لە نێوان ١٥ بۆ ١٧ی مانگ لە شاری میونخی ئەڵمانی كۆنفرانسی میونخی ئاسایش بەڕێوەچوو. بەهۆی ڕێكخستنی بەشداریكردنی هاوەڵێكم، لە نزیكەوە لە كۆنفرانسەكە ئاگادارم. كۆنفرانسی ئەمساڵ وەك وڵفگانگ ئایشنگەر، ڕێكخەری كۆنفرانسەكە ووتی ڕەنگە لە نێو گرنگترین كۆنفرانسەكانی ئەم دەیەیە بێت. ئەم وتەیەی وڵفگانگ لەو ڕوانگەیەوە هات كە كرۆكی پرسی كۆنفرانسەكە لە پاش جەنگی جیهانی دووەمەوە بۆ یەكەمجار لە ژێر پرسیاردایە، ئەویش پەیوەندی نێوان ئەمریكا و ئەوروپایە، یان ئەوەی پێی دەڵێن پەیوەندی ئەتڵەسی. دیارە كاتێك باس لەم پەیوەندییە دەكەین باس لە دەزگاكانی فەراهەمكردنی ئەم پەیوەندییەش دەكەین كە لە سەروی هەمویانەوە، ناتۆیە. ئەمڕۆ ناتۆ لە ژێر پرسیاردایە، بە تایبەت لە لایەن ئەمریكاوە.
شاندی ئەمریكی گەورەترین شاندبوو، كە جێگری سەرۆكی ئەمریكی، وەزیری بەرگری بە وەكالەت، چەندین ئەندامی كۆنگریس و سەرۆكی كۆنگریس، لە گەڵ كەسانی وەك جۆ بایدن. ئەمریكیەكان دوو بەرەبوون، بەرەیەك دژ بە ناتۆ و بەرەیەك لە ڕكەبەری ئەوانی تردا دۆستی ناتۆ، بەڵام ئەمە بۆ هەموی ڕوون بوو كە جگە لە بانگەشەی هەڵبژاردنی ٢٠٢٠ ئەمریكا نەبێت هیچی تر نیە. بۆیە یەكێك لە روداوەكانی تری كۆنفرانسەكە دەستپێكردنی بانگەشەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا بوو.
بەڵام پرسی كێشەی نێوان ئەمریكا و ئەوروپا جێگەی لە سەر وەستانە، چونكە كاریگەری هەیە لە سەر سەرتاپا دونیا. كاتێك دەڵێین ئەوروپا ڕەنگە هەڵەبین چونكە كاتێك دێتە سەر پرسی پەیوەندی لە گەڵ ئەمریكادا ئەوروپا دوو بەرەیە: بەرەیەك كە زیاتری پشتیوانی ئەمریكای دەوێت و بەرەیەك كە خۆی لە ئەمریكا بە دوور دەگرێت. هەموو ئەمە پەیوەستە بە روسیاوە. شایانی باسە سێرگی لاڤرۆڤ سەرۆكی شاندی روسی بوو. ئەوروپای ڕۆژهەڵات دەیانەوێت لە بەرامبەر مەترسی هەژەمونی روسیا، بنكەی سەربازی ئەمریكی زۆرتر بكەنەوە. ئەمە مایەی نیگەرانی روس و هەروەها ئەڵمانەكانە. بۆیە دەكرێت بڵێین كە وتارەكەی مێركڵ، كە دوا وتارە، یەكێك لە گرنگترین روداوەكانی كۆنفرانسەكە بوو.
ئەمریكاییەكان دەیانەوێت سنورێك بۆ هەژەمونی روسیا دابنێن، بەڵام لە ڕاستیدا روسیا وڵاتی سەرەكی نیە لە ئەجیندای ئەمریكیدا. لێرەوە ناكۆكی ئەمریكا و ئەوروپا دروست دەبێت. ئەمریكاییەكان خەمی ئەوەیان نیە كە قەیران دروست بێت لە ئەوروپا، چونكە یەكێتی ئەوروپا بە ڕێگر دەزانن لە بەردەم ئەجیندای ئەم قۆناغەی ئەمریكادا. بۆیە پەرتكردنی ئەوروپا یان ناچاركردنی بە وازهێنان لە بوونی هەر ئەجیندایەكی جیاواز بەشێكە لە پلانی ئەمریكا بە ناڕاستەوخۆ. ئەمە لای هەموان ڕوونە. بۆیە كاتێك وڵفگانگ كۆنفرانسەكەی كردەوە، جلێكی ڕەنگ شینی نەخشێنراو بە ئاڵای یەكێتی ئەوروپای لەبەركردبوو كە گوایە لە كورەزاكەیەوە بە دیاری پێی دراوبوو، خیتابێكی ئاشكرایە.
ئەوروپاییەكان بە تایبەتی ئەمریكاییەكان نیگەرانن لە ئەم هەوڵانەی ئەمریكا و بە كارێكی نەیارانەی لە قەڵەم ئەدەن، بە تایبەت ئەڵمانەكان. ئەمریكاییەكان دەیانەوێت بە سودبینین لەو دۆخەی كە ئەوروپا لە ناوەوە پیادا تێدەپەڕێت، هەڵكشانی توندڕەوی، دژایەتی یەكێتی ئەوروپا، فاشیزم، ناسیونالیزمی توندڕەو، ئەوروپا پەرت بكەن. ئەمە بە ڕوونی دیاربوو لە دیدارەكانی كۆنفرانسی وارشۆ. كۆنفرانسی وارشۆ ئاڵۆزی زۆری دروست كرد لە پرسی ئەجینداكەی، ئایا بۆ ئاشتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە یان بۆ دژایەتی ئێرانە.
پرسی ناكۆكی نێوان ئەڵمان و ئەمریكاییەكان ڕەهەندی زۆرە، بە كورتی لێرەدا هەندێكیان باس دەكەین و پاشان باس لە رەهەندی جیهانی دەكەین. ئەمریكا تاكە هێزە لە دونیادا كە دەتوانێت بچێتە شەڕ و نەترسێت لە پاشهاتەكەی. هەروەها ئەمریكا تاكە هێزە كە بە شێوازێكی وەها نادۆرێت كە ببێتە هۆكاری وەرچەرخانی ڕادیكاڵ لە هەناو وڵاتەكەیدا. ئەمانە بۆ ئەڵمانەكان وەها نین، ئەڵمان دەترسن لە شەڕ، شەڕخوازی ڕابوردوو و دۆرانی جەرگبڕ، لە هەناوی ئەو وڵاتەدا دۆخێكی دەرونی دروستكردوە كە شەڕ بژاردە نیە. بۆیە ئەڵمانەكان لە گەڵ ئەوەدان كە سازش بكرێت بۆ روسەكان و فشاریان لە سەر كەمبكرێتەوە، بەڵام ئەمریكاییەكان لە كاتێكدا روس بە مەترسی نابینن بەڵام دەیانەوێت سودی لێببینن هەتا لە رێگایەوە ئەوروپا پەرتبكەن.
بێنرخبوونی ئەوروپا لە چاوی ئەمریكاییەكانەوە لە دوو روانگەوەیە: یەكەم، ركەبەری ئەمریكا لە داهاتودا چین دەبێت و ناوچەی بەریەككەوتن زەریای هێمن دەبێت، دووەم، ئەوروپاییەكان نەك ناتوانن هاوكاری ئەمریكابن، بەڵام بەربەستن لە بەردەم ئەمریكادا، بەوەی وەك ئەمریكا دەیبینێت، ئەوروپاییەكان نایانەوێت بودجەی دابینكردنی ئاسایشی خۆیان دابین بكەن.
پێودانگی بۆ ناوچەكە:
ئەگەر ململانێی جیهانی داهاتوو لە نێوان چین و ئەمریكایە، ئەوا هەموو ململانێكانی تری دونیا لەم روانگەیەوە دادەڕێژرێتەوە. وڵاتانی نەیار بە ئەمریكا هەوڵی دروستكردنی بەرەیەك دەدەن بەرامبەر ئەمریكا، وەك ئەمڕۆ لە نیوان چین و روسیا و هەتا ئاستێك ئێراندا دەیبینین. ئەمریكا دەیەوێت لە ئاستی ناوچەییدا بەرەی جیاواز پێكبهێنێت بۆ تەوقكردنی ئەو وڵاتانە و سنورداركردنیان، وەك لە كەیسی چیندا دەیبین لە دروستكردنی ئەو بەرەیەی كە پێی دەڵێن كواد، هەروەها لە كەیس ئێراندا؛ دەنگی زۆری ئەم بەرەیە هەیە، بەڵام هێشتا ئاشكرا نەكراوە. هەروەها لە بوونی بنكەی ئەمریكی زیاتر لە ئەوروپای ڕۆژهەڵاتی لە كەیسی روسیادا.
ئەمە لە كاتێكدا كە جەنگی داهاتوو هیچ لە جەنگی رابوردوو ناچێت، وەك لە كەیسی هواویدا دەیبینین. گەڕانەوەی دونیا بۆ دۆخی كێبڕكێ و مەترسی شەڕ ڕاستەوخۆ كاریگەری دەبێت لە سەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق و كوردستان. ئەم دۆخە كاریگەری دەبێت لە سەر ئابوری، سەقامگیری و هەروەها دۆخی سیاسی ناوچەكە، چونكە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست یەكێكە لە ئەو ناوچانەی كە لە دونیادا كە زۆرترین دەستوەردان و سەرچاوەی كێبڕكێی تیادایە.
سەردار عەزیز
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی