لابردنی سیستمی زۆرە ملێی پاشەكەوت كە وایكرد فەرمانبەرانی ھەرێم چەندین ساڵ ژیانێكی سەخت بەرێبكەن ، منەتی ناوێ داوای لێبوردنی دەوێ ، ھەمو ئەوانەشی كە پێشنیاری ئەو سیستەمەیان كرد ، ئەوانەی پشتیوانیان كرد لە ئەنجومەنی وەزیران ، ئەوانەی جێبەجێیان كرد تاوانێكی گەورەیان ئەنجامدا،لام سەیرە ئەوانەی سەپاندیان لەبری شەرم ، شانازی بەلابردنیەوە بكەن ، بەتایبەت كە ئەگەر یاسای موازەنەی ۲٠۱۹ ی عیراق چمانی موچەی نەكردایە ، لا نەدەبرا .
لا نەدەبرا ئەگەر لە موازەنەی عێراقدا موچەی فەرمانبەران بێ ناردنی نەوتیش لە رێگەی سۆمۆوە جێگیر نەكرایە ، ئاخر خۆ مەعقول نیە ھەرێم نەوتی خۆی بفرۆشێ ، داھاتی ناوخۆی لابێت ،پارەی لە بەغدادەوە بۆ بێت و ھێشتا بڵێ موچەی تەواو نادەم ؟!
ئەو پارەیەی لە موازەنەی ۲٠۱۹ دا ، جێگیر كراوە وەك پشكی ھەرێم ، لە حاڵەتێكا ھەرێم پابەندیش نەبێت بە ناردنی نەوتەوە حێرا بۆ موچەی فەرمانبەران جێگیر كراوە ،بۆیە ھەرێم دەبێت موچەی فەرمانبەران بدات بە تەواوەتی ،لە راستیدا لە گفتوگۆكانی موازەنەدا ئەگەر پاساوەكەمان موچەی فەرمانبەرانی ھەرێم نەبوایە ھیچ پەرلەمانتارێك ئامادە نەبو دەنگبدات بەو مادەیەی موچەی فەرمانبەران و پیشمەرگە گرەنتی دەكات.
لە گفتوگۆكانی موازنەدا ، ھەمو ئەندامە كوردەكانی لیژنی دارایی شایەتن ،گوتمان با مەلەفی نەوتی ھەرێم حكومەتی عێراق چۆنی دەوێت وا چارەسەری بكات ، چۆن و بە چ رێگەیەك ھەرێم ناچار دەكات نەوت بداتە سۆمۆ ئازادە ، بەلام مەعقول نیە حكومەتی عێراق ھیچ رێگەیەكی نەبێت بۆ چارەسەری مەلەفی نەوت سزادانی فەرمانبەرانی ھەرێم نەبێت ، بۆ مێژوو بەشێكی زۆری پەرلەمانتارانی شیعە و سوننە ھاوڕا و ھاوسۆز بون لەگەڵماندا و زۆرێكیان وتیان مەسەلەی موچەی فەرمانبەران و ژیانیان دەبێت ھێڵی سور بێت ، بەڵام لەھەمان كاتدا ئەوەشیان گوت لە حاڵەتێكدا رازی دەبین كە دەبێت ئەو پارەیە بدرێتە موچە ئەگەر نەدرێتە موچە ھەڵوێستی تریان دەبێت ، ھەر بۆیەشە لە گفتوگۆكانی كۆتاییدا بۆ جێگیر كردنی تەعدیلی مادەیی دە ، لە دەقەكەدا موچەی فەرمانبەران جێگەكرایەوە و رازی بون پێی و توانیمان لە لیژنەی مالیە تێیبپەرێنین.
گرنگە رون بێت ھێشتا پرسی ناردنی موچەی فەرمانبەرانی ھەرێم بێ ئەوەی ھەرێم نەوت بنێرێت پرسێكی گەرمە و جیگەی رەخنەی بەشێك لە كوتلە سیاسیەكانە و ھێشتا لە مەترسیدایە و ئەو حاڵەتەش تەنھا رەنگە بۆ ۲٠۱۹ بچێتە سەر كە بێ ناردنی نەوت پارە بێت ، بۆیە زۆر گرنگە ھەرێم ئەو چاكسازیانە بە خێرایی ئەنجام بدات؛
یەك : پرسی نەوت شەفاف و بە نیشتیمانی بكات ، چارەسەری مەلەفی نەوت بكات لەگەڵ بەغداد بە شێوەیەكی یەكجارەكی نەك پینە و پەڕۆ بۆ ئەوەش دەبێت یاسای نەوت و گاز لە پەرلەمانی عیراق دەربچیت و ھەرێم دژ نەبێت ، گرنگە لە پارەی زیادەی داھاتی نەوت پرسی شایستەی كۆمپانیاكان حەسم بكات و كەڵەكەی نەكات، ئەوە نەكات مەلەفی نەوت ساڵ دوای ساڵ دەبێتە بارێكی گرانتر و نەگبەتی زیاتر دێنێت نەك خۆشبەختی .
دو : جگە لە داھاتی نەوت ، داھاتی ناوخۆش دەبێت شەفافانە كۆبكرێتەوە بۆ خەزێنەی حكومەت نەك گیرفانی حزب و كەسەكان ، لەو روەوە رێكخستنەوەی باج بە یاسا ئێجگار گرنگە.
سێ : زۆر گرنگە لە ھەرێم بە زویی یاسایی چاكسازی لە موچە و دەرماڵەكاندا تێبپەرێنرێت و دوای تەعدیلاتی زیاتر بە ئاراستەی عەدالەتخوازی و پەرلەمان دەنگی لەسەر بدات .
چوار : بۆ مانگی حوزەیرانی ئەمساڵ دەبێت ھەرێم لیستی موچە بنیرێ بۆ بەغداد ، گرنگە لیستی موچە پاككبكرێتەوە و لیستێكی راستەقینە سازبكرێت و بدرێتە بەغداد بۆ ئەوەی لە موازەنەی ۲٠۲٠ ئیعتیمادی بخەینە سەر.
پێنج: عەیبەیەكی گەورەیە چیتر حكومەتی ھەرێم بێ یاسای بودجە داھاتی نەوتی و نانەوتی ، تەخشان و پەخشان بكات ، یاسای بودجە كۆمەلێك ژمارەی گریمانەییە سیاسەتی دارایی ساڵێكی حكومەتە و بێ یاسای بودجە نە عەدالەت ھەیە لە تەوزیعی داھاتدا نە دەشتوانرێت چاودێری سەرفكردن بكرێت و لێپرسینەوە بكرێت لە چۆنێتی سەرفكردندا، بونی یاسای موازەنە بۆ ھەرێم ئەركی پەرلەمانی كوردستانە كە فشار لە حكومەت بكات كە یاسای موازەنە بنێرێتە پەرلەمان بۆ ئەمسالیش نەبێت بۆ ۲٠۲٠.
بێ ئەنجامدانی ئەم (پێنج) ھەنگاوەی سەرەوە كێشەیی قەیرانیی دارایی و بەرێوەبردن چارەسەر نابێت و ھەركەسیش ئیدیعای ئەوە بكات كۆتایی دێت جگە لە شیعار شتێكی تر ناڵێت.
دوا قسە ئەوەیە ئەگەر ھەڵگرتنی پاشەكەوت ریزێك ھەنگاوی جدی چاكسازی لەگەڵدا نەبێت و تەنھا بۆ ئەوە بێت بڵێن خۆمان سەپاندمان و خۆشمان لامانبرد و وەك منافەسەی نێوان ئەم كابینەیە و كابینەی داھاتو مامەڵەی لەگەڵدا كرابێت ئەوە بە دڵنیاییەوە درێژە بە قەیرانەكە ئەدات نەك چارەسەر.
ھۆشیار عەبدوڵڵا
ئەم وتارە دەربڕی بۆچونی نووسەر خۆیەتی