پەیوەندی هەرێم و توركیا لە دەیەی ڕابوردودا مایەی كێشمەكێشی زۆربوە. بە گشتی دەتوانین بڵێین دوو جۆر لە تێگەیشتن بوونی هەیە: یەكەم، تێگەیشتنی سیاسی، دووەم، تێگەیشتنی ئەكادیمی. دیارە ئەم دوو دیدە لە یەك دابڕاونین. تێگەیشتنی سیاسی چەند خەسڵەتێكی هەیە: یەكەم، لە سەر لایەنگری سیاسی كەسەكە وەستاوە. دووەم، هەمیشە بۆ ئامانجی گەیاندنی پەیامی سیاسیە نەك بە ئامانجی تێگەیشتن یان ڕاڤەكردن. سێیەم، بە گشتی خێرا و ئاشكرایە. چوارهەم، بە زۆری بەش زاڵ دەكات بە سەر گشتدا: بە مانای ئەوەی بەشێك لە پەیوەندییەكە وەردەگرێت و زاڵی دەكات بە سەر سەرتاپا بوارە جیاوازەكانی پەیوەندییەكەدا. بۆیە بە گشتی تێگەیشتنی سیاسی ڕەنگە هەڵەبێت ناوی تێگەیشتنی لێبێین بەڵكو زیاتر بەكاربردنە.
بە پێچەوانەوە دەبێت تێگەیشتنی ئەكادیمی جۆرێكی تربێت. تێگەیشتنی ئەكادیمی دەبێت بە دوای ڕەگی پەیوەندییەكەدا بگەڕێت. دەبێت هەوڵی بینی گشت بدات. هەروەها دەبێت میتۆدێكی ڕوونی هەبێت كە شێوازی بینین و سنوری بینین و هەروەها ئاستی بینینی پەیوەندییەكە ڕوون بكاتەوە. سەرباری ئەمە تێگەیشتنی ئەكادیمی دەبێت دیدی ئەوانی تر لە بەرچاوبگرێت و كاریان لە سەر بكات، بە ڕەخنە، پەرەپێدان، پیاداچونەوە.
دیدی ئەكادیمی گەشە دەكات، بەڵام دیدی سیاسی ئامادەیە. دیدی ئەكادیمی ڕەواجی نیە لە ناو كۆمەڵگادا، چونكە سادە و رەش و سپی و ڕوون نیە. بەڵام لە هەمانكاتدا دیدی ئەكادیمی سنوردارێتی خۆی هەیە: كیسنجەر دەڵێت كاتێك لە ئەكادیمیا بووم، وەهام بیردەكردەوە كە میژوو لە لایەن ئەو هیزانەوە بەڕێوەدەبرێت كە شەخسی نین. بەڵام كاتێك بە پراكتیز بینیم ، خێرا بۆت دەردەكەوێت كە كەسایەتی چ كاریگەرییەكی هەیە.
لە میانەی كاری من لە ساڵی ٢٠١٢وە لە سەر توركیا كارم بە زۆر لە چەمك و میتۆد كرد، بەڵام ناچێزەیی پەیوەندییەكە بەرەو ئەو تێگەیشتنەی بردم كە ئەوەی وەها دەكات كە پەیوەندییەكی لەم جۆرە بێتە ئاراوە، مامەڵە و سودی نوخبەی سیاسیە لە هەردوو لا. ئەم تێزە لە سەر بنەمای ناچێزەیی پەیوەندییەكە بونیادنراوە لە چەندین ئاستدا. مەبەستمان لە ناچیزەیی، ئەنۆملییە. میتۆدی ڕۆڵی كەس یان نوخبە، میتۆدێكی نوێ نیە، هەمومان دەزانین كە لە سەردەمی جەنگی سارددا بەكاردەهات بۆ خوێندنەوەی مەكتەب سیاسی، پۆلیت-بیرۆی، حیزبی كۆمۆنیستی سۆڤیەت. كارەكانی ناتان لەییت لە سەرەتای پەنجاكان لەمبارەوە جێگای مەبەستە.
دیارە لە كاتێكدا كە كار بەم میتۆدە دەكەم، لە هەمانكاتدا لە سنوردارێتی ئەم میتۆدە بە ئاگام، بە تایبەت لە میانەی كات و رووداودا. من و هاوەڵێكم، لە سەر بنەمای ئەم دیدە چاپتەری كتێبێكمان بە زمانی ئینگلیزی بڵاوكردەوە. لە ماوەی ڕابوردودا لیكۆڵەرەوەی تورك شەعبان كارداش بابەتێكی لە گۆڤاری THE INTERNATIONAL SPECTATOR نوسیوە كە بە شێوەیەی سەرەكی ڕەخنەی ئەم دیدەی ئێمە دەكات.
شەعبان باس لە روداوی ریفراندۆم دەكات لە پەیوەندی هەرێم و كوردستاندا، بۆچی ئەوەی هەرێم چاوەڕێی دەكرد لە توركیا، وەها دەرنەچوو. دیارە هەمیشە ئاوڕدانەوە ئاسانترە لە تێڕوانین لە داهاتوو. شەعبان بڕوای وەهایە كە میتۆدی پەیوەندی نوخبە كورت دەهێنێت لە خوێندنەوەی پەیوەندییەكە. هەڵوێستی توركیا لە بارەی ریفراندۆمەوە بەڵگەیەكی باشە بۆ ئەم كورتهێنانە.
دیارە ڕوونە كە كورتهێنان هەیە لەوەی كە ئەگەر وەها بیربكەیتەوە كە مادەم پەیوەندی شەخسی و تایبەت و سودمەندی هەیە ئەوا كێشە نابێت. بۆیە لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە بۆچی سەرباری بوونی پەیوەندی شەخسی كێشە هاتە ئاراوە؟ بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە، دوو، تێز دەخەینە بەرچاو، یەكەم، پەیوەندی شەخسی، لە هەناو پەیوەندی سیاسی و نیودەوڵەتیدا ڕوودەدات، ئەم چوارچێوەیە سنوردارێتی پێدەبەخشێت. بەو مانایە هەرچەندە پەیوەندی شەخسی تۆكمەبێت، بەڵام سنوردارێتی هەیە لە ئاستی ناوەوە و هەرێمی و نێودەوڵەتیشدا. بۆ نموونە، كاتێك پارتی داد و گەشەپێدان بە پشتیوانی مەهەپ دێتە سەر دەسەڵات ئەوا دەبێت هەڵوێستی پارتێكی فاشیستی وەك مەهەپ لە بەرچاوبگرێت لە مامەڵەی لە گەڵ كورددا. ئەمە لە ئاستی ناوەوە. لە ئاستی هەرێمی، ریفراندۆم زۆر گۆڕانكاری دەكرد لەوەی كە بتوانرێت لە چوارچێوەی پەیوەندی شەخسیدا قەتیس بكرێت، بە تایبەت لە پەیوەندی بە دۆخی كورد لە ڕۆژئاوا و باكور، بە ئاستێك كە ئاسایشی توركی، بەوجۆرەی كە تورك بیری لێدەكەنەوە دەكەوتە مەترسیەوە. سێیەم، پەیوەندی شەخسی دەكرێت گۆڕانكاری بەسەردابێت. كاتێك باس لە پەیوەندی شەخسی دەكەین ئەوا سروشتی مامەڵەی كەسەكان گرنگە. بە پێی تیورەی Operational Code ئەردۆگان كەسێكە كە زوو هەڵوێستی دەگۆڕێت، تۆڵەكەرەوەیە و سەقامگیری لە هاوڕێتیدا نیە. ئۆزگور ئوزدەمیر لێكۆڵینەوەیەكی نایابی لەمبارەوە كردوە لە گۆڤاری كۆمەڵگای جیهانی ساڵی ٢٠١٧ دا بلاوبوەتەوە.
Özgür Özdamar (2017) Leadership Analysis at a “Great Distance”: Using the Operational Code Construct to Analyse Islamist Leaders, Global Society, 31:2, 167-198
لەم ڕوانگەیەوە دەتوانین ئەوە بڵێین كە پەیوەندی شەخسی پەیوەندیەكە دروست دەكات، بەبوونی زەمینە، بەڵام مەرج نیە، بتوانێت بە سەر هەموو كێشەكاندا زاڵ بێت.
دەكرێت لێرەدا ئاماژەش بەئەوە بكەین كە یەكێك لە كێشەكانی پەیوەندی شەخسی ئەوەیە كە هەرلایەك بەجۆرێك دەیبینیت ، چونكە هەرلایەك خاوەن كەلتور و بەرژەوەندی و سایكۆلۆژی جیاوازە.
دیارە پەیوەندی شەخسی پەلدەكێشێت بۆ بواری تر، چۆن پەیوەندی نێودەوڵەتی دەبێتە پەیوەندی حیزبی نادەوڵەتی. توركیا لە كوردستان لە هەمان میكانیزمی شەڕی ناوخۆی كوریدا مامەڵەی لە گەڵدا دەكرێت. ئەم میكانیزمە جۆرێك لە مامەڵە دەهێنێتە ئاراوە، كە توركیا دەبێتە لایەنێكی ناوخۆیی، نەك دەرەكی. توركەكان لەمە بەئاگابوون و هەوڵیان دەدا كە بە سەریدا زاڵ بن، بەڵام لە بەر بەردەوام بوونی شەڕی ناوخۆی كوردی، بۆیان ئاسان نەبوو. بۆیە جوگرافیای شەڕی ناوخۆی كوردی دەبێتە جوگرافیای قەڵەمڕەوی توركیا لە ڕووی سیاسی و ئابوری و كەلتوری و جیوپۆلتیكەوە. ئەمە خاڵی هەرە لاوازی دیپلۆماسی كوردییە.
نوخبەی سیاسی كوردی وەها دەبینێت كە دەتوانێت سود لە ئەوی تر ببینێت لە ململانێیدا لە گەڵ كوردێكی تردا، بەڵام هەمیشە ئەویتری دەرەكیە كە كورد بەكاردەهێنێت بەرامبەر كوردێكی تر.
سەردار عەزیز
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی