کتێبی پرسی کورد و وئەزموونی کوردستانی عێراق

16/01/2019

بەهادین نوری

بەشی هەشتەم 
---------------------
کتێبی پرسی کورد و وئەزموونی کوردستانی عێراق
ڕیفراندۆمی کارەسات !
لەوڕۆژەوەکە مسعود بەرزانی پرسی ریفراندۆمی ڕاگەیاند لە هەرێمدا گەلێ کەس هەستیان بەوەکرد مەترسیەکی گەورە ڕوودەکاتە هەرێم. من لەو ڕۆژانەی پێش ٢٥ / ٩ / ٢٠١٧ چەندین وتارم بڵاوکردەوە کە لە خوارەوە زۆربەیان دەخەمە ڕوو کەپێش ڕیفراندۆمەکە نووسیمە و پێشبینیم کردووە 
.
ئایا کاتێکی گونجاوە بۆ ریفراندۆم؟
بە گوێرەی ڕاپۆرتی بڵاوکراوە لە رێخراوی جیۆسیاسی ( ستراتفۆر ) ئەمریکیەوە بەرزانی لەم رۆژانەدا بە چڕی سەرگەرمی کەیسی ریفراندۆمی هەرێمە بۆ مەبەستی سەربەخۆیی هەرێم نیە، بەڵکو بۆ ئەوەیە کێشە جدی و ئاڵۆزەکان لە بیری ئەم خەڵکە بباتەوە. جگە لەمەش سەرانی دەسەڵات پرسی ریفراندۆمیان بەستووە بە کەیسی نیشتیمانپەروەری و دڵسۆزی بۆ گەل. خۆیان کردۆتە حەکەم و هەرکەسێ گوێڕایەڵیان نەبێ بە خاینی کوردی ناودەبەن. چاوی خۆیان لەو ڕاستیە دەنووقێنن کە مێژووی ئەم ٢٦ ساڵەی ڕابردوو، واتە مێژووی شەڕی نەگریسی براکوژی کە خۆیانی لێ بەرپرسیارن + پرسی گەندەڵکاری پڕ لەشەرمەزاری + تاریککردنی فایلی نەوتی هەرێم تا ئەم چرکەیەش + نەدانی مووچە و وەستاندنی هەموو پرۆژەکانی هەرێم و داڕمانی وەزعی ئابوری و تێکدانی بازاڕ و...... هتد، لە هەمووشی خراپتر سەپاندنی شێوازێ لە دکتاتۆریەت، بە تایبەتی لە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی بارزانی... هتد – ئەوەیە فایلی ڕاستەقینەی ئەوانە کە خۆیان دەکەن بە حەکەم و خەلکیدی دەکەنە خاین ! 
ئەگەر ریفراندۆمی ڕاستەقینە یان بویستایە دەبوو : 
- ئێستە رژێمیکی دیموکراتی راستەقینە لە هەرێما هەبوایە نەک سەرۆکێکی ٢٦ ساڵە لەسەر کورسی و دوساڵە بە زۆرە ملێ سەپێنراو، دەبوو پەرلەمانی هەرێم سەرپەرشتی کاروباری ریفراندۆمی بکردایە نەک بەفەرمانی سەرۆکی نایاسایی. وا نزیکەی دووساڵە پەرلەمانیش پەکخراوە و چوونە ناو هەولێر لەسەرۆکەکەی قەدەغەکراوە. لەوڵاتی دیموکراتیدا ریفراندۆم پڕۆسەیەکی دیموکراتیە و هەموو کەس ئازادە دیعایە بۆ چ کەیسێ دەکات و دەنگ بۆ جیابوونەوە یان پێکەوەژیان دەدات، وەک بینیمان لە ریفراندۆمی سلۆڤاکیا ( کە جیابوونەوە لە چیک ) و لەهەرێمی کویبک لەکەنەدا و سکۆتلەندا لە بەریتانیا کە زۆرینەی جیابوونەوەیان ڕەتکردەوە، کەس کەسی دیکەی بە خائین ناونەبرد و هیچ هەرا و کێشەیەکیش لەئەنجامدا نەقەوما. 
- ئەوی پرسەکە ئاڵۆزتر ئەکات ئەوەیە کە رژێمی دیموکراتی لە عێراقیشدا نیە – راستە حیدەر عەبادی بەراورد ناکرێ بە نوری مالیکی، بەڵام رژیمی بەغدا بە گشتی هەر رژێمێکی تایەفیە و ئەگەر کەسێ بیەوێ ڕێڕەوێکی ناتایەفی بگرێ زۆرینەی دژی دەوەستن.
- کاتی گونجاو بۆ ریفراندۆم ئەوەیە کە ناوماڵی کورد لە باشترین تەبایی و ڕێکوپێکییدا بێت، بەڵام هیچ کاتێك ناوماڵی کورد بەقەدەر ئەم کاتە شپرزە و شێواو نەبووە، پڕ لەکێشە و ناکۆکی و ململانێ نەبووە. سەرانی پارتی و یەکێتی ئەمە دەزانن و دەشزانن کە خۆیان دروستیان کردووە. بەڵام گوێنادەنێ چونکە بەهیوان ئەم ڕیفراندۆمە شانسی حکومڕانیان بۆ ٢٦ ساڵی دیکە بۆ درێژبکاتەوە. 
- ئاشکرایە کە بەغدا و تورکیا و ئێران و ئەمریکا و ئەوروپا، هەموو وتیان ( نەخێر بۆ جیابوونەوەی هەرێم لە عێراق ). باشە جەنابی سەرۆک تۆ قسەی ئەوانە ڕەتدەکەیتەوە پشتبەچی دەبەستیت؟ ناترسیت هێندێ لەوانە سبەینێ پەنا بە هێزی سەربازی ببەن و هەموو دەستکەوتە مێژوویەکانی خەبات و قوربانی دەیەها ساڵی ڕابردووی ئەم میللەتە داڕمێنێ؟ ئایا ئەمە کارەساتێکی گەورە و ترسناک نابێ؟ 
- ١٠ – ١٥ سال تێپەڕی بەسەر دەرچوونی دەستوور بە مادە ( ١٤٠ ) وە کە نەخشەی تێدابوو بۆ یەکلاییکردنەوەی پرسی ناوچەکێشە لەسەرەکانیش، کە پرسێکی زۆر ئاڵۆز و سەختە، بەستان بە کێشەی ریفراندۆمی گشتیەوە. ئابەمەش پرسی ریفراندۆم زۆر زۆر ئاڵۆزترکرا و چارەسەریشی زۆر ئاڵۆزترکرا. هۆکاری ئەمەش تەنها بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە بەرژەوەندی گشتی گەل و نیشتمانتان کرد بە قوربانی بەرژەوەندی تەسکی حیزبایەتی خۆتان. ئێستەش ئەم میللەتە ستەمدیدەیە باجی هەڵەکانی ئێوە دەدات. 
- وێڕای هەموو ئەمانەش هەڵاتنی چەکدارانی پارتی لە شنگال و دەوروبەری و چۆڵکردنی ئەو ناوچەیە بۆ تیرۆرستانی داعش لە ٢٠١٤ دا ئاڵۆزیەکی زیاتری خستە سەرکێشەی ناوچەکێشە لەسەرەکان و کاردانەوەیەکی توندی هەبوو لە نێوان لاوانی کوردی یەزیدیدا لەگەڵ پارتی و دواتر بوو بەهۆی پێکدادانی خوێناوی لە نێوان پارتی و پەکەکەدا وتا ئێستەش کێشەکە ماوەتەوە و ئەگەری تەقینەوەی ماوە. دەبوو سەرکردایەتی پارتی داوای لێبوردنی لە یەزییدیەکان بکردایە لەسەر ئەو کارەساتە کە توشی بوون. بەڵام بەداخەوە ئەوەشی نەکرد. 
لەو رۆژەوە رژێمی سەدام حسێن روخێنراوە لە عێراق – بەهەرێمیشەوە – پێویستیەکی زۆری بە پشوو و پڕۆژەی دیموکراتیزە و ئاوەدانکردنەوە هەبوو. بەڵام سیاسەتی نوری مالیکی کە بەڕێڕەوێکی تایەفی توندا بەڕێوەبراو بوو بەهۆی داگیرکردنی مووسڵ و ئەنبار و سەڵاحەدین... هتد. لەلایەن تیرۆرستانی داعشەوە، بوو بەکۆسپ لە رێگەی هەموو چاکسازیەکاندا. ئەولەویەت درا بە پرسی دەرکردنی داعش. ئێستە کە داعش لەسەرەمەرگیدایە، دەپرسرێ : ئەمڕۆ کاتی ئەم ریفراندۆمەیە؟ ئایا مەترسی نیە پیلانێکی نوێ بێتە ئارا بۆ ئەوە ئاژاوە و پێکدادان هەر بەردەوام بی؟ 
ئەگەر حەیدەر عەبادی وەک سیاسیەکی لێزان و ئەزمووندار بجووڵێ دەبێ دانبەمافی ڕەوای کوردا بنێ لە جیابوونەوە و سەربەخۆیی، داوا لە گەلی هەرێم بکات کە پرسی ریفراندۆم دوابخات بۆ کاتێکی لەبار و کێشەکە بە لێکگەیشتن لە نێوان پەرلەمان و حکومەتی بەغدا و هەرێمدا ببرێ بەڕێوە.
بەهادین نوری
١٠/٧/٢٠١٧
پرسیارێ بۆسەرانی
پارتی و یەکێتی دەربارەی ریفراندۆم
١- ئایا لە وڵاتێکدا کەپەرلەمانی تێدا هەڵبژێردراوە و ماوەی یاساییشی تەواو نەبووە، بەڵکو بە بڕیارێکی شەخسی نایاسایی لەکارخراوە، ئێوە وەک نوێنەری هەردوو حیزبی دەسەڵاتدار بە چ یاسایەک مافی ئەوەتان هەیە لەباتی پەرلەمانی شەرعی هەرێم بڕیار لەسەر جێبەجێکردنی ریفراندۆمی گشتی بدەن؟ یان هەر موزایەدە و هەوڵی درێژکردنەوەی ماوەی حکومڕانیتانە بۆ زیاتر لە ٢٦ ساڵی تر؟ 
٢- ئێوەش، ئەی نوێنەرانی حیزبەکانی دیکە، ناشرین نیە خۆتان بکەنە پاشکۆی حکومڕانان کە هیچ دەسەڵاتێکتان نیە جگە لە سەلماندنی ئەو شتەی ئەوان دەیانەوێ، پاش ئەوەی هەرێمیان گەیاندە ئەم قەیرانە توندە هەمەلایەنە؟
بەهادین نوری
٦/٨/٢٠١٧
ئەرکی ئەوانەی ریفراندۆمی ئەمڕۆی هەرێم بەهەڵە دەزانن دەبێ یەکبگرن
زۆرن ئەو کەسانەی کە دۆخی ئەم سەردەمەی هەرێم بە ناگونجاو دەبینن بۆ ریفراندۆم، ئەگەر پرسەکە بە شێوەیەکی لۆژیکی بخرێتە ڕوو دەبێ سەرجەم ئەوانە بێ دواکەوتن پێوەندی لەگەل یەکدی بکەن و باس لە هاوکاری و رێکخستنی چالاکی خۆیان بکەن بۆ ئەوەی هێزێکی کاریگەرتر کۆبکەنەوە و فەشەل بەو پرۆژەیە بێنن کە زیانمەندی دەبینن بۆ ئەم قۆناخەی میللەتی خۆیان. بەڵام مەخابن هێندێ لەم برادەرانەی هەرێم بەپێچەوانە دەجووڵێن، لەباتی هاوخەباتی پتەو، لەیەکتر دەخوێنن و بەسەر و گوێلاکی یەکتریدا دێن. 
وانابێ برادەرینە. هیچمان نەکردووە تا بکەوینە ململانێی تەسکی حیزبایەتی و دەبێ سەرگەرمی کۆکردنەوەی هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن بن. تا ئیستە چوار هێزی گەورە لەم هەرێمەدا ڕاوبۆچوونی خۆیان دەربڕیوە لە دژی ئەم ریفراندۆمە ناوەختە. گۆڕان کە دووەم حیزب دەرچووە لە دوایین پەرلەمانی هەرێمدا + کۆمەڵی ئیسلامی کە لەسەرەتاوە شان بەشانی گۆڕان وەستاوە + ١٢٢ رۆشنبیری هەرێم کە لەمامۆستایانی زانکۆ و رۆژنامەنووس و ئەدیب و رۆشنبیرانی دی پێکدێن و یاداشتێکیان پێشکەش بە حکومەت کرد و زۆر بەڕوونی و بەتوندی دژایەتی خۆیان راگەیاند + شاسوار عەبدولواحد کە خاوەنی دەزگایەکی ڕاگەیاندنی گرنگە و دۆست و دوژمنی حسابی جددی بۆدەکەن. ئەم چوار لایەنە یەک ڕاو و یەک ئامانجیان هەیە کەچی بەهەڵە و بێ پاساو خۆیان لیکدابڕیوە و ئەوی بەنەیارەکانیان ناکرێ خۆیان بە خۆیانی دەکەن ! 
هیچ گومانێک لەوەدانیە کە ئەگەر ئێوە ببنە بەرەیەک زۆرتان پێدەکرێ، خزمەتی زێتری گەل و نیشتمانتان پێدەکرێ، بەتایبەتی لەبەر ئەوە کەبرایانی بەرانبەرتان پرۆژەیەکی هەڵەیان خستۆتە ڕوو لە بارودۆخی ئێستادا. ئێوە سەرکەوتوو دەبن ئەگەر لەسەر ڕێرەوێکی راست و ڕەوان بڕۆن.
بەهادین نوری ٦/٨/٢٠١٧
ریفراندۆم لەبەر ڕوناکی
شیکردنەوەیەکی زانستی
من دەزانم کە خەڵکی ناهۆشیار و دواکەوتووی هەرێم بە جوێنباران و سوکایەتیپێکردن و ناوبردن بە ( جاش و خاین ) وەڵامی ئەو کەسانە دەدەنەوە، بێ ئەوەی بەرپرسانی حیزبی لۆمەیان بکەن لەسەر ئەو بێنە زاکەتیە یان و وشەیەک بڵاوبکەنەوە، بڵێن لە وڵاتانی دیکەش ریفراندۆم کراوە، بەڵێ و نەخێر وەکو یەک کاتی ڕاگەیاندن و لیست دابەزاندنیان هەبوو. لە کویبک و سکۆتلەندا زۆرینە دژی جیابوونەوە بوون، لێرە تەنها برادەرێکی سەرکردایەتی یەکگرتوو بەناوی خۆیەوە وتی. بوونی لیستی بەرانبەر دیاردەیەکی تەندروستە. 
حەتمەن ئەو رۆژە دێت کەئەم میللەتە بگات بەمافی ڕەوای خۆی لەسەربەخۆییدا، بەڵام ئەوە : ١- کەی دەبێ؟ ٢- چۆن دەبێ؟ ئەوە وەرچەرخانێکی مێژوویی دەبێ لەژیانی ئەم میللەتەدا. بەڵام ئەم جۆرە وەرچەرخانە کاتێ دێتەئارا کە بارودۆخی خۆییانە و بابەتیانەی ( الڤروف الژاتیە و الموچوعیە ) پێبگات. جا ئەمڕۆ چی لەم دوو فاکتەرە پێگەیشتووە؟
- بارودۆخی ( فاکتەری ) خودی هەرێم تا بڵێیت نالەبارە : سەرۆکێکی نایاسایی لە لووتکەی هەرەمی دەسەڵاتدایە و نزیکەی دوساڵە بەزۆرە ملێ پەرلەمانی پەکخستووە و لەناوچەی دەسەڵاتیدا حوکمی پۆلیسی سەپاندووە و پەردەی کێشاوە بەسەر فایلی نەوت و بووجەی گشتی هەرێمدا و مووچەی فەرمانبەرانی بڕیوە و ئەوپەڕی ناڕەزایەتی خستۆتە ناو خەڵکەوە و رۆژێ لەرۆژان، تەنانەت لەسەردەمی سەدامیشدا لاوانی هەرێم هەوڵی دەربازبوونیان لەنیشتمانەکەیان نەداوە وەکو ئەمڕۆ لەشوێن بەدەستهێنانی پەنابەرێتی. ئەم هەرێمە رۆژێ لەرۆژان پەرت و بڵاوتر نەبووە وەکوئێستە ! حکومەتێ خەمخۆری گەل و نیشتمان بێ دەبێ هەولی چارەسەری ئەم کێشانە بدات لەباتی ریفراندۆمێ کەکێشەکان زێترکات و دۆخەکە ئالۆزترکات. 
- بارودۆخی بابەتیانەش ئەوەیە کەهەرێم ئەمرۆ یارمەتیدەرێکیشی نیە بۆ سەربەخۆیی. لە عێراقیشدا رژێمێکی دیموکراتی نیە تاکارئاسانی بۆ هەرێم بکات. ئێران و تورکیا ئامادەن بەهێزی سەربازیانە سەرکوتی هەرێم بکەن تەنانەت بێ داواکردنی بەغدادیش ! 
کوردی عێراق ٣٠ ساڵ چەکی هەڵگرت بۆ ئۆنۆمی، سەدان هەزار کەس کوژران. کۆتایی کیمیاباران و ئەنفالی سەدام بوو. ئەگەر سەدام کویتی نەگرتبایە، دوای ئەوە بەچەند ساڵێ هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لاوازی نەکردایە و دواتر نەیڕوخاندایە ئێستەش ئەم کوردستانە لەو نەهامەتیە ڕزگاری نەبوو بوو. 
دەبێ هەموومان لەوە بگەین کەبەدەستهێنانی سەربەخۆیی هەرێم بە رێگەیەکی ئاشتیانەی دیموکراتیدا دەڕوات. ئەمەش تەنها لە عێڕاقێکی دیموکراتیدا بەلێکتێگەیشتن لەگەڵ بەغداد دەکرێ. ئێوەش برایانی ریفراندۆمخواز، ئەگەر ریفراندۆمی جیابوونەوەتان دەوێ ئەوە خۆتان دەزانن کەبۆتان ناکرێ لەم دۆخەدا، ئەگەر پرسەکەش بۆ موزایەدە و خەڵەتاندنی ئەو خەڵکەیە ئەوە حسابتان هەڵەیە و ڕەنگە لەسەر خۆیشتان گران بکەوێ.
بەهادین نوری
٩/٨/٢٠١٧
پەیامێ بۆ سەرۆکی هەرێم
یان بەدیلێ بۆ ڕیفراندۆم
بەڕێز کاک مسعود !
لە دانیشتنەکەتاندا لەگەڵ زانایانی ئاینی هەرێم ئەو پرسەتان ئاڕاستەکرد کە ئەگەر ڕیفراندۆم دوابخەن بەدیل چیە؟ من وەڵامی ئەم پرسیارەتان دەدەمەوە و بەدیلتان دەخەمە بەردەم بە شێوەیەکی لۆژیکی : 
بێگومان سەربەخۆیی کورد مافێکی ڕەوای هەرێمە، بەتایبەتی لە دوای جەنگی جیهانی یەکەمەوە کە دەوڵەتە ئیمپڕیالییە بەهێزەکان خەریتەی سیاسی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیان داڕشتەوە. بەڵام ئەوەنەکرا، بارودۆخی جیۆپۆلیتیکی – دابەشکردنی کوردستان بەسەر چوار دەوڵەتی ناوچەکەدا – پرسی کوردی زۆر ئاڵۆزکرد و کۆسپی گەورەی خستە بەردەمی. 
بۆ دەیەها ساڵ کوردی عێراق بە خەبات و قوربانی بێشومار کەوتە جەنگ بۆ مافی نەتەوەیی ڕەوای خۆی و لەئەنجامدا، لەم جیهانە ناعادلە، توشی شکستی سەختهات و بەکیمیاباران و ئەنفال سەرکوت کرا. بەڵام لەئەنجامی جەنگی کەنداودا و بەیارمەتی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دۆخێکی وەهای بۆ هاتە پێش کە جارێکی دیکە هەڵسێتەوە و کۆمەڵێ دەستکەوتی گرنگی بەدەستهێنا لە گیانێکی نیمچە سەربەخۆدا بۆ ماوەی ١٢ ساڵ بەر لە ڕووخانی سەدام، ئەوە هەلێکی زێڕین بوو تا هەرێم پێگەی سیاسی و ئابوری و سەربازی خۆی بەهێزبکات بۆ رۆژگاری پاش روخانی سەدام، بەڵام بەداخەوە سەرانی پارتی و یەکێتی کەجلەوی دەسەڵاتیان گرتبووە دەست بەرژەوەندی تەسکی حیزبایەتیان خستە سەرووی هەمووشت و جارێکیتر شەڕی براکوژیان هەڵگیرساند لەنەوەدەکاندا و هەرێمیان کردە دوو دەوڵەتۆکە و دوو ناوچە و دوو ئابوری و دوو هێزی سەربازی حیزبی کەتا ئێستەش بەکردەوە ئەم وەزعە چارەسەرنەکراوە بەڵکو بەپێچەوانەوە، ژمارەیەکی زۆر کێشەی تری جورا و جۆری هاتۆتە پاڵ، کە دوایینییان پرسی ئەم ڕیفراندۆمە ناوەختەیە. 
* * *
ئەمڕۆ دورێگە هەیە بۆ بەدەستهێنانی سەربەخۆیی هەرێم : 
١- رێگەی خەباتی چەکداری دژ بەحکومەتی بەغدا. خۆشتان دەزانن ئەمە بژاردەیەکی گونجاونیە، دەڵێن " دەکەوینە وتووێژ پاش ریفراندۆمەکە ". 
٢- ریگەی ئاشتیانەی دیموکراتی شارستانی وەک لە چەند وڵاتیکی دیموکراتیدا ( سلۆڤاکیا، کەنەدا – کویبک، سکۆتلەندا ) ئەمڕۆ تاکە ڕیگەیە. پێڕەوی ئەم ڕیگەیەش مەرج و پێداویستی خۆی هەیە کە بەشێکی دەکەوێتە ئەستۆی حکومڕانانی هەرێم و بەشەکەیتری لەئەستۆی حکومەتی بەغدادایە. تائەم چرکەیەش هیچ کام لەم دولایەنە بەئەرکی خۆی هەڵنەساوە لەم بارەوە. پاش داڕشتنی دەستور بۆ ٨ ساڵ نوری مالکی حکومڕانبوو، وەک تایەفیەکی توندڕە و ڕێبازی شیعەگەری گرتەبەر دژی کورد و مووچەی لێبڕین و دژی سوننەی عەرەبیش خراپتر، سیاسەتێکی وەهای گرتەبەر کە بوو بەهۆی داگیرکردنی مووسل و تکریت و ئەنبار و شنگال و حویجە و گەلێ جێگەی تریش، ئەگەر پێشمەرگەی هەرێم فریانەکەوتنایە کەرکوکیش دەگیرا. ئێستەش مالکی شایستەی دادگایە لەسەر ئەو تاوانە و ئەو گەندەڵیە گەورانە. بەهەرحال بێ هاوپەیمانی شیعە مالیکیان لەسەر کورسیەکەی دابەزان، پاش هەشت ساڵ لە حوکمڕانی و، حەیدەر عەبادیان دانا کەلەوی پێشوو باشترە ئەگەر چی هەر لەچوارچێوەی رژێمێکی تایەفیدا حوکمدەکات. عەبادی رێزی لەپەرلەمان گرتووە، گورزێکی سەربازی کوشندەی ئاڕاستەی تیرۆرستانی داعش کرد و هاوسەنگیەکی لە وەزعی ئابووری عێڕاقدا ڕاگرت و سەرەڕای وەرگرتنی گەنجینەی خالی لە مالیکی و دابەزینی نرخی نەوت لە ٢٠١٤ دا. 
ئێوەش، جەنابی سەرۆکی هەرێم، ئەوە ٢٦ ساڵە لەسەر کورسین و هەموو پوول و پارەی هەرێم لەژێر دەستاندابووە و ئەنجامەکەش ئەم هەرێمە وێرانە داماوەیە کە ساڵ لە دوای ساڵ خراپتربووە. پاش ئەم ٢٦ ساڵە ئەوە ٣ ساڵە مووچە نادەن بە کارمەندان و خانەنشینان، ئەوە حاڵی کارەباتانە، نەتانتوانی ماڵ و بەرمیلێ لە زستاندا دابەشبکەن، ئەوە پرۆژەی ئاوەدانکردنەوە ٣ ساڵە لەجێی خۆی وەستاوە یان بەرەو دواگەڕاوەتەوە --- لەهەمووی خراپتر ئەوەیە پرۆژەی دیموکراتیزەی وڵات بەرەودوا گەڕاوەتەوە. لەبەغدا، پاش روخانی سەدام بە ١٤ ساڵ، ٣ ساڵە عەبادی سەروکوەزیرانە پەرلەمان هەیە و ڕۆڵێک دەبینێ. بەڵام لەهەرێم، پاش دوساڵ لە رووخانی سەدام و هەڵبژاردنی پەرلەمانی ١٩٩٢، سەرانی پارتی و یەکێتی جەولەیەکی نوێ لەشەڕی براکوژیتان هەڵگیرساند، لەباتی چارەسەری کێشەکە پەرلەمانی فیفتی – فیفتی تەجمیدکرا چونکە دیموکراسی لەهەرێمدا نەبوو. لەتشرینی ٢٠١٥ دا هەمان سیناریۆ دوپاتکرایەوە، بەڵام ئەم جارە بەئەمری سەرۆک بەتەنیا، تەنانەت قەدەغەکرا لەسەر سەرۆکی پەرلەمان بچێتە ناو پایتەختی هەرێم ! ئەمە دیاردەیەکی سەیرە کەهەرگیز لە فەرهەنگی دیموکراسیدا نەبینراوە : مرۆڤێک هاوڵاتی بێت، سەرۆکی پەرلەمان بێت، حکومەت رێگەی چوونەناو پایتەختی وڵاتەکەی خۆی لێقەدەغەدەکات. 
نەخێر ڕاست نیە کەئەولەویەت بدرێ بە دروشمی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێم لە کاتێکدا کەئەم قەیرانە هەمەلایەنە دەستی ناوەتە بینی هەرێم، کە هێشتا شەڕی عێڕاق دژ بە تیرۆرستانی داعش تەواو نەبوە، کەریفراندۆمی ناوچەدابڕاوەکان ( مادەی ١٤٠ لە دەستوور ) نەکراوە و حکومەتی هەرێم هەوڵی جدی بۆ نەداوە، کەهیچ هەنگاوێ بۆ چارەسەری کێشە گڕگرتووەکان نەنراوە ( نەموچە، نەکارەبا،... هتد )، نەڕێگە خۆشکردن لە عێڕاق و لە خودی هەرێمیشدا بۆ ڕیفراندۆمێکی ئاشتیانەی دیموکراتی ئازاد، وەکو لەدەوڵەتە دیموکراتیەکاندا دەکرێ، بۆسەربەخۆیی هەرێم لە دۆخی گونجاودا – نەک دروستکردنی باشور سودانێکی دیکە، پاش ٢-٣ ساڵ هاوڵاتیان ئاواتەخوازی وەزعی پێشوبن !
ئەوەیە بژاردەی سەرکەوتوو لەباتی ئەم ڕیفراندۆمە ناوەختە، جەنابی سەرۆک ! ئەگەر ڕێڕەوێکی ڕاست و دروست بگیرێ دەبێ پەرلەمانی هەرێم کارابکرێ و کێشەی سەرۆکایەتی هەموار بکرێ و پێداویستی جێبەجێکردنی هەڵبژاردنی پەرلەمانێکی نوێ دابین بکرێ چونکە ماوەی ئەم پەرلەمانە لە حوکمی تەواو بووندایە.
بەهادین نوری
١٦/٨/٢٠١٧
هەمووشتێ بەڕاشکاوی
لە بارو دۆخی جەنگی کەنداودا، پاش خەباتی سەختی خوێناوی درێژخایەن، هەرێمی کوردستان ئەم دەسکەوتە گەورانەی دەستکەوت کە ئێستە هەیەتی. ئەگەر سەرانی پارتی و یەکێتی لە نەوەدە کاندا هەرێمیان نەخزانایەتە ناو شەڕی برا کوژی و ئەو هەمووگەندەڵکاریە لەم ساڵانەی ڕابووردوودا نە بوایە بێگومان ئێستە زۆر باشتریش دەبوو، بەڵام بەهۆی سیاسەتی چەوتی نادیموکراسیانەوە وڵاتە کەمان گەیشتووەتە چەقی قەیرانێکی هەمەلایەنە، وردتر بڵیین خزێنراوەتە ناو تونێلێکی تاریک و ڕوو بە ڕووی مەترسی گەورە بۆتەوە کەهەموو دەسکەوتەکانی خستۆتە ژێر هەڕشە.
بڕیاربەدەستانی هەرێم بەوەوە نەوەستان کە ئەم قەیرانە هەمەلایەنە قووڵەیان خولقاند، بەڵکو بەهێنانی بەزمی ڕیفراندۆمێکی تەک لایەنەی ناوەخت بۆ جیابوونەوەی لە عێراق، لە کاتێکدا کە بەرزانی لە تشرینی ٢٠١٥ وە پەرلەمانی لە کارخستووە وسەرۆکی حیزبەکانی کۆکردۆتەوە بۆ تاوتوێی پرسی ریفراندۆم، کە تەحەدای دەسەڵاتدارانی ئەمریکاو ئەوروپا و ڕوسیا و بەغداد و ئەنقەرە و تاراندەکات. ئەمەش هەڵوێستێکی ئەوپەڕی نالۆژیکیە و بەرژەوەندی باڵای ئەم میللەتە دەخاتە بەرگەورەترین مەترسی. بەرپرسی یەکەمی ئەم هەڵە کوشندەیەش سەرۆکی هەرێمە کە بە بڕیاری شەخسی خۆی پەرلەمانی پەکخست و تەنانەت چونە ناو هەولێریشی لە سەرۆکی پەرلەمان و وەزیرەکانی گۆڕانی لە سلیمانی قەدەغەکرد. بە دەستپێشکەری خۆیشی بەزمی ڕیفراندۆمی هێنایە کایە. بەرپرسی دووەمیش سەرانی یەکێتی بوون، وردتربڵیین هێندێ کەسیان کە بەرژەوەندی گشتی گەلیان کرد بە قوربانی بەرژەوەندی تایبەتی شەخسی. ئەگەر یەکێتی بیویستایە رێگە لە سەرۆکی هەرێم بگرێ بۆ هەر هەنگاوێکی ناتەبا لەگەڵ بەرژەوەندی گەل ئەوەی بە ئاسانی بۆ دەکرا بە جێبەجیکردنی ئەو رێکەوتنامەی لەگەڵ گۆڕان مۆری کرد. بەڵام دیارە یەکێتی تەنها بۆ گوشارو ترساندنی بەرزانی تا زیادەڕەوی نەکات لە دابەشکردنی هەریسەکەدا، ئەگینا ڕێکەوتنەکەی جێ بەجێ دەکرد. زۆرینەی یەکێتی دژ بە هەموو جۆرێ پاشکۆ گەریە بەرانبەر پارتی. ئەمەش کیانی حیزبی یەکێتی ڕووبەڕووی چارەنوسێکی ترسناک کردۆتەوە، لە کاتێکدا کە هەموو نیشتمانپەروەرێکی دڵسۆز حەز بەوە دەکات یەکێتی ڕۆڵی خۆی ببینێ بە ڕێکوپێکی لە بزافی سیاسی کۆمەڵگەدا.
ئەوخەڵکە چاوەڕێبوون لە گۆڕان ڕۆڵکی کارامەتری هەبێ، پاش ئەوەی بە گوڕوتینێکی بە هێزەوە، بۆ یەکەم جار، ئۆپۆزسیونی پەرلەمانی دروستکرد بە بردنەوەی ٢٥ کورسی. بەڵام مەخابن بە بەشداری لەحکومەتی پارتی و یەکێتیدا کەیسەکەی گۆڕی دژ بە بەرژەوەندی خۆی.. هەڵوێستی لۆژیکی بۆ ئەو هەرمانەوە لە هێڵی ئۆپۆزسیوندابوو. کەچی ئەو پاش دەرکردنیشی لە پەرلەمان و حکومەت هەرمایەوە لە حکومەتدا. بەمەش زیانی زۆری لێکەوت. لە هەموو ریفراندۆمێکی دنیادا بوونی بەرەی بەڵێ و بەرەی نەخێر دیاردەیەکی سروشتی بووە، بەڵام لای ئێمە جیایە. راگەیاندنی پارتی بە تیرۆری هزری دەستی پێکردووە، ئەوی دژی سەربەخۆیی دەنگبدا خاینە و جاشە !
هەلێکی لەبار ڕێکەوت بۆ ئۆپۆزسیۆن کە بەرەیەکی چوار قۆڵی دروستبکەن بۆ خۆیان ( بزوتنەوەی گۆڕان + کۆمەلی ئیسلامی + ١٢٢ روشنبیری ناسراوی هەریم + بزوتنەوەی نەخیر لە ئیستادا ) دژی ڕیفراندۆم. بەڵام بەداخەوە لە کیسیاندا، هەموویان هەڵوێستی هەڵەیان بەرانبەر یەکتر وەرگرت. ئیستەش بەرژەوەندییان لەوەدایە کە پاشەکشە لەو هەڵەیە بکەن و بە رەیەک دروستبکەن، زۆر زۆر بە هێزتر ئەبن.
هیچ گومانی نیە کە لە ئەنجامدا بەرەی ( بەڵێ ) دۆڕاون. ڕەنگە بۆ ڕیش بچن و سمێڵیشی بنێنە بان. ئەوانەش کە دڵخۆشن بەکەمی ژمارەی ئامادە بوانی خەڵک لە یاریگای سلیمانی بە هەڵەدا چوون. ئامادە بووانی چەند هەزار کەسێ بۆ یەکەم کۆبوونەوەی ( نەخێر لە ئێستادا )، سەرەڕای ڕاگەیاندنێکی چڕوپڕ لەدژیان، بە زۆر دەژمێردرێ و لافاوی گەورەش لە دڵۆپێکی بارانەوە دەستپێدەکات.
من داوا لە سەرانی هەرێم دەکەم کە چۆن خۆیان ئەم بەزمەیان بێ پەرلەمان دروستکرد ئاوەها خۆیان هەڵیوەشێندنەوە، پەرلەمانی پێ ناوێ، بکەونە کار بەشێوەیەکی یاسایی لەگەڵ بەغدا بۆ جێبەجێکردنی مادەی ١٤٠ لە دەستوور، بۆ ئەوەی ئەم میللەتە ستەمدیدەیە تووشی کێشەی زیاتریش نەکەن.
بەسە ٢٦ ساڵ حوکمڕانی فاشل بەم هەموو کێشەو قەیرانەوە کە خولقانتان ! ئەم میللەتە ستەمدیدەیە توشی ململانی خوێناوی مەکەن.
بەهادین نوری
١٣/٩/٢٠١٧
ئەگەر ڕیفراندۆم کرا دواتر چی بەدوادا دێت؟
دیاردەیەکی سروشتیە کە کوردانی هەرێم تائەوپەڕی دەرەجە دڵیان بە سەربەخۆیی و دروستبوونی دەوڵەتی خۆیان خۆشبێ. ئەمە مافێکی ڕەوای خۆیانە، دەیەها ساڵ خوێنیان لە پێناودا ڕشتووە. ئەم دەستکەوتانەی ئێستە لە هەرێمدا هەیە ئەنجامی ئەو قوربانی و خەباتە درێژخایەنەیە. هیچ گومانێکیش لەوەدا نیە کەلە کۆتاییدا کورد دەگات بەو سەربەخۆییە. بەڵام پرسیار ئەوەیە کەی و چۆن؟ ئەوە سەد ساڵە کورد لە هەوڵدایە و، لە ١٩٢٣ شێخ مەحمود حکومەتی کوردی لە سلێمانی دروستکرد و ١٩٤٦ قازی محەمەد لە مەهاباد حکومەتی کوردی ڕاگەیاند، بەڵام هیچیان نەمان. بۆچی نەمان؟ نەمان چونکە ئیمپڕیالییزمی بەریتانی لە عیڕاق و رژێمی تاران لە ئێران ڕێگربوو، کوردیش ئەو هێزەی نەبوو بە زۆر مافی خۆی بسەپێنێ. 
رێکەوتنێکی مێژوویی ناهەموار ترازووی هێزی بەبەرژەوەندی داگیرکەرانی کوردستان سازاندووە. ئەگەر هەزار ناکۆکی و کێشەش لەنێو ئەم چوار دەوڵەتە داگیرکەرانەدا بووبێ ئەمە ڕێی لێ نەگرتوون یەک هەڵوێستیان هەبێت بەرانبەر بەکورد لەکاتی پێویستدا وەکو پەیمانی سەعدئاباد نیشانی دەدا. ئێستەش ئەم حاڵەتە بەردەوامە وهەر بەردەوامیش دەبێت تا گۆڕانکاریەکی نەوعی بەسەر وەزعەکەدا نەیەت یان بەپەیدابوونی رژێمی دیموکراتی لە هێندێ لەم چوار وڵاتەدا یان بەجێبەجێکردنی ئەو بەڵێنەی ئەمریکا داویەتی ( بەیانی وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بخوێنەوە لێرەدا ). 
ئەگەر بەدەستهێنانی سەربەخۆیی هێندە ئاسان بوایە وەک سەرۆک دەڵێ دەمێبوو ئەم وڵاتە سەربەخۆ بوو. بەڵام بەداخەوە وانیە. جەزائیر بەیەک ملیۆن شەهید گەیشتە سەربەخۆیی. کوردیش سەدان هەزار شەهیدی داوە و هێشتا لەنیوەی ڕێگەدایە. منیش دەڵێم بەڵێ بۆ ڕیفراندۆم بەڵام دەمەوێ بەشێوەیەکی وەهابێ کە کێشە و مەترسی گەورە بۆ ئەم میللەتە دروستنەکات و نەبێ بە قوزەڵقورد، نەگاتە خوێنڕشتن و نەهامەتی. 
جگە لەمانەش قسەی ئاگرینی پڕ لەحەماسی ئێستەی سەرۆک ئەزمونی تاڵی ئەم ٢٦ ساڵەی ڕابردوو لە حکومڕانی سەرانی پارتی و یەکێتی لە بیری خەڵک ناباتەوە. بۆنموونە ٧ – ٨ مانگە نرخی نەوت بەرزبۆتەوە بەڵام سیستمی پاشەکەوت وەک خۆی ماوە، کێشەی کارەبا هیچی لێنەگۆڕاوە، وەگەر خستنەوەی پەرلەمان هیچی لێنەڕواوە.... هتد. 
من داوا لە سەرانی باڵای هەرێم دەکەم گوێ لە قسەی واشنتن بگرن و پاشگەزببنەوە لە ریفراندۆم. ئەمریکا خۆیشی بەرژەوەندی تایبەتی خۆی هەیە و لەگەل بەرژەوەندی گەلی ئێمە یەکدەگرێ و ئەوەش هەلێکی لەبارە بۆ کورد نابێ لەکیس بدرێ. رجایەکی گەرم ئاڕاستەی بڕیار بەدەستانی باڵای هەرێم دەکەم کە بەرژەوەندی باڵای گەل و نیشتمان بخەنە سەرووی بەرژەوەندی شەخسی و حیزبایەتی تەسک و گوێ لە دەنگی عەقل بگرن، ریفراندۆم دوابخەن. بەدیلی ئەمریکا قبوڵ بکەن. 
بەهادین نوری
٢٣/٩/٢٠١٧

ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی