نەیارەكانی شۆڕشی سۆشیالیستی ئۆكتۆبەر و ئازادی ویەكسانی وكۆمۆنیزم هەمیشە لە هەوڵی ئەوەدان بە پڕوپاگەندەی ناڕاست ونەسەلێمنراو خەڵكی ستەملكراو فریو بدەن وژەهر خواردیان بكەن بە بیری چەوت وناواقعی، یەك له و پڕوپاگەندانەیان ئەوەیە كە دەڵێن : كۆمۆنیستەكان ئەگەر دەسەڵاتیان هەبێ موسڵمانەكان لە ناو دەبەن چونكە ئەوان دیكتاتۆری پرولیاتاریا دادەمەزرنن .من لێرەدا دەمەوئ پێچەوانەی ئەم پروپاگەندانە بە بەڵگەوە نیشان بدەم .
پێش شۆڕشی ئۆكتۆبەر ئیسلامەكانی روسیا لە ژێر زەبرو زەنگێكی زۆردا بوون زۆریان لێ دەكوژراو زیندانی دەكراو مزگەوتەكانیان دا‌دەخرا وقورئان و ئاسەوارو كتێبە دینیەكان بە تاڵان دەبران وتەنانەت كاتێك ئیسلامەكانی قەوقاز بڕیاریاندا بەشدا‌ر ی شەڕی جیهانی یەكەم نەكەن ڕژێمی قەیسەر ٨٣٠٠٠كەسی لێ كوشتن . بەڵام بزانین مامەڵەی لینین وبەلشەفیەكان چۆن بوو لە كاتی شۆڕش ودوای شۆڕش :
لە مانگی ئایاری ١٩١٧ موسڵمانەكانی سەرتاسەری روسیا یەكەم كۆنگرەی خۆیان لە مۆسكۆ ئەنجامدا ١٠٠٠ موسڵمان بەشداری تێدا كرد لەوانە ٢٠٠ كەسیان ژن بوون جگەلە باسەكان كۆنگرە چەند بڕیاڕێكی پەسەند كرد لەوانە : سەعاتی كاركردن دەبێ ٨ سەعات بێ لە ڕۆژێكدا ، خاوەندارێتی زەوی وزار دەبێ هەڵوەشێتەوە ودەست بگیرێت بە سەر مولكە گەورەكاندا‌به بێ بەرابەر، یەكسانی لە نێوان ژن وپیاودا لە تەواوی مافە كانیاندادابین بكرێ ،فرە ژنی قەدەغە بكرێت ، حیجابی زۆرە ملێ قەدەغە بكرێت ،وە سەرجەم ئەو كۆت وبەندانە ی لە سەر ژنان هەیە لە ووڵاتانی تر ی ئیسلامیدا نابێ لێرە بمێنن .
لە ٢٥ ی دیسەمبەری ١٩١٧ دائەو قورئانە كە بە قورئانی پیرۆز وعوسمانەوە ناسراوە لەو كاتەدا دەگەڕێنرێتەو بۆ ئەنجومەنی ئیسلامی پیترۆگراد ، سەرجەم ئەو كتێب و ئاسەوارانەی ئیسلام كە لەلایەن ڕژێمەكانی قەیسەرەوە تاڵان كرابوون گەڕێنرانەوە بۆ جێگای ئەسڵی خۆیان ، ڕۆژی جومعه كرایە ڕۆژی بۆنەی ئایینی وپشووی ڕەسمی بۆ تەواوی موسڵمانەكان لە تەواوی ئاسیای ناوەڕاستدا.
لەساڵی ١٩٢٠ لە ٣ی نیساندا لینین بروسكەیەك دەنێرێ بۆ (ئۆرجوندز) سەرۆكی بەرەی قەوقاز وتێدا دەڵێت : دەبێ بە كردەوە بیسەلمێنت بۆ موسڵمانەكان كە ئێمە هاوپشت وهاوسۆزی ئەوانین بۆ سەربەخۆییان وبەڕێوە بردنی دەسەڵاتی خۆیان .
لە ٢٤ ی نۆڤەمبەری ١٩٢٤ لینین لە بانگەوازێكدا بە موسڵمانەكانی روسیای ڕاگەیاند :ئێوه ئەی موسڵمانەكانی ڕوسیا وسیبریا وتوركمانستان وقەوقاز ئەی ئەوانەی كە ڕژێمەكانی قەیسەر مزگەوتەكانی تێكدان وسووكایەتیان كرد بە عەقیدە وبیروباوەرو كولتورتان ئێستائیتر ئێوە ئازادن لە دەربڕینی عەقیدە و بیرباوەڕ وكولتوری نەتەوەیتان ودەتوانن ژیانی میللی خۆتان ڕیك بخەن ئازادبن بە بێ بوونی هیچ بەندو كۆسپێك. ئەوەش بزانن كە شۆڕشە مەزنەكەمان وشورای نوێنەرانی كرێكاران وسەربازان وجوتیاران مافەكانی ئێوە وتەواوی خەڵكی ڕوسیا دەپارێزێت ، پشتیوانی لەم شۆڕشە بكەن .هەر ئەم شورایە لە بەرنامەكەیدا بە ناوی (offinmative action) واتە وەستانەوە لە بەرانبەر جیاكاری، كە بە پێ ی ئەم بەرنامەیە خەڵكی ئەسڵی ناوچەكان دەبێ بگەڕێنەوە جێگای ئەسڵی خۆیان وئەوانەی بە ناوی خەڵكی ئەم ناوچانە قسە دەكەن دەبێ لەم ناوچانە نەمێنن وەك كەنیسە ئەرسۆدۆكسیەكانی روسەكان و قۆزاكیەكان ، زمانی روسی وەك زمانی یەكەم نابێت وزمانی ئەسڵی ناوچەكان دەبێتە زمانی یەكەم و قوتابخانە ئیدارەاكانی حكومەت وچاپكراوەكانیش ، هەر بە پێ ی ئەم بەرنامەیە كۆمەك دەكرێت بەكەسانێك كە خەڵكی ئەم ناو‌چانەن تابتوانن خۆیان ئەم ناوچانە بەڕێوە بەرن وخەڵكی ئەم ناوچانەش سەركردایەتی حیزبە كۆمۆنیستەكانی خۆیان بكەن هەر به پێی ئەم بەرنامەیە وەزیفه كان دەدرێن بە خەلكی ئەم ناوچانه، زانكۆكان بۆ پێ گەیاندنی خەلكی دەبن لەم ناوچانەدا.
ئەم بابەتە تەنها تایبەتە بە بارودۆخێكی دیاری كراو واتە سەردەمی لینین وحوكمی بەلەشەفیەكان ، بە دوای ئەم مێژووەدا هەرچی ڕووی دابێ پەیوەندی نیە بە هەڵوێستی لینین و بەلشەفیەكانەوە بۆ نمونە لە سەردەمی حوكمی ستالین و ئەوانەی دوای ئەو هاتوون چ لە ڕووسیا یا لە ووڵاتانی تر چونكە ئەوان نەیان توانی درێژە بە بەرنامە و ڕێبازی لینین وبەلشەفیەكان بدەن لە جیاتی سۆشیالیزمی كرێكاری ئەوان سوشیالیزمی بورژوازیان پەیڕەو دەكرد هەر بە ناوی دیكتاتۆری پرۆلیتاریاوە كە تا ئێستایش بەردەوامن لە سە ری لە زۆر ووڵات دا.
ئازادی بێ كۆت وبەند بۆ كاری سیاسی وبۆ عەقیدە و بیروڕا ڕادەربڕین لە دەسەڵاتی دیكتاتۆری پرۆلیتاریا دا مەرجی سەركەوتنی شۆرشی كرێكاری وسۆشیالیزمە بۆ گەیشتن بەكۆمەڵگایە كی یەكسان و ئازاد لە هەموو جیهاندا وە ئەمەش رێبازی لینین وبەلشەفیەكان بوو كە لە سەر بنەما سەرەكیە كانی ڕێبازی ماركس وە ئەنگلس بوو.
سەردار عەبدوڵڵا حەمە
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی