كۆنتریش!!.
ئێسا ڕەنگە هەبن لەكاتی خوێندنەوەی ئەم قسانەی مندا بڵین: ئێستا سەردەمی عەولەمە!! و ئینتەر نێت و فەیسبووك و گۆگڵە، ئەمە ڕاستە، خۆ ئەوەش كە سیاسەتەكەش هەر هی سەردەمی عەولەمە و ئینتەرنیت و فەیسبووك و گۆگڵە هەر ڕاستە و هەر سیاسەتیش ئەوانەی خوڵقاند و پشتیوانی لێكردون و دەیكات، ترامپیش، خۆی بەكاربەرێكی فرە چالاكی (ئەگەر چالاك ترین نەبێ) ی تویتەر و ئینتەرنێتە!! گویلەنیش لە ئەمریكایە، ئۆردوگانی شاگردیشی لە ئەنقەرەیە، ئایا شتەكان و ڕووداوەكان لەیەك ناچن؟!!!
ئەو گەشە ئابوورییەی كە روخاندنی سەددام حسێن و دروستبوونی هەرێم و بوون بە بەشیكی لە سیاسەتی بازرگانی توركیا و پشتیوانی سەرانی ئیخوانییەكان لە ئۆردوگان و دەست ماچكردنی لەلایەن تێۆرسینەكەیانەوە ( قەرزاوی) و ناوبردنی وەك خەلیفەی موسوڵمانانی دونیا ئوردوگانی فوو تێكرد و با تێچونەكەی ئۆردوگانی خێراتركرد، ئێستا ئوردوگان لەشكرە یەك ملێۆنییەكەی بۆتە چەند پارچەی لەیەك دابڕاو، كە ڕەنگە كۆكردنەوەیان بۆ ڕۆژی خۆی ئاسان نەبێت و گەشەكردنی ئابووری (سەر بە خزمەتە كۆمەڵایەتییەكان) لە پەلوپۆ دەخات و پشكۆی ژێر خۆلە مێشەكە دەگەشێێیتەوە.
ناردن و سەرگەرمكردنی لەشكری دەسەڵاتێك بۆ دەرەوە و لەدەرەوەی سنوورەكانی وڵاتەكەی خۆیدا، بە ئامانجی دوور خستنەوەیان، هەموو جاران بە خێر ناشكیتەوە بۆ دەسەڵاتڕان، ترسی كودەتا و یاخی بوون لەناو نابات و لە مالیخولیای دەسەڵاتڕان زیاتر دەكات. مێژوو ئەوەی تۆماركردووە كە یەكێك لە هۆكارەكانی داڕمانی ئیمپراتۆریەتە گەورەكان، پەرتی لەشكرەكەیان بووە و تووشبوونی سوڵتان و شاكانیان بە مالیخولیای قەڵەمڕەویی فراوانتر، ئەوە لە سەردەمانی كۆندا و لە سەردەمی نزیكیشدا، سەردەمی گەشەسەندنی پیشەسازی و سەرەتای تەكنۆلۆجیای زانیاریدا لەناوچوونی هێتلەر و سەددام و ...هتد مان بینی. لەسەردەمی هێتلەردا لە ئەڵمانیا ١٣٦٠٠٠ داهێنانی نوێ تۆماركرابوون.
ئۆردوگان كەوتۆتە ناو تەڵەیەكی جەنگەوە، كە تەنها داڕێژەرانی پشت پەردە و دەرگا داخراوەكان دەزانن مل بەكوێوە دەنێ، ئەوەی هەستی پێدەكرێت و سەرەتاكانی بەدیار كەوتوون، جەنگی درێژخایان و خوێناوی نێوان مەزهەبەكانی ناو ئیسلامە خۆ بەخۆ، كە دوو وڵاتی بنەڕەتی دەگرێتەوە، یانی دەبنە سەكۆی جەنگەكە، سوریا و هێدی هێدی عێراقیش، ئۆردوگان دەیەوێ بەر لە ڕوودانی ئەو جەنگە، قەڵەمڕەوی دەسەڵاتی فراوان بكات، بە مەبەستی دوورخستنەوەی جەنگەكە لە ئەنقەرە، وەلێ هەمیشە داڕزاندنەكان لە ناوخۆوە دەست پێدەكەن و هیچ هیزێكی سەربازی یا سیخوڕی خۆی لەبەردمدا بۆناگیرێ و بە پێچەوانەوە ئەوان خۆیان لە قۆناغی پێگەیشتنیاندا دەبنە هۆی خێراكردنی داڕزانەكە و زۆرجاران بە (حوكمی ئەو نەرێتانەی ڕۆژهەڵات، كەلەسەر بناغەی عەشیرەت و سەركردەی عەشیرەت دروست بوون) خۆیان ڕابەرایەتی داڕزانەكە دەكەن.
ئەگەر ئێمە دوو ڕوو لە سیاسەتی هەردوو حیزبی ئەمریكادا دەبینین، لە ڕاستیدا ئەوە دوو ڕوی یەك دراون كە ناوی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا) یە، واتە دوو قۆناغی یەك مەبەستن، لەیەك شتی گرنگدا یەك بڕبرەی پشتیان هەیە و بۆ هیچ مەبەستێك ئەو پشتە ناشكێنن، ئەویش (بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا) یە. نمونەیەك دێنمەوە: سیاسەتی ئابووری ئەو وڵاتە خۆ هەمووی پێشنیاز و عەقڵی ئابووریناسانی كۆمارییەكان یا دیمۆكراتەكان نییە، بەڵكو تێكەڵاوێكە لە بیری ئابووریناسانی هەردوو حیزبەكە، هەڵبژاردەی باشترین بیرە، كە ئەنجامی بیركردنەوەی زاناكانی هەردوو حیزبەكەیە، ئاخر ئامانجەكە ئابووری ئەمریكایە، بڕوانن، سەفەرێكی سەرۆكی ئەمریكا تەنانەت كاریگەری لەسەر نرخی هێلكەش دەبێت، خۆ ئەمە ڕێكەوت و قەدەر نییە، پلانی ئابوورییەكی زەبەلاحە، بە فڕۆكەیەكی وەك خۆی زەبەلاح بەو ئاسمانەدا سنووری وڵاتان تەی دەكات و نرخەكان دیاری دەكات. بە تەنها سەفەری ساڵانەی سەرۆكی ئەمەریكا لە كۆشكی سپییەوە بۆ نیوویۆرك، كۆی تێچوونەكەی،بە هەموو ئەو تەگبیرە ئەمنیە زۆرانە، فڕۆكەكان، ئوتومبیلەكان و ئەو تەكنۆلۆجیا زەبەلاحەوە كە لە گەڵیدا دەجووڵێن و دەگوێزرێنەوە ٣٥٠ ملیۆن دۆلارە، كە یەك سەعات دەخاێنێ.
گەڕاندنەوەی هێزی سەربازی ئەمریكا لە خۆرئاوا، سپاردنی جەنگەكەیە بەو لایەن و هێزانەی كە دەبوو پێیان پسپێردرێت و ئەوەشیان نە شاردۆتەوە و بوێری ئەوەیان هەیە، كە دیوی ناكاریگەری گەڕاندنەوەكە بۆ مێدیاكان ئاشكرا بكەن، یا تویتی بكەن لە بەیانییەكی زوودا، كە هێشتا كەڵەشێر لە وڵاتانی ڕۆژهەڵات بەخەبەر نەهاتووە، چ بگات بە میللەتەكانی.
ماكرۆن ترامپ دەخوێنیتەوە و لێی تێدەگات، ئەو جەنگە چەندپاڵوەی لەسوریا بەردەوامە و مەبەست لێی جێبەجێكردنی قۆناغیكی تری سازكردنەوەی نوێێ جیهانە، هەمیشە هەر مامۆستا ڕابەری ناكات، یا هەموو قۆناغەكانی ڕابەری ناكات، ئەمریكا ترسی لەوە نییە شاگردەكانی فیر بكات، بە پێچەوانەی دابی ڕۆژهەڵاتیانەوە، كە وەستا هەرگیز شاگردی بەردەستی فێری سنعەتەكە ناكات، چوون دەترسێ كە فیر بوو بچێت لەو لاوە بۆ خۆی كار بكات، خۆرئاواییەكان بەو ئاكامە گەیشتوون، یا مامۆستا بەو ئەنجامە گەیشتووە، كە بۆ جێبەجێكردنی كارەكەی، دەبێ شاگردی وریا و لێزان پەروەردە بكات و پاڵپشتی بكات، تا بەشێك لەپلانەكان كە بەسوودی هەردوو لایانە، ئەو بۆی بەجێ بێنێ، ئەمەش نهێنی سەركەوتنیانە، نەك ( شیری ئاڵتوون سا وەك لە باشووری كوردستان ڕیكلامی بۆ دەكەن)، ئێمە بۆ سەركەوتنمان بەپێێ ئەو ڕێكلامە، ساڵانە بایی ١٨ ملیار دۆلار!!! شیری ئاڵتون سا (و هەموو بەرهەمەكانی تری توركی) دەكەین بە قوڕگی مەكینەی زەبەلاحی جەنگیی ئۆردوگاندا و ئەگەر پێویستیشی كرد، زانا ئاینییەكانمان، بۆ پیرۆزبایی فەتحی ( عەفرین) دەنێرینە لای ئۆردوگان و دەستخۆشی و ماندوونەبوونی لێدەكەین، ئێمە ئاواین.
خۆرئاواییەكان كەی و لە دووتوێی كام كتێبەدا و لەبەردەم كام دادگایەی مێژوودا، سوێندیان خواردووە، كە ڕۆژێك دەوڵەت بۆ كورد دروست دەكەن؟!! میللەتان بەرژەوەندی خۆیان گرێداوە بە بەرژەوەندی لایەنی دروستی مەسەلەكانەوە وبنەما و سیستەمی دەوڵتیان پێك هێناوە، جا خۆرئاواییەكان بۆ تەواوكردنی ئەو بنەمایانە كە بۆتە ئەمری واقعێك، كارخانەكانی خۆیان ناردووە و كارەكەیان تەواو كردووە، كە بە سوودی هەردوو لایان بووە.
ڕابەرانی هەرچی میللەتی خاوەن دەوڵەت دەبینی لەم دونیایەدا، سوودیان لە ڕەواو ناڕەوا وەرگرتووە و دەرفەتەكانیان بە قازانجی نەتەوەی خۆیان شكاندۆتەوە و كۆیان لەهیچ نەكردۆتەوە ئەگەر فرسەتیان بۆ پێشهاتبێ، هیچ كەس وەك كورد خوێنی بێ بەرهەم نەبووە!!! چوون ڕابەرانی لیزان و دڵسۆزی نەبووە، كە ڕوانینیان دوورتر لە عەشیرەتیان و خێزانی خۆیان ببینێ!!!.
كامەران قازی
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی